Οι εθνικές επέτειοι μας δίνουν την ευκαιρία για εθνική ενδοσκόπηση και ασκήσεις αυτοσυνειδησίας. Πολλοί θα την χρησιμοποιήσουν για να βγάλουν εθνικοπατριωτικές κορώνες ή να κάνουν ιδεολογικοπολιτικές αναλύσεις και να καταλήξουν σε έωλα και εύκολα συμπεράσματα. Θα πρότεινα ένα διαφορετικό κοίταγμα των πραγμάτων.
Πού βρισκόμαστε σήμερα; Αφού για σχεδόν τριάντα χρόνια κινηθήκαμε, με ατσαλοσύνη στην αρχή, αλλά σύντομα με χαρακτηριστική άνεση στα ευρωπαϊκά σαλόνια, τώρα πίσω ολοταχώς στα βαλκανικά αλώνια. Η ένδοξη τριακονταετία μας -όπως θα μεταφέραμε επί το ελληνικότερο τη γαλλική έκφραση trente glorieuses-, η οποία άρχισε με τη συμμετοχή στις διαδικασίες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης το 1981, έληξε άδοξα το 2009. Και αν προς στιγμήν φάνηκε ότι η κρίση δαμάστηκε και η χώρα θα επέστρεφε κουτσά-στραβά σε μία κάποια κανονικότητα, τον Ιανουάριο του 2015 αποφασίσαμε κυρίαρχα να δώσουμε μία κλοτσιά και να αδειάσουμε την καρδάρα. Και για να μην υπάρχει καμία αμφιβολία για το πόσο κυρίαρχοι είμαστε όταν κάνουμε ένα λάθος, το επαναλάβαμε εννέα μήνες αργότερα.
Εχει πολλές φορές ειπωθεί ότι δεν διδασκόμαστε από την Ιστορία. Θα συμφωνήσω απόλυτα με την ουσία του πρόσφατου βιβλίου του Γ. Δερτιλή («Επτά πόλεμοι, τέσσερις εμφύλιοι, επτά πτωχεύσεις», 1821-1916, εκδόσεις Πόλις). Πράγματι, η Ιστορία στην Ελλάδα επαναλαμβάνεται απελπιστικά μονότονα. Είναι κι αυτός ένας τρόπος να παραμένουμε νέοι, σύμφωνα με το παλιό ρητό: Ελληνες αεί παίδες εστέ.
Μετά από έναν καταστροφικό πόλεμο που είχε προκαλέσει το 1897, η Ελλάδα βρέθηκε από την επόμενη χρονιά να τελεί υπό διεθνή οικονομικό έλεγχο. Οι δυσμενείς οικονομικοί όροι που επιβλήθηκαν για να ξεπληρώσει τις υποχρεώσεις της διήρκεσαν 99 χρόνια. Τελικά, το τέλος του ελέγχου ήρθε λίγο πιο νωρίς: Εληξε... το 1978.
Σήμερα, μετά από έναν άλλου είδους πόλεμο, τον χαμένο πόλεμο του εκσυγχρονισμού και των μεταρρυθμίσεων, η χώρα βρίσκεται πάλι υπό διεθνή οικονομικό έλεγχο που θα διαρκέσει επίσης 99 χρόνια - θα λήξει δηλαδή όταν θα βρίσκονται στο άνθος της ηλικίας τους τα.... δισέγγονα των παιδιών μας. Ας μου επιτραπεί να προβλέψω ότι και τότε, για άλλη μια φορά, η Ιστορία θα επαναληφθεί. Οι απόγονοί μας υπερηφάνως θα σκάψουν τον λάκκο μέσα στον οποίο θα πέσουν οι επόμενοι, χορεύοντας στο ρυθμό «του Ελληνος ο τράχηλος ζυγόν δεν υποφέρει», στις ετήσιες διαδηλώσεις κατά των δανειστών.
Συνεχίζουμε να κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν για να δείχνουμε τη διαφορετικότητά μας απέναντι στην Ευρώπη, στην οποία μόνο λόγω της επιμονής του Κωνσταντίνου Καραμανλή ανήκουμε, χωρίς όμως να το πολυπιστεύουμε. Υιοθετούμε με τη μεγαλύτερη ευκολία κάθε τι που μπορεί να αδυνατίσει (αν δεν πριονίζει κιόλας) τον κορμό του δέντρου της Ευρώπης, πάνω στο οποίο καθόμαστε κι εμείς. Πολλοί χάρηκαν ενδόμυχα που οι Εγγλέζοι ψήφισαν υπέρ του Brexit και χειροκρότησαν την απόφαση του Βελγίου μετά την επιμονή της Βαλονίας να μπλοκάρει την εμπορική συμφωνία με τον Καναδά.
Από τα Θρησκευτικά που ποτέ δεν ήμαστε καλοί στο σχολείο και ας παίρναμε «20», κρατήσαμε λίγα πράγματα - και ανάμεσα σε αυτά είναι η φράση του Σαμψών «αποθανέτω η ψυχή μου μετά των αλλοφύλων». Τα ηρωικά και πένθιμα, τα Κούγκια και τα Ζάλογγα, μας τραβούσαν πάντα. Τελικά, περισσότερο μας εμπνέει το μοντέλο Πούτιν παρά οι Βρυξέλλες. Αν μάλιστα τα ρούβλια έτρεχαν από τα μπατζάκια του ξανθόμαλλου γένους, θα είχαν από καιρό πάρει στις τσέπες μας τη θέση που κατέχουν ήδη στην καρδιά μας.
Η επιστροφή στη βαλκανική μας ιδιομορφία είναι ορατή. Αν κάποια όχι μακρινή στιγμή γίνει πραγματικότητα αυτό που μερικοί δείχνουν να επιδιώκουν και να επιθυμούν, δηλαδή η αποδυνάμωση της Ευρώπης, τότε ξαφνικά θα ξαναβρεθούμε αντιμέτωποι με τους παλιούς μας δαίμονες. Γιατί, είτε η Ευρώπη τελικά διαλυθεί είτε σε μία κίνηση αυτοπροστασίας της απαλλαγεί από μερικά βαρίδια, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, ο χώρος στον οποίο θα κληθούμε μόνοι μας να φτιάξουμε πάνω σε νέες βάσεις το μέλλον μας είναι αυτός στον οποίο ανήκουμε: η νότια απόληξη των Βαλκανίων. Ολα τα ερείσματα που πασχίσαμε και καταφέραμε να δημιουργήσουμε σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα θα διαλυθούν εις τα εξ ων συνετέθησαν. Και σε αυτή τη νέα κατάσταση θα έχουμε για σύμμαχο ή αντίπαλο την Ιστορία και τη Γεωγραφία.
Τις νέες ισορροπίες θα τις φτιάξουμε με τους άμεσους γείτονές μας, την Αλβανία, τα Σκόπια, τη Βουλγαρία, την Τουρκία. Τότε πολλοί θα τρέξουν στην εκκλησίες, όχι μόνο να κάνουν λιτανείες για να βρέξει, αλλά και για να βάλει ο θεός της Ελλάδας το χέρι του. Γιατί οι Ευρωπαίοι θα έχουν πάψει να είναι και εταίροι - θα είναι μόνο δανειστές. Κι οι ευχές και τα καλά λόγια των φίλων Ρώσων θα έχουν μεγάλη δυσκολία να διασχίσουν τα στενά του Βοσπόρου.
Το φιλοθεάμον κοινό, χωρίς να χρειάζεται να έχει διαβάσει Μαρξ, έχει ήδη πάρει θέση για να δει την Ιστορία να επαναλαμβάνεται, είτε ως τραγωδία είτε ως φάρσα. Και στις δύο περιπτώσεις, τα δάκρυα θα είναι πικρά.
