Οι καύσωνες, οι έντονες βροχοπτώσεις, η χαλαζόπτωση και η ανομβρία είναι τα νέα κλιματικά δεδομένα που επηρεάζουν όλες τις χώρες της Μεσογείου. Οι επισημάνσεις των ειδικών για την κλιματική αλλαγή δεν αφήνουν περιθώρια εφησυχασμού. Τα παραδοσιακά αγροτικά προϊόντα της Μεσσηνίας, δηλαδή το ελαιόλαδο, τα σύκα και η σταφίδα, έχουν να αντιμετωπίσουν ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο, αυτό της κλιματικής αλλαγής. Οι ελαιοπαραγωγοί της περιοχής περιμένουν να βρέξει και έχουν αρχίσει να υπολογίζουν το μέγεθος της ζημιάς, η οποία δύσκολα θα καλυφθεί από την αναμενόμενη αύξηση της τιμής στο ελαιόλαδο. Στη συκοπαραγωγή τα πράγματα είναι πλέον τραγικά και όλα δείχνουν ότι η καλλιέργεια θα εγκαταλειφθεί πριν έρθει η αναδιάρθρωση.
Τίθεται έτσι με επιτακτικό τρόπο η ανάγκη για επεξεργασία προτάσεων σε σχέση με τις παραδοσιακές καλλιέργειες αλλά και τις νέες που μπορούν να αναπτυχθούν με βάση τα νέα κλιματικά δεδομένα. Οι παραδοσιακές προσεγγίσεις δεν αρκούν και χρειάζεται σοβαρή επιστημονική τεκμηρίωση για το τι μπορεί να διατηρηθεί, τι να αντικατασταθεί και με ποιο οικονομικό κόστος για το κράτος και τους αγρότες. Η συκοκαλλιέργεια, για παράδειγμα, δεν μπορεί να αναδιαρθρωθεί αν δεν λυθεί πρώτα το ζήτημα της άρδευσης των εκτάσεων στις οποίες θα αναπτυχθεί. Είναι φανερό ότι οι καλλιέργειες, όπως υπάρχουν μέχρι σήμερα, την επόμενη δεκαετία δεν θα μπορούν να υπάρχουν. Η ανάγκη για άρδευση είναι παραπάνω από εμφανής, ενώ και η αντιμετώπιση ασθενειών, όπως ο δάκος, το γλοιοσπόριο κ.ά., παίρνει άλλα χαρακτηριστικά. Μιλάμε δηλαδή για διαφορετικό τρόπο καλλιέργειας, με αυξημένο οικονομικό κόστος, κάτι που βάζει στο τραπέζι το ερώτημα της ανταγωνιστικότητας με βάση τις διεθνείς τιμές των προϊόντων.
Οι Ολλανδοί και οι Ισραηλινοί, κόντρα στις καιρικές συνθήκες, έχουν καταφέρει να αναπτύξουν αγροτική παραγωγή, την οποία εμείς δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε ούτε στο ελάχιστο. Κινήθηκαν έξω από το συνηθισμένο, χρησιμοποίησαν το δημόσιο χρήμα και έδωσαν ευκαιρίες στον ιδιωτικό τομέα να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Δεν αντιμετώπισαν την αγροτική παραγωγή ως καταφύγιο φτωχών, αγράμματων ανθρώπων, αλλά ως επένδυση και επιχειρηματική δράση. Και το πρόβλημα του μικρού κλήρου αντιμετώπισαν και με τον καιρό τα έβαλαν. Χρησιμοποίησαν την επιστημονική γνώση και το τραπεζικό σύστημα, δεν έκλειναν δρόμους ζητώντας τη συνέχιση παραγωγής προϊόντων που δεν περνούσαν στην αγορά. Έκαναν πράγματα διαφορετικά από αυτά που εμείς κάνουμε και γι’ αυτό πέτυχαν. Εμείς δεν έχουμε παρά να μάθουμε από το παράδειγμά τους, να κάνουμε τις προσαρμογές και να εφαρμόσουμε κάτι αντίστοιχο.
Το κράτος και η αυτοδιοίκηση έχουν δείξει ότι κινούνται με πολύ συγκεκριμένους και αργούς ρυθμούς. Η περίπτωση του Φιλιατρινού φράγματος είναι χαρακτηριστική. Έφτιαξαν το φράγμα, αλλά εδώ και κάτι χρόνια δεν μπορούν να κατασκευάσουν τα δίκτυα για να φτάσει το νερό στις καλλιέργειες. Η εξαγγελία του Μηναγιώτικου φράγματος για να υλοποιηθεί θα χρειαστεί τουλάχιστον μια δεκαετία. Αυτές όμως είναι οι ταχύτητες του κράτους και όποιος υπόσχεται την αλλαγή τους απλώς λέει ψέματα συνειδητά. Δεν αλλάζουν εύκολα διαδικασίες και παγιωμένες αντιλήψεις σε μηχανισμούς ανθρώπων, μέσα από τους οποίους βιοπορίζονται.
Το ζήτημα της εξεύρεσης νερού για το πότισμα των καλλιεργειών δεν είναι μία απλή υπόθεση. Έχει πλέον αποδειχθεί ότι δεν μπορεί να γίνει με τον παλιό ευκαιριακό και αποσπασματικό τρόπο. Η άρδευση ελαιώνων, αμπελιών και συκοπερίβολων είναι ένα τεράστιο έργο, που προϋποθέτει τον ορθολογικό και παραγωγικό τρόπο διαχείρισης του συνόλου των υδάτινων αποθεμάτων της περιοχής Το τι δυνατότητες και επιλογές υπάρχουν θα πρέπει να αποτυπωθεί σε μελέτες και σενάρια, προκειμένου ο καθένας να λάβει τις αποφάσεις του. Μιλάμε για παρεμβάσεις οι οποίες θα έχουν τεράστιες επιπτώσεις στην τοπική οικονομία και το περιβάλλον.
Οι συνθήκες που δημιουργούνται είναι φανερό ότι θα πρέπει να αλλάξουν τις προτεραιότητες και τα αιτήματα των φορέων και των ασχολούμενων με τον πρωτογενή τομέα. Τα αρδευτικά φράγματα, μικρά και μεγάλα, οι λιμνοδεξαμενές και οι γεωτρήσεις είναι οι υποδομές που μπορούν να σώσουν την αγροτική παραγωγή. Όλες οι δυνάμεις θα πρέπει να επικεντρωθούν σε αυτή την κατεύθυνση, προκειμένου να ολοκληρωθεί η κατασκευή όσων έχουν ξεκινήσει και να δημιουργηθούν νέα στην κατεύθυνση της αξιοποίησης και της τελευταίας σταγόνας νερού. Μόνο με την αξιοποίηση των υδάτινων αποθεμάτων μπορούμε να ελπίζουμε στη συνέχιση των παραδοσιακών καλλιεργειών και στη διατήρηση του φυσικού τοπίου που αποτελεί και βασικό στοιχείο του τουριστικού πλεονεκτήματος της Μεσσηνίας.
Για να προχωρήσουν όμως οι αρδεύσεις των καλλιεργειών σε χρόνο που θα προλαβαίνει την οικονομική καταστροφή των αγροτών, χρειάζεται αλλαγή μοντέλου από το κράτος-«πατερούλη» στην αποκέντρωση διαδικασιών. Από την ανάθεση έργων που σέρνονται σε ενίσχυση επενδύσεων που παράγουν εισόδημα όταν ολοκληρώνονται. Εταιρικά σχήματα με συμμετοχή κεφαλαίων τραπεζών, κατασκευαστών, αγροτών και αυτοδιοικητικών φορέων μπορούν να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην αξιοποίηση του υδάτινου πλούτου της περιοχής. Μόνο έτσι μπορούν να αξιοποιηθούν κοινοτικοί πόροι για την αγροτική παραγωγή αλλά και την πράσινη ενέργεια. Μιλάμε για σύνθετες επενδύσεις που θα αξιοποιούν τη σύγχρονη τεχνολογία και τους πόρους, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται νερό και ενέργεια για τις καλλιέργειες. Οι νέες συνθήκες μάς επιβάλλουν να κινηθούμε διαφορετικά.

panagopg@gmail.com