Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ημερών, ένα αγοράκι με σύνδρομο ντάουν που το λένε Γκάμι, είναι σε όλα τα δελτία ειδήσεων. Αυτός και η δίδυμη αδερφή του γεννήθηκαν με μια παρένθετη μητέρα στην Ταϊλάνδη, αλλά φαίνεται ότι όταν οι Αυστραλοί γονείς τους ανακάλυψαν τη γενετική πάθηση του αγοριού, τον άφησαν πίσω.

Για τους βιολογικούς αυτούς γονείς, μάλλον, οι λέξεις “Σύνδρομο Down” σήμαιναν πως αυτό το παιδί δεν άξιζε να είναι ο γιος τους. 

Αυτά είναι τα συμφέροντα που διακυβεύονται στο πώς μπορούμε να συζητήσουμε και να σκεφτούμε για την αναπηρία, πώς βλέπουν την αναπηρία στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, για να μην αναφέρουμε στα σχολεία και τα σπίτια μας.

Είμαι ο πατέρας ενεός αγοριού με σύνδρομο ντάουν. Θυμάμαι το κλάμα, όταν άκουσα τη διάγνωση. Η μητέρα μου είπε ότι δεν μπορούσε να σταματήσει να σκέφτεται για το πως θα τον χλευάζουν και θα τον εκφοβίζουν καθώς θα μεγαλώνει. Η εμπειρία της από ανθρώπους με νοητική αναπηρία ήταν ότι αυτοί γίνονται στόχοι για σκληρό χιούμορ.

Τα καλά νέα είναι ότι τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλές εκστρατείες ευαισθητοποίησης ενάντια στην απάνθρωπη ομιλία, σε συνδυασμό με περίπου 20 χρόνια εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς από το πέρασμα της πράξης των Αμερικανών με Ειδικές Ανάγκες το 1990, έχουν κάνει τα πράγματα πολύ καλύτερα στην Αμερική. Κανείς δεν πρόκειται να αποκαλέσει τον γιο μου την ρ-λέξη μέσα στο πρόσωπό του.

Τα κακά νέα είναι ότι ίσως έχουμε επικεντρωθεί υπερβολικά σε σαφή γλώσσα, χωρίς την αντιμετώπιση των βαθύτερα ερωτήματα της απεικόνισης και αναπαράστασης. Πολύ συχνά, τα άτομα με αναπηρία περιθωριοποιούνται και αποκλείονται. Αντί να εστιάζουμε σε μία μόνο λέξη, έχουμε να εργαστούμε για να διαλευκάνουν τις προκαταλήψεις κάτω από την επιφάνεια.

Τον περασμένο Μάιο, ο Wyatt Cenac, πρώην ανταποκριτής του "Daily Show" και κωμικός, εμφανίστηκε στο «This American Life, ένα δημοφιλές σόου στο National Public Radio. Ο ίδιος είπε μια ιστορία για μια κακή εμπειρία όπου έτρωγε από κατσαρόλα που είχε μέσα μια νεράιδα. Το αστείο ήταν ότι τον έκανε να μιλήσει, ανεξέλεγκτα, με μια αστεία φωνή, σαν να είχε σύνδρομο Down.

 Στη συνέχεια, ο Cenac, έκοψε τη ροή του κομματιού, προκειμένου να εκδώσει ένα είδος αποποίηση ευθυνών. Είπε:

"Τώρα, επιτρέψτε μου να σας πω, ξέρω τι είναι το σύνδρομο ντάουν. Ξέρω ότι το σύνδρομο ντάουν είναι κάτι που έχετε γεννηθεί με αυτό, και πρόκειται για ένα επιπλέον χρωμόσωμα. Ξέρω όλες αυτές τις πληροφορίες. Ήξερα και αυτές τις πληροφορίες από πριν. Αλλά κάτι σχετικά με την κατανάλωση αυτού του brownie με έκανε να σκεφτώ ότι κατά κάποιο τρόπο είχα μεγαλώσει ένα επιπλέον χρωμόσωμα είχα πλέον μια ενήλικη μορφή του συνδρόμου ντάουν. Και για τους ανθρώπους που έχουν το σύνδρομο Down, είναι κάτι που μεγαλώνουν με αυτό. Και μεγαλώνουν και να έχουν υγιείς και ευτυχισμένες ζωές. Απλώς το πήρα."

Στη συνέχεια επέστρεψε πίσω στην ψεύτικη φωνή του, μπερδεύοντας τις λέξεις, και ακούγοντας μπερδεμένος.

Ο Cenac δεν απάντησε στα e-mail που ζητούσαν ένα σχόλιο. [Έχει σχολιάσει από τότε στο κομμάτι εδώ.] Και η οικοδέσποινα της εκπομπής, η Ira Glass, αρνήθηκε να σχολιάσει για αυτό το κομμάτι. Η Glass είχε γράψει ωστόσο για την Julie Ross, τη μητέρα ενός παιδιού με σύνδρομο Down. Μοιράστηκε το e-mail με μένα. Η Glass έγραψε:

“Συμφωνώ απολύτως μαζί σας ότι κανείς δεν θα πρέπει να πρέπει να ακούει τις ιστορίες που χλευάζουν και διασύρουν άτομα με σύνδρομο Down. Αυτή ήταν μια ανησυχία για μένα και τους παραγωγούς μου όταν δουλεύαμε με τον Wyatt Cenac. Μιλήσαμε γι 'αυτό, όπως έχουμε διαμορφώσει την ιστορία.”

Στη συνέχεια σημειώνει ότι ο Cenac βγήκε από το δρόμο του για να κάνει την αποποίηση ευθυνών, ισχυρίζεται επίσης ότι ο Cenac είναι αυτοσαρκαστικός, και ότι, “Το μόνο πράγμα που θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι προσβλητικό είναι η μίμηση της φωνής ενός ατόμου με σύνδρομο ντάουν, και πάλι - εμείς μπορεί να διαφωνούμε γι 'αυτό - νομίζω ότι είναι δίκαιο παιχνίδι για ένα κωμικό.”

Η  Glass και ο Cenac χρησιμοποιούν την αποποίηση ευθυνών, χρησιμοποιούν  τη δήλωση ότι ξέρουν τι είναι το σύνδρομο Down, ιατρικά, ως έναν τρόπο για να προστατεύσουν τον εαυτό τους από την κριτική. Ωστόσο, όπως παραδέχεται η Glass, το χιούμορ αυτού του κομματιού εξαρτάται από τον εμπαιγμό του τρόπου που μερικά άτομα με σύνδρομο Down να μιλάνε.

Από όταν ο γιος μου ήταν ακόμα μικρός, έχουμε εργαστεί για τόσες πολλές ώρες στην ομιλία του. Μαζί, έχουμε συνεργαστεί με πολλούς θεραπευτές να χαράξει μεμονωμένα φωνήματα, ήχους, τους ήχους και τελικά λέξεις. Κάθε μικροσκοπική εξέλιξη παίρνει μήνες. Έκλαψα όταν τον άκουσα να λέει, "Σ 'αγαπώ", για πρώτη φορά, ακόμα κι αν η φωνή του ήταν ακαθόριστη και μπερδεμένη, ακριβώς όπως ο Cenac χλεύαζε στο ραδιόφωνο. Επιπλέον, η ομιλία είναι τόσο γεμάτη –  το πόσο ξεκάθαρα ο γιος μου μπορεί να επικοινωνεί με αγνώστους - καθορίζει το είδος της ανεξαρτησίας του που θα είναι δυνατό γι 'αυτόν ως ενήλικας. 

Δεν υπάρχει αποποίηση ευθυνών που μπορεί να πάρει το τσίμπημα από το αστείο του Cenac. Αυτός και η Glass μπορούν να αποφασίσει ότι το χιούμορ τους αξίζει να είναι προσβλητικό, αλλά δεν μπορούν προφανώς να διαπιστώσουν αν το κακό που κάνουν είναι πραγματικό ή όχι. Ούτε τα κόμικς που βασίζονται σε διάτρηση της υποτίμησης, χρησιμοποιώντας κοροϊδία των ανθρώπων που περιθωριοποιούνται από την ικανότητα, τη φυλή, τη θρησκεία, το φύλο ή τη σεξουαλικότητα να πάρετε ένα γέλιο.

Ο Cenac δεν είναι μόνος του. Ο Ricky Gervais, στη βρετανική τηλεοπτική εκπομπή "Derek," παίζει έναν άνθρωπο που φαίνεται να είναι απαθής και αδρανής. Ο Derek υποτίθεται ότι είναι ένα θετικό παράδειγμα, αλλά ένα μεγάλο μέρος της κωμωδίας εκτείνεται από σωματική διάπλασή του σε άτομα με ειδικές ανάγκες - μια καμπούρα. Άλλα γέλια προέρχονται από απροσεξία του, όπως ο ίδιος τρικλίζει και τσιρίζει ανάμεσα στις σκηνές.

Ο Gervais έχει πει ότι δεν έχει στόχο να κάνει τη διασκεδάζει τους ανθρώπους με τη διανοητική αναπηρία των άλλων, λέει σε συνέντευξή του, “εγώ ποτέ δεν τον θεωρούσα άτομο με ειδικές ανάγκες. Αυτός  παριστάνει το αθώο πρόσωπο που λέει πάντα το σωστό πράγμα, ό,τι δεν έχετε δει έρχεται. Και αν μπορώ να πω ότι δεν είναι ενεργοποιημένος, αυτό είναι το τέλος.

Αυτό είναι το τέλος. Όχι για τον Gervais. Όχι για τον Cenac.

Στο τέλος, δεν έχει σημασία αν ένας κωμικός χρησιμοποιεί ένα διαγνωστικό όρο, εκδίδει μια αποκήρυξη, ή ισχυρίζεται ότι είναι αυτοσαρκαστικός. Το χιούμορ μπορεί να ενισχύσει τα στερεότυπα ή να τα καταστρέψει. Όταν κοροϊδεύετε τα χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την αναπηρία, ίσως και απλά να στέκεται πάνω στη σκηνή, φωνάζοντας την ρ-λέξη (= καθυστερημένος).

David M. Perry

Μετάφραση: Δημήτρης Βασιλαδιώτης 

Πηγή: cnn.com