Από την Μαργαρίτα Πουρνάρα
Στις 5 Δεκεμβρίου του 1940, ο Μορδοχάϊ Φριζής είναι ο πρώτος Ελληνας αξιωματικός που χάνει την ζωή του, πέφτοντας ηρωικά μαχόμενος τους Ιταλούς, βορειοανατολικά της Πρεμετής. Γεννημένος το 1898 στην Χαλκίδα, με πλούσιο ιστορικό δράσης σε όλες τις μάχες του ελληνισμού, έγινε το σύμβολο της συμμετοχής της εβραϊκής κοινότητας της Ελλάδος στον υπερ πάντων αγώνα.
Σήμερα είναι ευρύτερα γνωστό ότι υπήρχαν στα ελληνικά στρατεύματα 12.898 πολεμιστές με εβραϊκό θρήσκευμα εκ των οποίων οι 343 ήταν αξιωματικοί και υπαξιωματικοί. Η ελληνική πολιτεία μάλιστα έχει κάνει ειδικό μνημείο στο Α’ Νεκροταφείο για να τιμήσει την προσφορά τους.
Αυτό όμως που δεν ξέραμε, είναι η συμβολή των Ελλήνων Εβραίων στην Εθνική Αντίσταση. Το ιστορικό αυτό κεφάλαιο είχε μείνει υποφωτισμένο υπό το βάρος του τεράστιου φόρου αίματος που πλήρωσε η Ελλάδα στο Ολοκαύτωμα. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχασε το 86% του εβραϊκού της πληθυσμού και πόλεις όπως η Θεσσαλονίκη – που αποκαλείται Madre de Israel- θρήνησε χιλιάδες πολίτες της που μπήκαν στα τρένα για τα στρατόπεδα συγκεντρωσης. Ελάχιστοι γύρισαν σώοι. Υπήρχαν όμως και άλλοι που μπροστά στον κίνδυνο, αποφάσισαν να πάρουν τα βουνά και να πολεμήσουν τον κατακτητή. Η έκθεση με τίτλο «Συναγωνιστής» που παρουσιάστηκε πέρυσι στο Εβραϊκό Μουσείο της Αθήνας και τώρα έχει μεταφερθεί σε εκείνο της Θεσσαλονίκης (ως τον Ιανουάριο του 2015), φέρνει στο φως δεκάδες ντοκουμέντα, ιστορίες, φωτογραφίες και αφηγήσεις που συνθέτουν αυτήν την πολύ ενδιαφέρουσα και άγνωστη διήγηση. Η έρευνα διήρκεσε πέντε ολόκληρα χρόνια και πραγματοποιήθηκε από τον ιστορικό Ιάσονα Χανδρινό.
Σύμφωνα με τα τεκμήρια αυτά, τουλάχιστον 650 – 700 ανδρες και γυναίκες νεαρής ηλικίας πήραν ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Κατετάγησαν κατά κύριο λόγο στο ΕΑΜ. Προέρχονταν από μεγάλες πόλεις, όπου υπήρχαν εβραϊκές κοινότητες όπως η Θεσσαλονίκη. Η απόφασή τους ήταν να μην φορέσουν το κίτρινο αστέρι στο πέτο και να δεχθούν τους εξευτελισμούς αλλά να βοηθήσουν τους συμπατριώτες τους που έκαναν το αντάρτικο. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο ήταν η πρώτη οργάνωση, η οποία προσπάθησε να στρέψει την προσοχή του κόσμου στο θέμα του φυλετικού διωγμού. Οταν μάλιστα ξεκίνησαν οι πρώτοι εκτοπισμοί στη Θεσσαλονίκη το 1943, κυκλοφόρησε μια προκήρυξη για τα «τρένα του θανάτου». Το ΕΑΜ έπαιξε κορυφαίο ρόλο και στην οργάνωση δικτύων για τη διάσωση των Εβραίων από τους ναζί, αλλά και για τη φυγάδευση του ραββίνου της Αθήνας, τον οποίο πίεζαν οι Γερμανοί για να τους παραδώσει τους καταλόγους με τα ονόματα.
Οι Εβραίοι αυτοί που πήραν μέρος στο αντάρτικο αλλά και αυτοί που έζησαν την εμπειρία αυτή ως παιδιά εβραϊκών οικογενειών που πήγαν στο βουνό για να σωθούν – όπως θυμάται μάλιστα ο Μάκης Μάτσας, γιος του Μίνου Μάτσα της δισκογραφικής Minos – επιβεβαιώνουν ότι δεν υπήρχε ποτέ θέμα αντισημιτισμού και πως όλοι οι μετέχοντες στην Εθνική Αντίσταση τους αντιμετώπιζαν ως ίσους και κυρίως ως συμπατριώτες, των οποίων η ζωή κινδύνευε. Εξ αυτών 63 σκοτώθηκαν σε μάχες ενώ άλλοι 76 εκτελέστηκαν σε αντίποινα και εκκαθαριστικές επιχειρήσεις. Η έκθεση «Συναγωνιστής» θα ταξιδέψει στα Γιάννενα και τον Βόλο ενώ έχει γίνει και ένα καλό ντοκιμαντέρ με το θέμα αυτό, από τον Νταβίντ Γαβριηλίδη.
