Τρίτη, 19 Φεβρουαρίου 2013 08:15

Η ιστορία του Νησιώτικου Καρναβαλιού (μέρος 12ο)

Το φάντασμα του καταδρομικού "Χαμηδιέ" τρομοκράτησε τους Νησιώτες παραμονές καρναβαλιού το 1913

Το φάντασμα του καταδρομικού "Χαμηδιέ" τρομοκράτησε τους Νησιώτες παραμονές καρναβαλιού το 1913

Το 1925

Για το 1924 δεν έχουν δημοσιευτεί πληροφορίες ωστόσο το καρναβάλι συνεχίζεται και εισάγονται σε αυτό νέα στοιχεία, αλλά οι αποκριάτικες εκδηλώσεις "προικίζονται" με απαγορεύσεις που επιχειρούν να αλλοιώσουν το χαρακτήρα τους και να θέσουν υπό έλεγχο τη σάτιρα και να της αφαιρέσουν τα λαϊκά στοιχεία και τον πολιτικό της χαρακτήρα. Ετσι για το 1925 διαβάζουμε στη "Σημαία" (87) ότι απαγορεύεται ακόμη και το… μασκάρεμα: "Η Διοίκησις Χωροφυλακής Μεσσηνίας υπέβαλεν εις την Νομαρχίαν προς έγκρισιν διάταξιν διά της οποίας απαγορεύεται η χρήσις προσωπίδων καλυπτουσών ολόκληρον το πρόσωπον καθώς και πάσα παραμόρφωσις του προσώπου. Επίσης απαγορεύονται τα άσεμνα και αηδή θεάματα και αι θίγουσαι τα δημόσια ήθη εκφράσεις και παραστάσεις. Ωσαύτως απαγορεύεται η χρήσις κομφετί. Ομοίως η διακωμώδησις πολιτικών προσώπων ημετέρων ή ξένων. Υποχρεούνται δε οι ενοικιασταί ντομίνων να απολυμάνωσι ταύτα εφ’ άπαξ".


Λίγες ημέρες αργότερα η περιγραφή του καρναβαλιού στη "Σημαία" (88) είναι αποθεωτική και επικεντρώνεται στη διασκέδαση και τους χορούς, δευτερευόντως δε στην κρεμάλα. Ο συντάκτης εντυπωσιάζεται από τη διατήρηση του εθίμου των ελληνικών χορών, των παραδοσιακών στολών και τον τρόπο που χορεύουν άντρες και γυναίκες. Και γίνεται μια έμμεση αναφορά στο φημισμένο Νησιώτη μανδολινίστα Νίκο Πετρόπουλο. Ενώ πληροφορούμαστε ότι τις καρναβαλικές εκδηλώσεις διευθύνει ο αντιπρόεδρος της Κοινότητας Νίκος Ρούτσης: "Είναι κοινόν μυστικόν ότι μόνον οι Νησιώται ξεύρουν να διασκεδάζουν και να χαίρονται. Και ο λόγος είναι αυτονόητος. Οι Νησιώται ποτέ, ουδέποτε, εις καμμίαν περίπτωσιν δεν ηθέλησαν να απαρνηθούν τους ελληνικούς χορούς, τα ελληνικά τραγούδια αλλά και τας ελληνικάς αμφιέσεις. Ενέμειναν και εμμένουν πιστοί εις τας ελληνοπρεπείς παραδόσεις των. Θέλετε να μάθετε τραγούδι ελληνικό, θέλετε να έχετε μια σωστή εικόνα για το ύφος των ελληνικών τραγουδιών, πρέπει να πάτε στο Νησί. Θέλετε να μάθετε ακόμη γιατί εβγήκε από το Νησί ο παγκοσμίου φήμης καλλιτέχνης μανδολινίστας κ. Νίκος Πετρόπουλος, απλούστατα γιατί εγεννήθη και έζησε στο Νησί, στην εστία αυτή του ελληνικού τραγουδιού.

Η φουστανέλλα

Το ένδυμα αυτό, το γνησίως ελληνικόν, το τόσο κομψόν και παραστατικόν, διατηρείται εις όλα σχεδόν τα μέρη της Ελλάδος. Αλλά πουθενά δεν έχει την χάριν, την ωμορφιά και την κομψότητα που βλέπη κανείς στο Νησί. Χρυσοποίκιλτες φέμελες επάνω σε μαύρο, πράσινο ή κόκκινο βελούδο, φουστανέλλα με πολλές δίπλες κατάλευκες και σιδερωμένες, κάλτσες αρβανίτικες, τσαρούχια με μεγαλοπρεπείς φούντες και βελούδινες σκούφιες με φούντες μεταξωτές, όλα αυτά δίνουν μια χάρη θελκτική εις την όλην περιβολήν. Φαντασθήτε τώρα υπερτριακόσιους νεαρούς λεβέντες να φέρουν τας ελληνικάς ενδυμασίας για να ιδήτε και να πεισθήτε γιατί στο Νησί ξεύρουν να διασκεδάζουν.

Πώς διασκεδάζουν

Αλλ’ οι Νησιώται δεν ξεύρουν μόνον να ενδύονται κομψά και να τραγουδούν. Γνωρίζουν και να διασκεδάζουν θαυμάσια. Ομιλοι κυριών και κοριτσιών ενδεδυμένων και αυτών με αρχαϊκάς ελληνικάς ενδυμασίας, περιείρχοντο την γείτονα πόλιν και κατόπιν το έστηναν στο χορό και το γλέντι. Αλλά τι χορός. Λεβέντικος και γοητευτικός. Ελληνοπρεπέστατος. Θα πρέπει οι Καλαματιανοί να ιδούν πώς χορεύουν Καλαματιανό και τσάμικο. Μόνον εκεί. Ολόκληρος η Μεσσήνη είναι επί ποδός και παρουσιάζει εκτάκτως λαμπρόν θέαμα.

Η τάξις και η κρεμάλα

Είναι άξιον ιδιαιτέρας παρατηρήσεως ότι μ’ όλην την κοσμοπλημμύραν στο Νησί ετηρήθη θαυμάσια η τάξις. Κανένα επεισόδιον, καμμιά παρεξήγησις, καμμιά αταξία. Χοροί, γλέντια, κίνησις, τραγούδια, όλα με τάξιν θαυμαστήν, χάρις εις τον... δικτάτορα των Κουλούμων, τον πολύν Ρούτσην, τον αντιπρόεδρον της Κοινότητος. Η ιστορική κρεμάλα συμβολίζουσα την τυρινήν αγχόνην, έδρασεν και αυτή γενναίως. Οι ξένοι την εθαύμασαν και μερικοί εξ αυτών υπέστησαν και την γλύκαν της κρεμάλας. Εις την γείτονα πόλιν είχον εκδράμει και πολλοί Καλαματιανοί, οι οποίοι έμειναν καταγοητευμένοι και επανήλθον αποκομίσαντες λαμπράς εντυπώσεις. Μπράβο στους Νησιώτας".

ΤΟ 1926

Το 1926 σημειώνεται ένα άλμα στην οργάνωση των καρναβαλικών εκδηλώσεων με πολλά καινούργια στοιχεία και επανεμφάνιση παλιών που είχαν εγκαταλειφθεί λόγω της πολεμικής περιπέτειας. Ετσι η "Σημαία" μας πληροφορεί (89) ότι "αρκετοί συμπολίται μας θα μεταβώσιν εις την γείτονα Μεσσήνη όπου η οργανωτική επί της εορτής επιτροπή ειργάσθη μετά δραστηριότητος και ζήλου όπως παρουσιάση κάτι τι το πρωτότυπον.
Η ιστορική κρεμάλα θα λειτουργήσει και εφέτος όπως πάντοτε, η δε είσοδος του "Καρναβάλου" εις την πόλιν θα αποτελέση την κατακλείδα της ωραίας αυτής εορτής".
Στη συνέχεια γίνεται γνωστό (90) ότι το καρναβάλι οργανώνεται από την Κοινότητα Μεσσήνης και συλλόγους, ενώ παρουσιάζεται με πανηγυρικό χρώμα το πρόγραμμα και γίνεται γνωστό ότι η επιτροπή… κρυμμένη στο πλήθος θα βραβεύσει μεταμφιεσμένους και άρματα. Ενώ για πρώτη φορά γίνεται αναφορά στην παρουσία αυτοκινήτων στο καρναβάλι. Ο καρνάβαλος εμφανίζεται και πάλι ο οποίος θα απαγγείλει "έξοχον ποίημα" αποχαιρετώντας τους συμμετέχοντες στις εκδηλώσεις: "Τη ευγενή πρωτοβουλία της Κοινότητος, Φιλοπροόδου Ενώσεως, Εμπορικού Συλλόγου και τη συνεργασία και των λοιπών Σωματείων θέλει εορτασθή εφέτος όσον ένεστι μεγαλοπρεπέστερον και ευθυμώτερον η κατ’ έτος εορταζομένη Καθαρά Δευτέρα. Προς τούτο διετέθησαν ικανά χρηματικά ποσά. Η αγορά άπασα θέλει μεταβληθεί εις απέραντον και βαθύσκιον δάσος, θα παρουσιάζει δε κάτι τι το φαντασμαγορικόν και έκπαγλον διά του εξωραϊσμού αυτής μετά του γούστου, όπερ διακρίνει ειδικόν περί τα τοιαύτα, εις ον η επιτροπή ανέθεσε τον ανωτέρω σκοπόν. Περί ώραν 11 π.μ. θέλει εμφανισθή ο Καρνάβαλος εισελαύνων εις την πόλιν και δίδων το σύνθημα της τρελλής διασκεδάσεως και ευθυμίας, παρακολουθούμενος υπό του πλήθους των πανηγυριστών μετά τυμπάνων και εγχωρίων οργάνων της Μουσικής παιανιζούσης εν τη πλατεία εμβατήρια άσματα. Διάφοροι όμιλοι νέων περιβεβλημένων την γραφικωτάτην ελληνικήν στολήν με την ιστορικήν στολήν θέλουσι αποτελή την εκλεκτοτέραν ανθοδέσμην της όλης εορτής. Χορός νέων και νεανίδων μετημφιεσμένων και μη εις τας πλατείας και εις διάφορα σημεία της πόλεως θέλει ποικίλλει την πανηγυρικήν όψιν της πόλεως. Η δε ιστορική κρεμάλα κατ’ εξοχήν εφέτος θέλει θριαμβεύση. Η επιτροπή παρακολουθούσα εκ του αφανούς θα απονείμει χρηματικά βραβεία εις ομίλους ή άτομα άτινα με πολλήν χάριν ή με ικανήν δόσιν πνεύματος ήθελον συμβολίζει δι’ αλληγορικών παραστάσεων ποικίλα γεγονότα της αρχαίας ή συγχρόνου εποχής. Επίσης θα απονείμει τοιαύτα  εις καλλιτεχνικάς αμφιέσεις ομίλων ή ατόμων ή εις καλλιτεχνικόν διάκοσμον αυτοκινήτων, αμαξών και διτρόχων και εν γένει εις παν ό,τι η επιτροπή ήθελεν θεωρήσει άξιον βραβεύσεως. Αμαξοστοιχίαι καθ’ άπασαν την ημέραν μέχρι βαθείας νυκτός θα παρέχουν πάσαν ευκολίαν εις τους πανηγυριστάς. Αλλ’ εκείνο όπερ επιφυλάσσει εκπλήξεις έσται η συγκέντρωσις όλων των μετημφιεσμένων και μη κατά την εσπέραν εις τας πλατείας της πόλεως αίτινες θα φωτίζονται δι’ απλέτου ηλεκτροφωτισμού, οπότε και θα καώσι ποικίλα πυροτεχνήματα, απειρία δε βεγγαλικών φώτων από των εξωστών των πέριξ οικιών μετά καλλιτεχνικών συμπλεγμάτων θα προσδίδει μεγαλοπρέπειαν και άφθαστον αίγλην εις το σύνολον της εορτής, ης χρησιμεύσει ως έξοχος κατακλείς, έξοχον ποίημα όπερ θα απαγγείλει προς τους πανηγυριστάς ο Καρνάβαλος αποχαιρετών αυτούς και ευχόμενος χρόνια πολλά και καλά.
Η Οργανωτική Επιτροπή".
Το 1926 για πρώτη φορά οργανώνεται αστικός χορός στο Νησί και διαβάζουμε στο σχετικό διαφημιστικό κείμενο (91): "Σάββατον εσπέρας 13 Μαρτίου 9 μ.μ. μέχρι πρωϊας. Χοροεσπερίς εν Μεσσήνη υπέρ Φιλαρμονικής Μεσσήνης".
Η περιγραφή των εκδηλώσεων είναι πολύτιμη γιατί μας δίνει ένα πλήθος στοιχείων: Τα ονόματα της οργανωτικής επιτροπής, το όνομα του καρνάβαλου που δεν είναι άλλος από το Γρηγόρη Δασκαρόλη που θα παίξει αυτό το ρόλο για πολλά χρόνια ακόμη, ονόματα βραβευθέντων και μεταξύ αυτών πρώτο του Ξενοφώντα Βακαλόπουλου, που αποτέλεσε μορφή του καρναβαλιού για πολλά χρόνια με τις μεταμφιέσεις και την καυστική πολιτική του σάτιρα.
Γράφει η "Σημαία" (92): "Εκεί όμως, όπου ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας έφθασε εις το ζενίθ της τρελλής χαράς και πάντες είχον επιδοθή εις εκτέλεσιν καθηκόντων σατύρων και βακχίδων, είναι η Μεσσήνη. Η καταρτισθείσα επίτηδες διά τον εορτασμόν της Καθαράς Δευτέρας Διοργανωτική Επιτροπή αποτελούμενη από τους κ.κ. Σπήλιο Ποτηρόπουλον, Ιωάν. Κούτην, Παναγ. Χατζόπουλον, Παν. Κορκονικήταν, Ιωάν. Πλεμμένον, Δημήτρ. Χρόνην και Χαράλ. Γαμβέτταν, κατέβαλεν υπεράνθωπους προσπαθείας διά να παρουσιάση κάτι από καλαισθητικής απόψεως τέλειον. Διαθέσασα το εισπραχθέν εκ της δοθείσης το προπαρελθόν Σάββατον προς τον σκοπόν τούτον χοροεσπερίδος εν Μεσσήνη χρηματικόν ποσόν, προέβη εις τον στολισμόν της πόλεως διά κλάδων μύρτων και άλλων δένδρων μέχρι και της μάλλον απομακρυσμένης συνοικίας, προσδώσασα ούτω διά του συμβιβασμού και της συμπαραστάσεως αυτής του πρασίνου των κλάδων μετά του λευκού των οικιών, μίαν ονειρώδη καλλιτεχνικήν όψιν. Μέχρι της 11ης και ημίσειας εκτός των εις διάφορα μέρη της πόλεως συγκεντρώσεων, ουδεμία  κίνησις παρατηρείται και προς στιγμήν ενομίσαμεν ότι όλα τα εξαγγελθέντα διά των εφημερίδων μόνον εν τω εγκεφάλω των διοργανωτών εσχεδιάσθησαν και επραγματοποιήθησαν. Αλλά περί ώραν 12ην ο Καρνάβαλος αντιπροσωπευόμενος από τον κ. Γρηγόρ. Δασκαρόλην, με κεκαλυμμένο το πρόσωπο διά μάσκας ης η τεράστια ρις και το φοβερόν εις την θέσιν του στόματος άνοιγμα προσδίδων εντύπωσιν αληθώς ανατριχιαστικήν, εισήλθαν εις την πόλιν εκ του βορειοδυτικού μέρους αυτής και διά συντόμου παρακελεύσεως από του εξώστου του ξενοδοχείου Χρόνη προς το εν τη πλατεία της πόλεως πλήθος, έδωκε το σύνθημα της ενάρξεως του τρελλού γλεντιού και της αδιαπτώτου ευθυμίας τα οποία εξηκολούθησαν μέχρι βαθείας νυκτός.

Οι Καλαματιανοί εις Μεσσήνην

Το πλείστον μέρος της κοσμικής Καλαμάτας είχεν εκστρατεύσει εις την γείτονα διά να εορτάση την Καθαράν Δευτέραν όσον το δυνατόν καλλίτερον. Αμαξοστοιχία στενάζουσα από το πλήθος των επιβατών και οι αρμόδιοι αναγκάζονται να προσθέσουν εκτάκτους τοιαύτας διά να εξυπηρετήσουν τους βουλιμιώντας γλεντιού συμπολίτας. Βλέπει κανείς εκεί την κοινωνίαν των Καλαμών αντιπροσωπευομένην από τα περισσότερα και εκλεκτότερα μέλη της και προς στιγμήν διερωτάται αν ευρίσκεται εν μέσαις Καλάμαις ή εν τη πόλει της Μεσσήνης.

Πώς διεξήχθη ο εορτασμός

Εις οποιονδήποτε μέρος και αν σταθή κανείς βλέπει τον κόσμο να γλεντά με πολύ κέφι και γούστο ξεχωριστό. Παντού διακρίνονται οι γραφικαί φουστανέλλαι, οι βλάχικες αμφιέσεις των κυριών, πιερότοι, κολομπίνες, ποικίλες μεταμφιέσεις, ακόμη και την απομίμησιν του Σαρλώ ολοζώντανη. Εις τα πλείστα σημεία της πλατείας είχον στηθή χοροί, όπου ευσταλείς νεανίαι και νεάνιδες δροσεραί και ωραίαι εχόρευον μ’ αληθινήν χάριν τους αθάνατους ελληνικούς χορούς.

Και βαδίζομεν προς την κρεμάλαν!!!

Ενώ το γλέντι έχει κορυφωθεί και η πόλις όλη με τους ξένους της είναι παραδομένη ολοκληρωτικά στις αγκάλες του θείου Βάκχου αφενός και της αθανάτου Τερψιχόρης αφ’ ετέρου, εις το νοτιοδυτικόν μέρος της πόλεως αυτόχρηστοι δήμιοι κωμικών εκτελέσεων σύρουν το σχοινί και κρεμούν πάντα μη μετά των... αγγουριών έχοντα σχέσιν. Δούλοι της ελληνικοτάτης περιεργείας φερόμεθα υπό την οδηγίαν ιθαγενούς εις τον τόπον των... εκτελέσεων και μακρόθεν βλέπομεν αιωρουμένην εις τον αέρα την λεπτήν σιλουέτταν γνωστού Καλαμίου τραπεζίτη. Με χίλιες προφυλάξεις προχωρούμεν και φθάνομεν εγγύς της κρεμάλας, όπου συμβουλίου γενομένου, απεφασίσθη ιεροκρυφίως και εξετελέσθη η κρεμάλα του φίλου μας απεσταλμένου δημοσιογράφου Τ. Π.

Τα δοθέντα βραβεία

Η διοργανωτική επιτροπή παρακολουθούσα το γλέντι εις τας διαφόρους αυτού εκφάνσεις απεφάσισε και απένειμε βραβεία ως εξής: 1ον βραβείον  Ξενοφών Βακαλόπουλος, ως συμβολίσας την Κοινωνίαν των Εθνών επί χελώνης. 2ον βραβείον Λουλούκα Δημητρακοπούλου, χορεύσασα μετά μεγάλης επιτυχίας ζεϊμπέκικο. 3ον βραβείον Γεώργ. Κράτσιος εκ Καλαμών, δι’ απομίμησιν Σαρλώ.
4ον βραβείον Θεοφιλόπουλος Γ. εκ Καλαμών, δι’ αμφίεσιν παριστώσαν δύο ανθρώπους εις θέσιν ενός. 5ον βραβείον Στ. Τσαγκάρης, υποκρινόμενος τον πλανώδιον ιατρόν. 6ον βραβείον Ομιλος Κρεμάλας και 7ον βραβείον Ομάς φουστανελλοφόρων.
Την εσπέραν ο Καρνάβαλος εξεφώνησε τον πανηγυρικόν της ημέρας, μετά ταύτα δε ερρίφθησαν πυροτεχνήματα. Περί ώραν 7 1/2 εγκαταλείπομεν την πόλιν, ενώ το γλέντι και το ξεφάντωμα εξηκολούθη ακόμη με αδιάπτωτον ευθυμίαν και πολύ κέφι. Η διοργανωτική επιτροπή και η "Φιλοπρόοδος Ενωσις Μεσσήνης" είναι άξιοι θερμών συγχαρητηρίων διά την επιτυχίαν της εορτής.
Ε. Δ."

Στην ίδια εφημερίδα δημοσιεύονται και πληροφορίες για τον πρώτο αστικό χορό, αυτόν της Φιλαρμονικής, που δόθηκε στο σχολείο (93): "ΜΕΣΣΗΝΗ. Ολως εξαιρετικήν επιτυχίαν εσημείωσε η δοθείσα χοροεσπερίς, το τελευταίο Σάββατον των Αποκρέω, εν τη πόλει μας υπέρ της Φιλαρμονικής. Η μεγάλη αίθουσα του σχολείου μας ήτις είχε θαυμασίως διακοσμηθή με αρμονίαν χρωμάτων και ρυθμού ώστε να παρουσιάση σύνθεσιν καλλιτεχνικήν, σύνολον ονειρώδες και εξωτικόν, ήτο κατάμεστος της εκλεκτοτέρας κοινωνίας μας ήτις εχόρευσε και διασκέδασε με πολλήν ζωηρότητα μέχρι των πρωινών ωρών. Μέσα εις την δίνην του χορού υπό τους ήχους της μουσικής μας εστροβιλίζοντο με κέφι υπέρ τα 20 ζεύγη. Εχορεύθησαν άπαντες οι ελληνικοί και ευρωπαϊκοί χοροί, κατακλείς ων ήτο ο Καλαματιανός. Το τι επηκολούθησε ήτο απερίγραπτον. Η αίθουσα σείεται, καλύπτεται από σερπατέν, κομφετί κ.λπ. Ο χορός εξηκολούθησε μέχρι πρωίας, άπαντες δε έμειναν κατευχαριστημένοι διά την επιτυχίαν συγχαίροντες το Διοικητικόν Συμβούλιον της Φιλαρμονικής εις ο οφείλεται δίκαιος έπαινος".

(87) Σημαία 18/2/1925
(88) Σημαία 3/3/1925
(89) Σημαία 6/3/1926
(90) Σημαία 7/3/1926
(91) Σημαία 9/3/1926
(92) Σημαία 17/3/1926
(93) Σημαία 17/3/1926