Συνέντευξη
στη Νικολέττα Κολυβάρη
«Oταν η βλάβη των κοινωνικών συμφερόντων είναι προϊόν πολιτικής επιλογής με αμφίβολη νομιμότητα, η ένδικη προστασία είναι μονόδρομος. Είναι επίσης μια ευκαιρία να αρθούν όλοι στο ύψος των περιστάσεων: Δικαστές, πολιτικός και επιστημονικός κόσμος». Αυτό τονίζει μιλώντας στην "Ε" ο Μεσσήνιος πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, Γιάννης Αδαμόπουλος, αναφορικά με την κατάθεση προσφυγής στο Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο κατά του μνημονίου. Σχετικά με τις νομοθετικές παρεμβάσεις που επιχειρεί το υπουργείο για την επιτάχυνση στο σύστημα απονομής της δικαιοσύνης, σημειώνει μεταξύ άλλων ότι «το νομοσχέδιο αυτό - πέραν όσων ρυθμίσεων κινούνται προς τη θετική κατεύθυνση - περιλαμβάνει δυστυχώς και σειρά ανεφάρμοστων και πρόδηλα αντισυνταγματικών διατάξεων». Και προσθέτει ότι οι διατάξεις αυτές «παρεμποδίζουν την άσκηση βασικών και συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων των πολιτών και επιπροσθέτως δίνουν την εντύπωση ότι διευκολύνουν ή επιβραβεύουν φαινόμενα ανομίας, σε καιρούς μάλιστα ραγδαίας αύξησης της εγκληματικότητας». Επίσης, μιλά για δήθεν «άνοιγμα» του δικηγορικού επαγγέλματος που συνέβαλε στην άδικη στοχοποίηση του δικηγορικού κλάδου ως δήθεν προνομιούχου και τονίζει ότι «πρέπει να γίνει στην πράξη αντιληπτό ότι ο δικηγόρος δεν είναι ένας απλός ελεύθερος επαγγελματίας, αλλά συλλειτουργός στην απονομή της δικαιοσύνης».
- Γεννηθήκατε στο Σκληρού αλλά ζείτε και εργάζεστε στην Αθήνα. Ποια είναι η σχέση σας με τη Μεσσηνία;
«Σχέση βιωματική και βαθιά συναισθηματική. Με συνδέουν αναμνήσεις, συγγένειες, στέρεες φιλικές και επαγγελματικές σχέσεις με Μεσσήνιους συμπατριώτες και επιδιώκω να ανανεώνω διαρκώς τους δεσμούς αυτούς. Η παρουσία της μεσσηνιακής κοινότητας στην Αθήνα είναι έντονη και δημιουργική, πράγμα που με γεμίζει ικανοποίηση και αισιοδοξία, χωρίς ίχνος τοπικισμού».
- Πώς βλέπετε την ανάπτυξη της Μεσσηνίας; Eχουν εξαντληθεί όλες οι αναπτυξιακές δυνατότητες ή υπάρχει μεγάλο περιθώριο οικονομικής μεγέθυνσης;
«Είναι προφανές ότι οι αναπτυξιακές δυνατότητες του νομού δεν έχουν εξαντληθεί. Eχω όμως τη βεβαιότητα ότι οι θεσμικοί παράγοντες εργάζονται προς αυτήν την κατεύθυνση. Η εικόνα π.χ. της Καλαμάτας έχει αλλάξει προς το καλύτερο τα τελευταία χρόνια. Χωρίς να έχω άμεση εμπλοκή με τις εξελίξεις, βλέπω μια σειρά θετικών βημάτων. Ενδεικτικά:
- Η ολοκλήρωση του εθνικού οδικού δικτύου Τρίπολης-Καλαμάτας επιφέρει δραστική σύντμηση του χρόνου μετακίνησης, βγάζει το νομό από τη γεωγραφική απομόνωση και τον μετατρέπει σε βασικό εγχώριο προορισμό.
- Η λειτουργία της ΠΟΤΑ, το όραμα του αείμνηστου καπετάν Βασίλη Κωνσταντακόπουλου, βάζει τη Μεσσηνία στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη.
Είναι δύο σημεία που επικαθορίζουν θετικά το οικονομικό μέλλον της Μεσσηνίας. Δεν αμφιβάλλω, ωστόσο, ότι δεν αρκούν. Οι συνθήκες απαιτούν πρόσθετη στήριξη της αγροτικής παραγωγής και της μικρομεσαίας επιχείρησης. Η οικονομική ανάπτυξη της Μεσσηνίας είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα διεθνούς φήμης προϊόντα της».
- Ας αφήσουμε για λίγο τη Μεσσηνία και ας εξετάσουμε μερικά προβλήματα των δικηγόρων. Είστε μάχιμος δικηγόρος από το 1986. Από την πορεία και εμπειρία σας, πιστεύετε ότι πρέπει να υπάρξει ριζική αλλαγή και εκσυγχρονισμός του Κώδικα περί Δικηγόρων;
«Είναι επιτακτική ανάγκη. Hμουν ανέκαθεν υπέρ της αναμόρφωσης του Κώδικα Δικηγόρων έτσι ώστε να συμβαδίζει με τις επιταγές των καιρών και το σύγχρονο τρόπο άσκησης του λειτουργήματός μας. Την αναγκαιότητα αυτή διαπίστωσε εσχάτως και η Πολιτεία και ανέλαβε πρωτοβουλία προώθησης της σχετικής νομοπαραγωγικής διαδικασίας μέσω της σύστασης σχετικής επιτροπής. Εναπόκειται πλέον και στους δικηγορικούς συλλόγους να συμβάλουν στον εκσυγχρονισμό των σχετικών διατάξεων. Από την πλευρά μας, ως ΔΣΑ, είμαστε έτοιμοι να καταθέσουμε σειρά προτάσεων προς αυτή την κατεύθυνση».
- Το έως τώρα άνοιγμα του δικηγορικού επαγγέλματος συνέβαλε στον εκσυγχρονισμό του, και τι έχει αλλάξει στην καθημερινή άσκηση της δικηγορίας;
«Ας μη γελιόμαστε. Επρόκειτο για ένα δήθεν «άνοιγμα», για τον απλούστατο λόγο ότι το δικηγορικό επάγγελμα ήταν ανέκαθεν «ορθάνοιχτο» - δίχως περιορισμούς - στους πτυχιούχους των Νομικών Σχολών, αν αναλογιστεί φυσικά κανείς και τον αριθμό των ανά έτος εισερχόμενων στον κλάδο. Η ψήφιση μέτρων σχετικών με το λειτούργημά μας αποκλήθηκε λοιπόν «άνοιγμα» απλώς και μόνο για λόγους εντυπωσιασμού και συνέβαλε δυστυχώς στην άδικη στοχοποίηση του δικηγορικού κλάδου ως δήθεν προνομιούχου. Επί των αλλαγών που προωθήθηκαν τώρα, πιστεύω ότι πιο σημαντική - από άποψη δικηγορικής καθημερινότητας τουλάχιστον - ήταν η κατάργηση των γεωγραφικών περιορισμών. Πρώτιστο μέλημά μας πλέον επιβάλλεται να είναι η αποτροπή της μετατροπής της εν λόγω ρύθμισης σε όχημα υπαλληλοποίησης συναδέλφων, κυρίως νέων».
- Η περαιτέρω απελευθέρωση μπορεί να προσφέρει αξιόπιστες και υψηλού επιπέδου υπηρεσίες προς τους πολίτες;
«Το επίπεδο των παρεχόμενων στους πολίτες νομικών υπηρεσιών είναι υψηλότατο. Οι Eλληνες δικηγόροι και εν γένει οι νομικοί διαθέτουν εξαιρετική επιστημονική κατάρτιση. Το νομικό μας οικοδόμημα, επομένως, ουδόλως πάσχει σε αυτόν τον τομέα και προφανώς δεν είναι ικανή η περαιτέρω - πλην όμως ψευδεπίγραφη, όπως προανέφερα - «απελευθέρωση» να αναβαθμίσει το εν λόγω επίπεδο. Περαιτέρω νομοθετικές πρωτοβουλίες ενταγμένες σε μια στρεβλή αντίληψη περί δήθεν αναγκαιότητας απελευθέρωσης (π.χ. ενδεχόμενη κατάργηση γραμματίων προείσπραξης) δεν μπορούν παρά να δράσουν προς την αντίθετη κατεύθυνση, υποβαθμίζοντας το λειτούργημά μας, μετατρέποντάς το σε μια συνήθη εμπορική δραστηριότητα με μόνη επιδίωξη την επίτευξη κέρδους. Η δικηγορία όμως δεν είναι εμπόρευμα· δεν ωφελείται όταν οι λειτουργοί της διαγκωνίζονται για την προσέλκυση πελατείας προσφέροντας οικονομικά κίνητρα. Φυσικά και ζούμε σε ελεύθερη αγορά· όχι όμως σε ασύδοτη. Πρέπει να γίνει στην πράξη αντιληπτό ότι ο δικηγόρος δεν είναι ένας απλός ελεύθερος επαγγελματίας, αλλά συλλειτουργός στην απονομή της δικαιοσύνης».
- Το υπουργείο με 80 νομοθετικές παρεμβάσεις επιχειρεί την επιτάχυνση στο σύστημα απονομής της δικαιοσύνης. Πιστεύετε ότι οι μεταρρυθμίσεις αυτές μπορούν να αντιμετωπίσουν τις παθογένειες του συστήματος;
«Μόλις το καλοκαίρι επιχειρήθηκε από το αρμόδιο υπουργείο μια προσπάθεια αναθεώρησης αρκετών διατάξεων του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. Οι εξαγγελίες μεγαλόπνοες, ως συνήθως. Μόλις λίγους μήνες μετά, αναγνωρίζεται εν τοις πράγμασι η αποτυχία της προσπάθειας αυτής να συμβάλει ουσιαστικά στην εξάλειψη των παρατηρούμενων φαινομένων αρνησιδικίας, καθώς προωθείται η ψήφιση ενός νέου νομοθετήματος, πολυνομοσχεδίου αυτή τη φορά. Oπως σημειώσαμε πρόσφατα σε σχετική ανακοίνωση, το νομοσχέδιο αυτό - πέραν όσων ρυθμίσεων κινούνται προς τη θετική κατεύθυνση - περιλαμβάνει δυστυχώς και σειρά ανεφάρμοστων και πρόδηλα αντισυνταγματικών διατάξεων, οι οποίες δυσχεραίνουν την προσφυγή στη δικαιοσύνη για τους οικονομικά ασθενέστερους πολίτες, δημιουργούν στην πραγματικότητα πρόσθετες καθυστερήσεις στην απονομή της, παρεμποδίζουν την άσκηση βασικών και συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων των πολιτών και επιπροσθέτως δίνουν την εντύπωση ότι διευκολύνουν ή επιβραβεύουν φαινόμενα ανομίας, σε καιρούς μάλιστα ραγδαίας αύξησης της εγκληματικότητας. Με ιδιαίτερη λύπη διαπιστώνουμε πως για ακόμα μία φορά δεν δίνεται η δέουσα προσοχή στο μείζον ζήτημα της στελέχωσης των δικαστηρίων, τα οποία υστερούν δυστυχώς όχι μόνο σε προσωπικό αλλά και σε υλικοτεχνική υποδομή, παράγοντας που έχει σημαντική επιρροή στην καθυστέρηση απονομής της δικαιοσύνης, πλην όμως παραγνωρίζεται συστηματικά επί χρόνια από την πλευρά της Πολιτείας».
- Θεωρείτε ότι η πρόσβαση στη δικαιοσύνη έχει γίνει δυσκολότερη για το μέσο πολίτη, με την επιβολή ΦΠΑ στις δικηγορικές υπηρεσίες και την αύξηση των δικαστικών εξόδων;
«Είναι αναμφισβήτητο ότι με ρυθμίσεις όπως είναι αυτές που προαναφέρατε δυσχεραίνεται η πρόσβαση του πολίτη, ειδικά του οικονομικά ασθενέστερου, στη δικαιοσύνη. Η άσκηση του εν λόγω δικαιώματος είναι συνταγματικά κατοχυρωμένη και γι’ αυτό είναι απαράδεκτο να τίθενται κάθε είδους προσκόμματα. Η δε επιβολή ΦΠΑ στην παροχή των δικηγορικών υπηρεσιών είναι πλήρως ασύμβατη με τη φύση της δικηγορίας ως λειτουργήματος και καταλήγει να υποβιβάζει μια αμιγώς επιστημονική ενασχόληση σε εμπορική».
- Τι άλλο προτείνετε για να γίνει πιο εύκολη η απονομή της δικαιοσύνης;
«Καταρχάς, πρέπει να ακουστούν η φωνή και οι προτάσεις των δικηγόρων και των δικαστικών λειτουργών, όλων αυτών που βιώνουν καθημερινά τη σκληρή δικαστηριακή πραγματικότητα με όλες τις δυσλειτουργίες που τη βαρύνουν. Κανένας εξωθεσμικός παράγοντας δεν γνωρίζει καλύτερα τα προβλήματα και τις ενδεδειγμένες λύσεις. Αναφέρθηκα και προηγουμένως στην έλλειψη της απαραίτητης υλικοτεχνικής υποδομής και του αναγκαίου προσωπικού, παράγοντες δίχως τους οποίους το σύστημα της δικαιοσύνης μοιραία θα βραδυπορεί. Απόλυτα κατανοητές οι οικονομικές δυσχέρειες του κράτους, αλλά το χρόνιο αυτό πρόβλημα πρέπει να επιλυθεί άμεσα και ουσιαστικά. Eτσι, θα υπάρξει και η απαραίτητη βάση ώστε να καθιερωθεί και στην πράξη - και να μην παραμένει πλέον κενό γράμμα - η θέσπιση πειθαρχικών ποινών σε όσους δικαστές υπερβαίνουν ένα ανώτατο όριο έκδοσης απόφασης (ανάλογο με τη φύση κάθε υπόθεσης). Επιπλέον, επιτακτική καθίσταται και η αυστηροποίηση του ελέγχου των υποθέσεων πριν αυτές καταλήξουν στα ποινικά ακροατήρια, ώστε να τίθενται στο αρχείο και να μην εισάγονται προς συζήτηση προφανώς αβάσιμες εγκλήσεις για παράδειγμα».
- Οι νέοι δικηγόροι αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Τι μπορεί να γίνει για την ενίσχυσή τους;
«Η καταβολή ουσιαστικών προσπαθειών για την ενίσχυση όλων ανεξαιρέτως των νέων επαγγελματιών πρέπει να αποτελεί βασική προτεραιότητα κάθε κοινωνίας που επιθυμεί να ακολουθήσει την οδό της οικονομικής ανάκαμψης. Στο πλαίσιο αυτό και ειδικά όσον αφορά στους δικηγόρους, η ενίσχυση της συνεργατικής δικηγορίας μέσω της θέσπισης οικονομικών κινήτρων και επιδοτήσεων, όχι για την απλή συστέγαση, αλλά για την ίδρυση γραφείων σε ισότιμη και συνεταιριστική βάση δύναται να βοηθήσει το νέο συνάδελφο να αναπτύξει μία αυτόνομη επαγγελματική δραστηριότητα. Προς την ίδια κατεύθυνση θα μπορούσε να συμβάλει και η επανεκκίνηση της διαδικασίας της χαμηλότοκης ή άτοκης δανειοδότησης των νέων συναδέλφων από το Ταμείο Νομικών, ακόμα και με εγγύηση του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών. Oλα αυτά τα αναφέρω εντελώς ενδεικτικά. Πρώτιστο μέλημά μας αποτελεί η προσπάθεια για την ενίσχυση και βελτίωση της θέσης του ασκούμενου και νέου συναδέλφου, η οποία είναι διαρκής και δεν εγκαταλείπεται. Σύντομα ευελπιστούμε πως θα είμαστε έτοιμοι να ανακοινώσουμε σειρά ανάλογων προτάσεων που είναι ήδη υπό επεξεργασία. Κινούμαστε προς την κατεύθυνση όχι μόνο της αύξησης των εσόδων του νέου συναδέλφου αλλά και της απαλλαγής του από σημαντικά και δυσανάλογα των δυνάμεών του βάρη, με τα οποία είναι επιφορτισμένος μέχρι σήμερα».
- Ο ΔΣΑ είχε πρωτοστατήσει για την κατάθεση των προσφυγών στο Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο κατά του μνημονίου. Θα καταθέσετε προσφυγή και στο Ευρωδικαστήριο του Στρασβούργου;
«Η θεσμική μου ιδιότητα μου επιβάλλει το καθήκον να έχω εμπιστοσύνη στην ελληνική δικαιοσύνη. Oταν μάλιστα η βλάβη των κοινωνικών συμφερόντων είναι προϊόν πολιτικής επιλογής με αμφίβολη νομιμότητα, η ένδικη προστασία είναι μονόδρομος. Είναι επίσης μια ευκαιρία να αρθούν όλοι στο ύψος των περιστάσεων: Δικαστές, πολιτικός και επιστημονικός κόσμος. Θεωρώ τη λύση αυτή εντιμότερη από την έξαρση των κοινωνικών παθών και την παρακώλυση της καθημερινότητας. Αν παρατηρήσει κανείς προσεκτικά το χρόνο θητείας μου, θα διαπιστώσει εξάλλου ότι έχω χειριστεί με απόλυτη φειδώ το μέσο των δικηγορικών αποχών ή άλλων μορφών «ακτιβιστικής διεκδίκησης», αποκαθιστώντας πολλές φορές και τη σχετική ισορροπία στο εσωτερικό της ολομέλειας των προέδρων. Και τούτο, γιατί πιστεύω στους θεσμούς.
Αναφορικά με την προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: Oπως γνωρίζετε, τούτο προϋποθέτει εξάντληση των εσωτερικών ενδίκων μέσων και διαφορετική θεμελίωση του εννόμου συμφέροντος. Eχουμε όμως δηλώσει ότι θα διερευνήσουμε τις προοπτικές, εφόσον οι αποφάσεις των ανώτατων εγχώριων δικαστηρίων δεν μας δικαιώσουν σε μια σειρά ζητημάτων μείζονος κοινωνικού ενδιαφέροντος. Είναι μια επιλογή στο νομικό μας οπλοστάσιο, την οποία η βαρύτητα αλλά και η πανευρωπαϊκή διάσταση των εκκρεμών ζητημάτων καθιστούν θεμιτή και ερευνητέα».
- Κατά διαστήματα υπηρετήσατε το κοινωνικό σύνολο από θέσεις όπως του Συνηγόρου του Καταναλωτή ενώ υπήρξατε γενικός γραμματέας Επικοινωνιών του υπουργείου Μεταφορών. Σκέφτεστε μήπως να δοκιμάσετε τις δυνάμεις σας και στον πολιτικό στίβο;
«Επιδίωξή μου είναι να παραμένω χρήσιμος για το κοινωνικό σύνολο και για το λειτούργημά μου. Eχω ιδεολογική προέλευση και πολιτική τοποθέτηση που δεν έκρυψα ποτέ, αλλά δεν ασκώ τα καθήκοντά μου με διαχωριστικά κριτήρια ούτε με μελλοντικά κίνητρα. Τιμώ αδιαπραγμάτευτα την υπερκομματική εντολή που έχω λάβει μέχρι τον Φεβρουάριο του 2014 από τη μεγαλύτερη κοινότητα ενεργών επιστημόνων της χώρας».
