Κυριακή, 12 Μαϊος 2024 18:51

Νίκος Γκάτσος

 

Του Γιάννη Α. Μπίρη

Στη σιγαλιά του απόβραδου ακούγεται ξέμακρα μια ονειρική φωνή:

Θα φέρει η θάλασσα πουλιά
κι άστρα χρυσά τ’ αγέρι
να σου χαϊδεύουν τα μαλλιά,
να σου φιλούν το χέρι.

Χάρτινο το φεγγαράκι,
ψεύτικη ακρογιαλιά,
αν με πίστευες λιγάκι
θα `ταν όλα αληθινά.

Δίχως τη δική σου αγάπη
δύσκολα περνά ο καιρός.
Δίχως τη δική σου αγάπη
είναι ο κόσμος πιο μικρός…..

Είναι βέβαια το «Χάρτινο το Φεγγαράκι», ένα τραγούδι σε μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και στίχους του Νίκου Γκάτσου, που γράφτηκε το 1949, για τις ανάγκες του θεατρικού έργου «Λεωφορείον ο Πόθος» του Τεννεσί Ουίλιαμς, που παρουσίασε τότε το Θέατρο Τέχνης. Στην παράσταση το τραγουδούσε η Μελίνα Μερκούρη. Στην δισκογραφία πέρασε όμως για πρώτη φορά το 1958 με τη Νάνα Μούσχουρη. Είναι το πρώτο τραγούδι που δημιουργήθηκε από πρωτότυπους στίχους του Γκάτσου.

Ο Νικος Γκάτσος είναι σημαντικός ποιητής, μεταφραστής και στιχουργός που συνεργάστηκε με τον κορυφαίο συνθέτη Μάνο Χατζιδάκι. Γεννήθηκε στην Ασέα της Αρκαδίας στις 8 Δεκεμβρίου του 1911. Ορφάνεψε από πατέρα σε ηλικία 5 ετών, αφού ο πατέρας του πέθανε εν πλω στον Ατλαντικό, ταξιδεύοντας για τη «γη της επαγγελίας» αναζητώντας το αμερικάνικο όνειρο.

Ο Νίκος Γκάτσος στο γυμνάσιο κατέβηκε από την Ασέα στην Τρίπολη και εκεί ήρθε σε επαφή με τη λογοτεχνία, το θέατρο, τον κινηματογράφο αλλά και τις ξένες γλώσσες. Εκεί έμαθε αρκετά καλά την αγγλική και τη γαλλική γλώσσα. Τελειώνοντας το Γυμνάσιο πήγε στην Αθήνα και γράφτηκε στη φιλοσοφική σχολή. Τον κέρδισε όμως η λογοτεχνία και οι νεωτεριστικές ευρωπαϊκές τάσεις στην ποίηση. Διέκοψε τις σπουδές του και άρχισε να δημοσιεύει ποιήματα σε αρκετά λογοτεχνικά περιοδικά. Το 1936 συνάντησε τον Οδυσσέα Ελύτη και αυτή η συνάντηση ήταν καθοριστική. Το 1943 εξέδωσε το έργο του «Αμοργός». Αυτό ήταν και το μοναδικό του βιβλίο που αποτελεί όμως μοναδικό και κορυφαίο δείγμα του ελληνικού υπερρεαλισμού. Στη συνέχεια δημοσίευσε τρία μόνο ποίηματά του. Το 1946 στα Φιλολογικά Χρονικά το «Ελεγείο», τον επόμενο χρόνο το «ο ιππότης κι ο θάνατος» στο Μικρό Τετράδιο και πολύ αργότερα, το 1963, το αφιερωμένο στον Γιώργο Σεφέρη «Τραγούδι του παλιού καιρού» στον Ταχυδρόμο.

Ασχολήθηκε περισσότερο με τις μεταφράσεις θεατρικών έργων που ανέβαζαν το Εθνικό θέατρο ή το θέατρο Τέχνης ή το Λαϊκό θέατρο. Πρώτο θεατρικό έργο που μετέφρασε ο Γκάτσος ήταν ο «Ματωμένος γάμος» του Federico Garcia Lorca το 1943. Το έργο ανέβασε το 1948 ο Κάρολος Κουν στο θέατρο Τέχνης. Μετέφρασε ακόμα δυο έργα του Lorca, «το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» το 1954 και το «ο Περλιμπλίν και η Μπελίσα» το 1959. Μετέφρασε ακόμα ποιήματα και μονόπρακτα και για βιοποριστικούς λόγους εργάστηκε ως μεταφραστής και ραδιοσκηνοθέτης στην «Ελληνική Ραδιοφωνία» και ως μεταφραστής στην «Αγγλοελληνική Επιθεώρηση».

Αυτό όμως που είναι το δυνατό στοιχείο του Νίκου Γκάτσου είναι ο στίχος για τραγούδια. Κυρίως συνεργάστηκε με τον Μάνο Χατζηδάκι αλλά και τους λοιπούς μεγάλους του ελληνικού τραγουδιού, τον Μίκη Θεοδωράκης, τον Δήμο Μούτση, τον Σταύρο Ξαρχάκο τον Χριστόδουλο Χάλαρη τον Λουκιανό Κηλαηδόνη και άλλους νεότερους συνθέτες.

Οι στίχοι του δημοσιεύθηκαν σε συλλογές, όπως η «Μυθολογία» (1965), το «Ένα μεσημέρι» (1966), η «Επιστροφή» (1970), το «Σπίτι μου σπιτάκι μου» (1972), οι «Δροσουλίτες» 1975, η «Αθανασία» (1976), «Τα παράλογα» (1976), το «Ρεμπέτικο» (1983), ο «Χειμωνιάτικος ήλιος», οι «Μύθοι μιας γυναίκας», η «Σκοτεινή μητέρα», η «Ενδεκάτη εντολή» (1985), οι «Αντικατοπτρισμοί» (1993). Το σύνολο του στιχουργικού του έργου βρίσκεται συγκεντρωμένο σε έναν τόμο «Όλα τα τραγούδια» (1999). Το αρχείο του βρίσκεται, στην βιβλιοθήκη του Πανεπιστήμιου Χάρβαρντ (Harvard) των ΗΠΑ.

Ο Νικος Γκάτσος πέθανε στην Αθήνα, στις 12 Μαΐου 1992.