Τα γεγονότα λίγο ως πολύ είναι γνωστά, όπως και οι θέσεις που έχουν αναπτυχθεί. Πέρα από κάθε αμφισβήτηση, το εμφανές είναι πως το συνεταιριστικό κίνημα βρίσκεται σε κατάσταση αποδιοργάνωσης και η ιδέα του συνεργατισμού είναι σε σοβαρή υποχώρηση. Η υποχώρηση έχει να κάνει τόσο με την κατάσταση που διαμορφώθηκε εδώ και δεκαετίες στο χώρο των συνεταιρισμών, όσο και στη βασική ιδεολογική αντίληψη του νεοφιλελεύθερου "εγώ" που κυριάρχησε στην κοινωνία εδώ και χρόνια. Το ένα τροφοδότησε το άλλο και με μια ακόμη αλλαγή στο συνεταιριστικό νόμο το σύστημα κονιορτοποιήθηκε προκαλώντας και τερατογενέσεις.
Στα 40 χρόνια που κύλησαν από τη μεταπολίτευση, οι συνεταιρισμοί αποτέλεσαν πεδίο κομματικού ανταγωνισμού και δικομματικής μάχης για τον έλεγχο της ΠΑΣΕΓΕΣ και των Ενώσεων Συνεταιρισμών. Επηρεάζοντας την καθημερινή ζωή των αγροτών εξελίχθηκαν από τη μια πλευρά σε οργανώσεις που έπαιζαν πολιτικό ρόλο και από την άλλη πλευρά σε κέντρα εξουσίας που απέκτησαν τα χειρότερα χαρακτηριστικά του πολιτικού συστήματος. "Εβγαζαν βουλευτές" κατά τη λαϊκή έκφραση, αλλά ταυτοχρόνως διόριζαν ολόκληρες φουρνιές με τα "δικά τους παιδιά" μεταφορικά και κυριολεκτικά. Κριτήριο για την δράση μεγάλων οργανώσεων με τεράστια ευθύνη για την πρωτογενή παραγωγή δεν ήταν το συμφέρον των παραγωγών αλλά η νομή της εξουσίας και η μάχη για τα λάφυρα.
Ολο αυτό το σύστημα στηρίχθηκε στις μαϊμούδες: Στη Μεσσηνία για παράδειγμα υπήρχαν εκατοντάδες συνεταιρισμοί - φαντάσματα που είχαν ως μοναδική αποστολή να κάνουν εκλογές, οι οποίες πολλές φορές και αυτές ήταν μαϊμού, αφού παραβιάζονταν οι στοιχειώδεις κανόνες δημοσιότητας των συνελεύσεων. Για να γίνει κάτι τέτοιο βεβαίως στήνονταν ολόκληροι κομματικοί μηχανισμοί οι οποίοι ανταμείβονταν με διάφορους τρόπους και στους οποίους συμμετείχαν από συνεταιριστές μέχρι υπάλληλοι όλων των επιπέδων. Αυτή η κατάσταση είχε καταγγελθεί αμέτρητες φορές αλλά φυσικά οι μονομάχοι του δικομματισμού και οι μηχανισμοί τους στους συνεταιρισμούς συνέχιζαν απτόητοι τη μάχη για το πάπλωμα. Και τα κόμματα εξουσίας άφηναν την κατάσταση να εξελίσσεται γιατί βολεύονταν με τη μετατροπή των συνεταιρισμών σε μηχανισμούς εξυπηρέτησης εκλογικής πελατείας και ενίοτε συμφερόντων. Οι αγρότες φυσικά δεν είναι άμοιροι ευθυνών αφού οι ίδιοι δέχονταν να συμμετέχουν σε αυτή τη διαδικασία υποστηρίζοντας το κόμμα ή τους ανθρώπους τους. Πολύ περισσότερο δεν είναι άμοιροι ευθυνών οι εκατοντάδες αντιπρόσωποι που είχαν το δικαίωμα του ελέγχου στις γενικές συνελεύσεις των οργανώσεων. Και εκεί πήγαιναν με το κομματικό καλάμι σαν τα γαλιά ψηφίζοντας σύμφωνα με τις υποδείξεις και στηρίζοντας όλη αυτή την κατάσταση.
Και ενώ ουσιαστικά οι συνεταιρισμοί δεν λειτουργούσαν ως οικονομικές οργανώσεις, δαπανήθηκαν τεράστια ποσά για επενδύσεις τα οποία κάτω από άλλες συνθήκες θα μπορούσαν να έχουν στηρίξει αποτελεσματικά τη γεωργική παραγωγή και να έχουν δημιουργήσει έναν τομέα της οικονομίας που θα ήταν σε θέση να επηρεάσει το σύνολο των οικονομικών δεικτών και να ενισχύσει την παραγωγή. Ορισμένες μονάδες δεν λειτούργησαν ποτέ, άλλες έκλεισαν πριν καλά-καλά ξεκινήσουν, ορισμένες χρεοκόπησαν και τα απανωτά προγράμματα δεν έφεραν το διακηρυκτικά επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Γιατί όλα αυτά έγιναν χωρίς σχέδιο, κυριάρχησαν οι ιδεοληψίες και κυρίως η διαχείριση οικονομικών οργανώσεων, όπως είναι οι συνεταιρισμοί, έγινε σε πολλές περιπτώσεις με ερασιτεχνικό τρόπο και χωρίς ουσιαστικό έλεγχο από τους συνεταίρους. Ας σκεφθούμε μόνον ότι χρεοκόπησε μια κραταιά συνεταιριστική οργάνωση, όπως ήταν η "Ελαιουργική", που θα μπορούσε μέσα στα 40 αυτά χρόνια να έχει εδραιώσει τη θέση της στην παγκόσμια αγορά. Το ακόμη χειρότερο είναι ότι παρά την εξέλιξη αυτή "ούτε γάτα, ούτε ζημιά" για εκείνους που διαχειρίστηκαν μεγάλες υποθέσεις. Οι λαμπρές εξαιρέσεις κυρίως πρωτοβάθμιων συνεταιρισμών, απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα.
Η μνημονιακή πολιτική ήρθε να αποτελειώσει την ιστορία αρχής γενομένης από τη θεσμική αλλαγή που επιβλήθηκε και ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί, καθώς η ιστορία πηγαίνει από παράταση σε παράταση. Ακολούθησαν η έλλειψη ρευστότητας και ο στραγγαλισμός των δραστηριοτήτων, η κατάργηση της αγροτικής πίστης και η παράδοση των συνεταιριστικών οργανώσεων σε ιδιώτες και τράπεζες με διάφορες "συνεργασίες". Ακόμη δεν έχει ανοίξει όλη η "βεντάλια" των κινήσεων που θα ακολουθήσουν στο όνομα της "χρεοκοπίας" της συνεταιριστικής ιδέας.
Κατά τα άλλα, όλη η μάχη γίνεται για τον έλεγχο των οργανώσεων για τους λόγους που προαναφέρθηκαν. Με κορυφαία ιστορία την υπόθεση της ΠΑΣΕΓΕΣ και το παιχνίδι που εξελίσσεται γύρω από αυτή με πρωταγωνιστές αυτούς οι οποίοι εδώ και δεκαετίες κάνουν παιχνίδια στην κορυφή, πρόσωπα και κόμματα. Κάποιοι προσπαθούν να πείσουν ότι "έπεσαν από τα σύννεφα" και πως προέκυψαν εκ παρθενογενέσεως στην πολιτική. Το ξεκαθάρισμα λογαριασμών βρίσκεται σε εξέλιξη αλλά το μεγάλο ζήτημα είναι η διαμόρφωση της διαφορετικής αντίληψης για το συνεργατισμό και τις διάφορες μορφές του.

Ηλίας Μπιτσάνης