Οι άνθρωποι που δούλεψαν στο ΠΕΜ έκαναν πολλά: έγραψαν σχολικά βιβλία για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο, οργάνωσαν επιμορφώσεις για τους εκπαιδευτικούς της Θράκης, δημιούργησαν κινητές μονάδες με παιδαγωγικά υλικά, συντόνισαν δημιουργικές δράσεις με παιδιά και νέους που προέρχονταν τόσο από τη μειονότητα όσο και από την πλειονότητα. 

Πώς ακριβώς, όμως, εργάστηκαν οι εκπαιδευτικοί που ήταν υπεύθυνοι για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στο πλαίσιο ενός τέτοιου προγράμματος και πώς αποτιμούν σήμερα την εμπειρία τους; Στον τόμο «Προσεχώς Εμείς Μεγαλώνουμε», που κυκλοφόρησε πρόσφατα με επιμέλεια του Χρήστου Δανιήλ και της Ελένης Χοντολίδου από τις εκδόσεις Τόπος (εισαγωγή Άννα Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα), οι συνεργάτες του ΠΕΜ καταθέτουν τη μαρτυρία τους για τις αλλαγές τις οποίες επέφεραν οι παρεμβάσεις τους όχι μόνο στις διδακτικές αντιλήψεις, αλλά και στην καθημερινή πρακτική μαθητών και γονιών. «Το πρόγραμμα πέτυχε πράγματα αδιανόητα για την εκπαίδευση, βγάζοντας από το περιθώριο παιδιά φτωχά και αλλόγλωσσα, που άρχισαν από το πουθενά να διαβάζουν λογοτεχνία και να γράφουν ελληνικά», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Ελ. Χοντολίδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του ΑΠΘ: «Το μεγαλύτερο πρόβλημα όταν πήγαμε στη Θράκη ήταν ότι δεν μας ήθελε κανένας. Τα στερεότυπα που χρειάστηκε να αντιμετωπίσουμε ήταν πανίσχυρα: τα τουρκικά δεν μπορούν να εκφράσουν σύνθετα νοήματα, τα παιδιά των μουσουλμάνων δεν μπορούν να μάθουν ελληνικά. Γιατί, όμως, δεν μπορούσαν να μάθουν ελληνικά παιδιά τα οποία σε πολλές περιπτώσεις είχαν μάθει μια χαρά γερμανικά; Αυτό ήταν το κεφαλαιώδες στοίχημα που είχε να κερδίσει (και κέρδισε) το ΠΕΜ. Γρήγορα καταλάβαμε πως η μάχη μας έπρεπε να δοθεί στο επίπεδο της ψυχολογίας και του συμβολικού. Χρειαζόταν να κάνουμε τον κόσμο να πιστέψει ότι μια μικρούλα βιβλιοθήκη μπορούσε να λειτουργήσει σε κάθε σχολείο και να φέρει αποτελέσματα τα οποία κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί μέχρι τότε. Κι όλα αυτά σ' έναν τόπο, τη Θράκη, που φάνταζε μέχρι και πριν λίγα χρόνια, αν δεν φαντάζει ακόμη, εντελώς εξωτικός και απόμακρος».

Στις καινοτομίες τις οποίες σήμανε το ΠΕΜ για τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές των σχολείων της Θράκης, αναφέρεται και ο Χρήστος Δανιήλ, διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, που διδάσκει λογοτεχνία στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου: «Δουλέψαμε σε μια περιοχή όπου οι μουσουλμάνοι μαθητές δεν μπορούσαν να έχουν βοήθεια από την οικογένεια (από έναν μορφωμένο γονιό), ήταν υποχρεωμένοι να εργάζονται ή δεν υπήρχε χώρος και γραφείο για να διαβάσουν. Τα υλικά για το μάθημα της λογοτεχνίας τα οποία παρήγαγε το πρόγραμμα μπήκαν από το 2002 στις διδακτικές αίθουσες ως συμπληρωματικά στα σχολικά εγχειρίδια. Κι εκεί δοκιμάσαμε στην πράξη τις δυνατότητες και την αντοχή τους. Το πρόγραμμα προϋπέθετε τη συνεργασία των εκπαιδευτικών του πανεπιστημίου με τους εκπαιδευτικούς της δράσης, τους εκπαιδευτικούς δηλαδή που θα το έκαναν πραγματικότητα στα σχολεία. Στην αρχή υπήρχαν προκαταλήψεις και από τις δύο πλευρές. Οι πανεπιστημιακοί φοβούνταν τις χρόνιες αδράνειες των εκπαιδευτικών της δράσης, οι τελευταίοι ήταν επιφυλακτικοί απέναντι στα θεωρητικά σχήματα και τις γενικεύσεις των πανεπιστημιακών. Πρόκειται, βέβαια, για μια πραγματική αντίθεση, η οποία ξεπεράστηκε βαθμιαία με δημιουργικό τρόπο».

Η ιδέα για τα κείμενα που φιλοξενούνται στο βιβλίο πώς προέκυψε; «Μια από τις σημαντικότερες κατακτήσεις του προγράμματος ήταν ότι έφερε εκπαιδευτικούς από τα πιο διαφορετικά σημεία της χώρας κοντά και ότι δυνάμωσε την επικοινωνία αναμεταξύ τους μέσα από διαρκείς συναντήσεις. Από τις μηνιαίες αναφορές των συνεργατών μας συνειδητοποίησα κάποια στιγμή πως είχαν να πουν πράγματα για τη εμπειρία τους, και μάλιστα με έναν τρόπο (χάρη στην αφηγηματικότητα των κειμένων τους) που μπορούσε να αποσπάσει την προσοχή ενός ευρύτερου κοινού. Η Θράκη αποτελεί terra incognita για το πανελλήνιο, από την άλλη, όμως, μεριά, είναι κιόλας αρκετά μυθοποιημένη. Και τα κείμενα του τόμου έχουν αυτή την αξία: επιβεβαιώνουν τη μαγεία της Θράκης χωρίς να τη μυθοποιούν εκ νέου. Ένα άλλο στοιχείο του βιβλίου είναι πως επιτρέπει για πρώτη φορά να ακουστεί ο έμπρακτος λόγος των ίδιων των εκπαιδευτικών αντί για τις προτάσεις και τις ιδέες τις οποίες συναντάμε στη συνήθη βιβλιογραφία. Υπό αυτή την έννοια το βιβλίο απευθύνεται γενικότερα στους γονείς (δίνει μια εικόνα για το τι γίνεται και για το τι μπορεί να γίνει στα σχολεία), αλλά και σε όσους έχουν ευαισθησίες σε διαπολιτισμικά ζητήματα ή σε ζητήματα μειονοτήτων». 

 ΑΠΕ-ΜΠΕ