Μία επιχείρηση που είχε σαν αποτέλεσμα να ξεκινήσει το αιματοκύλισμα της Κατοχής στη Μεσσηνία και η οποία κορυφώθηκε με την εκτέλεση εκατοντάδων πατριωτών στην Παλιόχουνη.
Οι Γερμανοί οργανώνουν την επιχείρηση «Κόσσυφας» μεταφέροντας τα 737 και 749 Τάγματα του Συντάγματος Κυνηγών και κινητοποιώντας τους ταγματασφαλίτες του Βρεττάκου (Τάγμα «Λεωνίδας») που είχαν ιδρύσει και εξοπλίσει στη Λακωνία. Για την αποδυνάμωση του ΕΛΑΣ χρησιμοποιούν τους ταγματασφαλίτες, οι οποίοι γνωρίζουν την περιοχή και έχουν στήσει ήδη ένα δίκτυο πληροφοριοδοτών στη Μάνη και την Καλαμάτα. Εξοπλισμένοι σαν αστακοί οι ταγματασφαλίτες λεηλατούν τη Μάνη και συλλαμβάνουν αντιστασιακούς. Στην Καλαμάτα τους περιμένουν οι Γερμανοί προς βοήθεια και με έναν κατάλογο εκείνων που θα έπρεπε να συλληφθούν και τον οποίο είχαν συντάξει οι χαφιέδες που είχαν στρατολογήσει οι δυνάμεις Κατοχής. Εκατοντάδες ταγματασφαλίτες φθάνουν μέχρι τα Γιαννιτσάνικα, χωρίζονται στο ύψος της Αύρας σε δύο φάλαγγες, κυκλώνουν την πόλη από ανατολικά κινούμενοι μέσω Λακωνικής και Παραλίας και αρχίζουν στοχευμένες συλλήψεις στελεχών του ΕΑΜ και συγγενών τους. Αυτοί που συλλαμβάνονται οδηγούνται στην Τρίπολη για να εκτελεστούν στην Παλιόχουνη στις 24 Φεβρουαρίου σε αντίποινα. Ενοπλοι αντάρτες χτυπούν σε κουρείο της Φαρών, με αποτέλεσμα να σκοτώσουν έναν ταγματασφαλίτη και να τραυματίσουν άλλον έναν. Οι συνεργάτες των Γερμανών συλλαμβάνουν και εκτελούν στην πλατεία τους ΕΠΟΝίτες αδελφούς Μελιγκόνη. Τον έναν τον έπιασαν στο σπίτι του στην Παραλία, τον έφεραν στην πλατεία και τον εκτέλεσαν μπροστά από το κτήριο που βρίσκεται σήμερα ο “Λωτός”. Λίγο αργότερα έφεραν τον αδερφό του, του έδειξαν τον νεκρό και τον εκτέλεσαν με τον ίδιο τρόπο.
Την επιχείρηση στην Καλαμάτα, τις συλλήψεις και εκτελέσεις περιγράφει με φανφάρες και κυνικό τρόπο ο ίδιος ο Βρεττάκος στην έκθεση που συνέταξε το 1955. Οταν οι ταγματασφαλίτες είχαν πλέον ενσωματωθεί για τα καλά στον “εθνικό κορμό” και αντί να οδηγηθούν στο εκτελεστικό απόσπασμα για προδοσία, απολάμβαναν τις "τιμές” του μετεμφυλιακού κράτους. Στο κείμενο ασφαλώς δεν υπάρχουν Γερμανοί πουθενά, απλώς ο ΕΛΑΣ... είχε καταλάβει την Καλαμάτα και ήρθαν να την απελευθερώσουν οι ταγματασφαλίτες. Μνημείο δωσιλογισμού και ομολογίας της συνεργασίας με τους Γερμανούς έστω και αν αυτοί είναι... αόρατοι: “Κατά τα μέσα Ιανουαρίου η δύναμις του Τάγματος Σπάρτης ήτο εις θέσιν πλέον να επιχειρήση ευρυτέρας σημασίας εκστρατείαν κατά των δολοφόνων του ΕΛΑΣ και να απελευθερώση και την δυτικήν πλευράν του Ταϋγέτου. Πράγματι δύναμις 520 ανδρών του Τάγματος Σπάρτης, ης ετέθην επί κεφαλής με στρατιωτικόν σύμβουλον τον τότε ταγματάρχην Κωστόπουλον Κ. με διοικητήν της δυνάμεως τον ταγματάρχην Δεμέστιχαν Παναγιώτην και με διοικητάς των 3 Λόχων τους μόνιμους αξιωματικούς 1) Λοχαγόν Τσόμπον Ιωάν. 2) Ανθυπολοχαγόν Περιβολιώτην Γεώργιον και 3) Ανθυπολοχαγόν Κατσαρέαν Παναγιώτην και με επί κεφαλής της συγκροτηθείσης επιμέλειας τον έφεδρον ανθυπίλαρχον Θεοδωρόπουλον. Ετέθημεν εις κίνησιν διά της ανατολικής πλευράς του Ταϋγέτου (Αναβρυτή) και αφού διεδράμαμεν όλον τον αυχένα του Ταϋγέτου μέχρι Αρεοπόλεως και εξεκαθαρίσαμεν το έδαφος από πάσαν εστίαν του ΕΛΑΣ απεκατεστήσαμεν τας μονίμους αρχάς και συνεστήσαμεν προς τον πληθυσμόν να μην δίδει πίστιν εις τα αντεθνικά κηρύγματα του ΚΚΕ, απεδώσαμεν εις τον πληθυσμόν διά του Τάγματος Γυθείου, 300 και πλέον πρόβατα, άτινα είχον αρπαγεί από τον πληθυσμόν της περιφέρειας Γυθείου και άτινα οι ελασίται εν τη φυγή των είχον εγκαταλείψει επί του Ταϋγέτου. Πλείστοι παρασυρθέντες εις το ΕΛΑΣ έσπευσαν να ζητήσουν προστασίαν πλησίον του Τάγματος, παρουσιαζόμενοι με τον οπλισμόν των ή συλλαμβανόμενοι εζητούσαν επιμόνως να έλθουν μαζύ μας και διεκτραγωδούσαν την αθλίαν συμπεριφοράν των κομμουνιστών και την αφάνταστον βίαν και τα ψευδολογήματα των καθοδηγητών του ΚΚΕ. Εξ Αρεοπόλεως η δύναμίς μας ηκολούθησε προκαθορισμένον σχέδιον πορείας επί της δυτικής πλευράς του Ταϋγέτου με αντικειμενικόν σκοπόν την απελευθέρωσιν των Καλαμών, η οποία εστέναζε υπό την αφόρητον τρομοκρατίαν του ΕΛΑΣ και την ενδιάμεσον απελευθέρωσιν των χωρίων και την διάλυσιν των στρατοπέδων της φρίκης και του εγκλήματος. Εντός ελαχίστων ημερών ο αντικειμενικός σκοπός μας επετεύχθη.
Επραγματοποιήθη η απελευθέρωσις εκατοντάδος εθνικών αγωνιστών, συνελήφθησαν πλείστοι αιχμάλωτοι ΕΛΑΣίται και οι οπαδοί της δολοφονικής ΟΠΛΑ και πλέον από 100 πολεμικά όπλα ενίσχυσαν την δύναμίν μας. Εκ των αιχμαλώτων όσοι, εκ προχείρου ανακρίσεως δεν βαρύνοντο με εγκλήματα, αφέθησαν ελεύθεροι. Μεταξύ των αιχμαλώτων δυστυχώς υπήρξαν και 2 μόνιμοι αξιωματικοί του εφεδρικού ΕΛΑΣ οι οποίοι επαρκώς εδικαιολογήθησαν. Τέλος, εισήλθομεν εις την πόλιν των Καλαμών, όπου μας υπεδέχθησαν οι κάτοικοι εν εξάλλω ενθουσιασμώ διά των παραθύρων των οικιών των και υπό την στενήν ως αντελήφθην παρακολούθησιν του ΚΚΕ. Οι ελασίται των Καλαμών διεσκορπίσθησαν ανά την πόλιν και έβαλον διά χειροβομβίδων και όπλων προς εκφοβισμόν μας. Η ΟΠΛΑ εκτύπησεν δολοφονικώς εντός κουρείου δύο νεαρούς στρατιώτας μας, εκ των οποίων τον έναν εφόνευσεν, τον δε άλλον ετραυμάτισεν θανασίμως. Ευτυχώς όμως επέζησεν. Αυτά ήσαν και τα μοναδικά θύματα της όλης εκστρατείας μας. Εν αντιθέσει παρά τας δολοφονικάς των ενέδρας, διά προσχεδιασμένων ταχυτάτων ενεργειών μας η πόλις εξεκαθαρίσθη εντός της ημέρας και της νυκτός από τα δολοφονικά καθάρματα και 200 αιχμάλωτοι και πλέον των 10 νεκρών ελασιτών επλήρωσαν την αντίστασίν των. Αι Καλάμαι ανέπνευσαν πλέον ελεύθεραι και εκατοντάδες πολιτών εκλιπαρούσαν να μας ακολουθήσουν. Τούτο όμως ήτο αδύνατον. Είκοσι μόνον γενναία παιδιά παρέλαβον μαζύ μου, ίνα αποτελέσουν τον πυρήνα του υπό δημιουργίαν Τάγματος του αειμνήστου ταγματάρχου Στούπα Παναγιώτη, όστις απελευθερωθείς από την απηνή δίωξιν του ΕΛΑΣ εσχημάτισε μετ' ολίγον κατά Μάρτιον 1944 το τάγμα Μελιγαλά. Η επιστροφή μας εις Σπάρτην ήτο πλέον η θριαμβευτική και διά νέου δρομολογίου, υπερπηδήσαντες τας κορυφογραμμάς του Ταϋγέτου διώξαντες και εκμηδενήσαντες πάσαν αντίστασιν του ΕΛΑΣ, επανήλθομεν κατά τας αρχάς (7-8 Φεβρουαρίου) εις την βάσιν μας. Η πλήρης εξάρθρωσις των βάσεων του ΕΛΑΣ είχεν επιτευχθή. Ο πανικός και ο φόβος διέλυσαν πλείστα τούτου συγκροτήματα. Το ηθικόν του λαού ανεπτερώθη και επίστευσεν πλέον ακραδάντως εις την τελικήν νίκην, κατά του αιμοβόρου κομμουνιστικού συγκροτήματος”.
Οι ταγματασφαλίτες δεν πήγαν… εκδρομή στον Ταΰγετο μετά την Καλαμάτα, αλλά επιχείρησαν μαζί με τους Γερμανούς που είχαν αναπτυχθεί στην περιοχή. Στις 30 Ιανουαρίου 1944 ισχυρή δύναμη Γερμανών μαζί με τους ταγματασφαλίτες του Βρεττάκου, που μετακινήθηκαν από την Καλαμάτα προς τη Σπάρτη, οργανώνουν εκκαθαριστική επιχείρηση στην περιοχή της Αλαγονίας με στόχο τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ αλλά και την τρομοκράτηση του πληθυσμού. Οι δυνάμεις των κατακτητών και των συνεργατών τους οργανώνουν κλοιό κινούμενες από διάφορες κατευθύνσεις προκειμένου να εγκλωβίσουν τους αντάρτες: Μία φάλαγγα Γερμανών κάνει την εμφάνισή της από τη θέση Μάνεση Μαλεβό, προερχόμενη από τη Μεγαλόπολη και κινούμενη προς τα χωριά της Αλαγονίας. Μία άλλη φάλαγγα εμφανίζεται από τη θέση Λαγκάδα προερχόμενη από τη Σπάρτη με κατεύθυνση τις Σιλίμποβες, σε δύο τμήματα. Το ένα ακολουθεί το δασικό δρόμο της Αλαγονίας και το άλλο από τη θέση Σταυρωτό Δεντρί ακολουθεί την κορυφογραμμή προς την Αγία Παρασκευή Αρτεμισίας. Ισχυρή δύναμη από την Καλαμάτα κινείται προς την Αρτεμισία από τον αμαξιτό δρόμο με μεταγωγικά, όλμους και πεδινό πυροβολικό και κάνει την εμφάνισή της στο Χλιονέρι.
Η τελευταία ομάδα κυκλώνει το Καρβέλι, όπου βρίσκεται ένας λόχος του ΕΛΑΣ, ο μοναδικός στην περιοχή της Αλαγονίας εκείνη την περίοδο. Μετά από μάχη στη θέση Χλιονέρι οι αντάρτες απεγκλωβίζονται αλλά οι κατακτητές πυρπολούν δεκάδες σπίτια στο χωριό, καθώς από αυτό εξορμούσαν αντάρτικες ομάδες προς την Καλαμάτα. Καίνε και ανατινάζουν σπίτια στο Λαδά, την Αλαγονία και την Αρτεμισία (και το δημοτικό σχολείο όπου έμεναν οι αντάρτες). Δεν βρίσκουν αντάρτες και παίρνουν μαζί τους ομήρους κατοίκους των χωριών. Χρησιμοποιώντας τους ουσιαστικά για “ασπίδα” σε ενδεχόμενες επιθέσεις συνεχίζουν την πορεία τους προς τα χωριά της Λακωνίας. Στη θέση Ντελιζί κοντά στη Νέδουσα, αντάρτες επιτίθενται στη φάλαγγα των Γερμανών και τραυματίζουν μεταξύ των άλλων και αξιωματικό. Στην αντάρα της μάχης πολλοί όμηροι διαφεύγουν, εκτός από 8 που δεν τα κατάφεραν. Ο αξιωματικός υποκύπτει αργότερα στα τραύματά του στο Μαλεβό. Σε εκείνο το σημείο οι Γερμανοί εκτελούν τους 7 από τους ομήρους. Η όγδοη ήταν έγκυος γυναίκα, η Κρυστάλλω Αλεξανδροπούλου, την οποία φυγάδευσε ένας ταγματασφαλίτης κρύβοντάς την με την χλαίνη του, στο Γεωργίτσι Λακωνίας και επιστρέφοντας στη Νέδουσα διηγήθηκε τι είχε συμβεί, ώστε οι συγγενείς των θυμάτων να μαζέψουν και να θάψουν τους νεκρούς.
Ο Περρωτής που είχε εξαφανιστεί στην Αθήνα μετά το έγκλημα της ομηρίας κατοίκων της Δυτικής Πόλης, επιστρέφει στην Καλαμάτα που θεωρεί πλέον πως έχει εκκαθαριστεί από τους αντιστασιακούς και τίθεται υπό την προστασία των ταγματασφαλιτών του «Λεωνίδα» και των Γερμανών. Μέχρι να οργανώσει το πρώτο Τάγμα Ασφαλείας χρησιμοποιεί μία ομάδα «αλητών» που έχει σχηματίσει, η οποία μαζί με τους Γερμανούς οργανώνει το μεγάλο μπλόκο της αγοράς στις 4 Φεβρουαρίου που οδήγησε στην εκτέλεση εκατοντάδων πατριωτών στο στρατόπεδο. Σε λίγες ημέρες άρχισε το αιματοκύλισμα της Μεσσηνίας από Γερμανούς και ταγματασφαλίτες…
Πηγές
- Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, έκθεση Λεωνίδα Βρεττάκου “Περί της Ιστορίας των ταγμάτων Ασφαλείας Σπάρτης από Ι-ΧΙ-43 ότε συνεκροτήθησαν μέχρι 3-Χ-1944 ότε διελύθησαν”.
- Νίκου Ι. Ζερβή «Καλαμάτα: Κατοχή-Αντίσταση-Απελευθέρωση», τόμος Ε’
- Χρήστου Νικ. Αντωνακάκη «Η εθνική αντίσταση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ από τον Ταΰγετο μέχρι τον Πάρνωνα»
[Στη φωτογραφία ο Βρεττάκος και το τάγμα του μπαίνουν ένοπλοι στην Καλαμάτα τον Ιανουάριο 1944 με τη συνοδεία… φιλαρμονικής, στην καρδιά της γερμανικής κατοχής - Κοινός εχθρός τους οι αντιστασιακές οργανώσεις - Φωτογραφία από ανάρτηση του Βύρωνα Τεζαψίδη στο WWII History in Greece]
