Αυτό λέει μιλώντας στην “Ε” η επιμελήτρια Ανηλίκων Καλαμάτας και υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων του Συνδέσμου Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδας (ΣΚΛΕ) Αγγελική Ρουμελιώτου. Χωρίς, διευκρινίζει η ίδια, να σημαίνει ότι παλαιότερα δεν συνέβαιναν περιστατικά, αλλά “αρχίζουμε σιγά σιγά να ονομάζουμε, όλο και πιο συχνά τα πράγματα, με το όνομά τους και όχι να σιωπούμε «για να μην μπλέξουμε»”.

Συχνά πλέον ακούμε για περιστατικά κακοποίησης παιδιών και η πρώτη αντίδραση είναι να εκφράσουμε την απέχθειά μας… Ή αναρωτιόμαστε “πώς έγινε έτσι η κοινωνία μας;”. Είναι έτσι, γίναμε οι άνθρωποι κάτι… χειρότερο; Είναι πράγματι αυξημένα τα περιστατικά κακοποίησης παιδιών στις μέρες μας;

Η αύξηση των περιστατικών είναι ένα σημείο που απασχολεί έντονα όλους όσοι ασχολούμαστε με το θέμα. Δεν υπάρχουν πολλά ερευνητικά δεδομένα και αυτά που υπάρχουν δείχνουν ένα μικρό μόνο μέρος της πραγματικής εικόνας. Ωστόσο ξέρουμε ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε νέους παράγοντες που πιθανά έχουν παίξει το δικό τους ρόλο σε αυτήν την αύξηση. Ας σκεφτούμε για παράδειγμα ότι ένας τέτοιος παράγοντας είναι ακόμη και η απουσία προστατευτικών μηχανισμών στο διαδίκτυο από τις εταιρείες με αποτέλεσμα την ευκολότερη προσέγγιση και θυματοποίηση των παιδιών. Επίσης, κοινωνικοί παράγοντες που άσκησαν ισχυρές πιέσεις στη σύγχρονη οικογένεια ή και στη λειτουργία του σχολείου. Ακόμη και η πανδημία μπορεί να έπαιξε το ρόλο της μέχρι ενός σημείου καθώς έκλεισε τους ανθρώπους μέσα σε ασφυκτικές συνθήκες. Στις περιπτώσεις που ο δράστης ήταν άτομο του στενού περιβάλλοντος τότε βρέθηκε ακόμη πιο περιορισμένος δίπλα στο θύμα το οποίο μάλιστα δεν είχε διέξοδο επικοινωνίας με εξωτερικούς φορείς βοηθείας. Επίσης, παρατηρήσαμε ότι την εποχή του απόλυτου εγκλεισμού, τα  παιδιά εδραίωσαν ως μορφή επικοινωνίας τους τη διαδικτυακή, με αποτέλεσμα να προσεγγίζονται ευκολότερα από ανθρώπους υψηλού κινδύνου αλλά και από άτομα που προωθούσαν ρητορικές μίσους, στρατολόγηση σε ομάδες βίας κοκ.

“Οι «ψυχοκόρες» αλλοτινών εποχών”

Φυσικά, για να αναχαιτίσουμε την αντίληψη ότι πρόκειται για σημείο μόνο των σύγχρονων καιρών, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι και παλιότερα συνέβαιναν πολλά περιστατικά κακοποίησης. Σε προηγούμενους αιώνες βλέπουμε απάνθρωπες συνθήκες εργασίας των παιδιών και  υψηλή θνησιμότητά τους εξαιτίας αυτών. Κι αργότερα, μέσα στον προηγούμενο αιώνα διαπιστώνουμε πολύ έντονες μορφές κακοποίησης ή σεξουαλικής εκμετάλλευσης που σπάνια όμως έβλεπαν το φως. Τραγική πρωταγωνιστική φιγούρα οι «ψυχοκόρες».

Σε μια συνολική θεώρηση των πραγμάτων λοιπόν αναφορικά με την απάντηση στο ερώτημα της αύξησης περιστατικών, δεν θα πρέπει να αγνοήσουμε ότι σήμερα έχουμε λίγο περισσότερα στοιχεία γιατί μιλάμε περισσότερο και πιο εύκολα για την κακοποίηση προσπαθώντας να αποτινάξουμε το πέπλο σιωπής που κυριαρχούσε μέχρι πρότινος για τα περιστατικά. Τα μαθαίνουμε δηλαδή  περισσότερο. Φτάνουν στα αυτιά μας πιο εύκολα λόγω των σύγχρονων μορφών ενημέρωσης. Αλλά και η  κοινωνία προσπαθεί περισσότερο  να επικοινωνήσει με ειδικούς, ευαισθητοποιείται, τολμά.

“Αρχίζουμε να ονομάζουμε τα πράγματα”

Επίσης, έχουμε όλο και πιο εξειδικευμένους φορείς αναφοράς. Έχουμε κατακτήσεις μέσα από τη Σύμβαση των δικαιωμάτων του παιδιού. Έχουμε κοινωνικές υπηρεσίες που δίνουν έναν τεράστιο αγώνα να είναι εκεί που τις χρειάζονται παρά την δραματική υποστελέχωσή τους. Έχουμε διεκδικήσεις από φορείς για την προστασία των παιδιών που ενισχύουν τον ανοικτό δημόσιο διάλογο που δημιουργεί ευνοϊκότερη συνθήκη στα θύματα να μιλούν και στην κοινωνία να δηλώνει παρούσα. Αρχίζουμε λοιπόν σιγά σιγά να ονομάζουμε, όλο και πιο συχνά τα πράγματα, με το όνομά τους και όχι να σιωπούμε «για να μην μπλέξουμε».

Να διευκρινίσουμε όμως, τι περιλαμβάνει η φράση “κακοποίηση παιδιού”;

Η κακοποίηση ή κακομεταχείριση του παιδιού, σύμφωνα με τον ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (1999) περιλαμβάνει όλες τις μορφές σωματικής, συναισθηματικής κακής μεταχείρισης, σεξουαλικής παραβίασης, παραμέλησης ή παραμελημένης θεραπευτικής αντιμετώπισης, εκμετάλλευσης για εμπορικούς σκοπούς, η οποία καταλήγει σε συγκεκριμένη ή εν δυνάμει βλάβη που αφορά τη ζωή και την ανάπτυξη του παιδιού στα πλαίσια μιας σχέσης ευθύνης, εμπιστοσύνης και δύναμης.

Ποια παιδιά κινδυνεύουν περισσότερο να υποστούν κάποιας μορφής κακοποίηση;

Τα παιδιά που κινδυνεύουν περισσότερο να υποστούν κάποια μορφή κακοποίησης, είναι τα παιδιά με αναπηρία κυρίως διανοητική, με χρόνια νοσήματα, με νευρολογική διαταραχή, μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα συμπεριφοράς. Επίσης παιδιά που ζουν με γονείς ή φροντιστές που δεν μπορούν να προσαρμοστούν στον γονεϊκό ρόλο, που έχουν δυσκολίες στις σχέσεις τους με τους άλλους, κάνουν κατάχρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών, έχουν ψυχική ή νευρολογική διαταραχή, είναι βίαιοι ή εμπλέκονται σε εγκληματικές δραστηριότητες. Φυσικά δεν θα πρέπει να αγνοήσουμε ότι τα παιδιά που υφίστανται διαφόρων μορφών κακοποιήσεις είναι και τα παιδιά των ιδρυμάτων εξαιτίας της ίδιας της φύσης της ιδρυματικής παιδικής περίθαλψης.

Τι θα μπορούσε να γίνει για να αντιμετωπιστεί το μεγάλο αυτό πρόβλημα;  

Θα μας βοηθούσε πολύ αν σκεφτούμε συστημικά. Δηλαδή αν θεωρήσουμε ότι το παιδί είναι στο κέντρο ενός κύκλου που λέγεται κοινωνία και γύρω του υπάρχουν όλοι αυτοί οι οποίοι καθορίζουν την ασφάλεια του, την προστασία του, τη ζωή του την ίδια. Η οικογένεια, το σχολείο, οι κοινωνικοί θεσμοί, η κοινότητα, η πολιτεία στο σύνολό της. Όλοι αυτοί έχουν ένα ρόλο που καλούνται να αναπτύξουν. Και κυρίως να συνεργαστούν μεταξύ τους με κοινό πυρήνα τη προστασία του παιδιού. Η οικογένεια πρέπει να στηρίζεται ολόπλευρα από την πολιτεία σε επίπεδο πρόληψης αλλά και αντιμετώπισης των προβλημάτων. Ιδιαίτερα η οικογένεια σε κρίση πρέπει να είναι στο επίκεντρο των κοινωνικών θεσμών. Τα σχολεία πρέπει να ενισχυθούν στο σύνολό τους με κοινωνικές/συμβουλευτικές υπηρεσίες σταθερά, καθημερινά. Το θεσμικό πλαίσιο πρέπει να είναι τέτοιο ώστε να μην επιτρέπεται στις διαδικτυακές εταιρείες να αφήνουν ανοικτά παράθυρα στη θυματοποίηση των παιδιών. Τα κέντρα στήριξης της οικογένειας πρέπει να είναι θεσμός. Οι κοινωνικές υπηρεσίες  πρέπει να είναι άρτια στελεχωμένες και να λειτουργούν με διεπιστημονικά πρωτόκολλα και υψηλού επιπέδου υλικοτεχνική υποδομή ώστε να αναπτύσσουν άμεση, έγκυρη, έγκαιρη παρέμβαση.

“Χρειαζόμαστε μια παιδοκεντρική συνεργατική φιλοσοφία”

Άρα λοιπόν αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια παιδοκεντρική συνεργατική φιλοσοφία ανάμεσα σε όλους όσοι σχετίζονται με το παιδί. Έχουμε άριστα εκπαιδευμένους επαγγελματίες στη χώρα μας που τους χρειαζόμαστε να αξιοποιηθούν ώστε να ενισχύσουν τους υφιστάμενους φορείς αλλά και νέους φορείς, θεσμούς, κέντρα, υπηρεσίες, προγράμματα που έχουμε ανάγκη να λειτουργήσουν. Η αξιοποίηση του ανθρώπινου παράγοντα, του εξειδικευμένου και εκπαιδευμένου επιστημονικού δυναμικού είναι καταλυτικής σημασίας για να αντιμετωπιστεί δυναμικά η κακοποίηση. Εκεί πρέπει να επενδύσουμε. Στο να στελεχώσουμε τους κοινωνικούς φορείς και να τους δώσουμε τα μέσα που χρειάζονται για να φέρουν σε πέρας αυτό το δύσκολο και πολυεπίπεδο έργο.

Αν υποψιαζόμαστε την κακοποίηση ενός παιδιού πού απευθυνόμαστε;

Είναι πολύ σημαντικό να απευθυνθούμε στην κατά τόπο Εισαγγελική αρχή ή στην Ελληνική Αστυνομία. Ειδικότερα για αναφορές περιστατικών διαδικτυακής παρενόχλησης – παιδοφιλίας ή παιδικής πορνογραφίας, μπορεί να γίνει επικοινωνία και με τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος (τηλεφωνική γραμμή 111880). Επίσης, μπορούμε να απευθυνθούμε στο Συνήγορο του Πολίτη – Συνήγορο του Παιδιού, τηλέφωνο: 213 1306744, 213 1306710, 213 1306703 και στη Γραμμή για τα Παιδιά 800 1132000.

Μια πολύ  σημαντική τηλεφωνική γραμμή στην οποία μπορούμε να απευθυνθούμε είναι η 24ωρη Εθνική Γραμμή Παιδικής Προστασίας 1107 του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Τέλος, η γραμμή του Συλλόγου «Το Χαμόγελο του Παιδιού» 1056, η γραμμή της Ένωσης «Μαζί για το Παιδί» 11525, η γραμμή  της Εταιρείας κατά της Κακοποίησης του Παιδιού «Ελίζα» 10454, αλλά και άλλες τηλεφωνικές γραμμές μη κυβερνητικών οργανώσεων κάνουν ένα σπουδαίο έργο και δέχονται τέτοιες αναφορές με σκοπό να τις διαβιβάσουν στην αρμόδια εισαγγελική αρχή για περαιτέρω διερεύνηση.