Το πέρασμα στο πανεπιστήμιο για τον σπουδαστή σηματοδοτεί το πέρασμα από ένα στάδιο του κύκλου ζωής του σε ένα άλλο, από το στάδιο της εφηβείας, σε αυτό της ενηλικίωσης. H νέα του ταυτότητα, αυτή του ενήλικα πολίτη, προϋποθέτει νέες υποχρεώσεις και δικαιώματα στην κοινωνία και τους θεσμούς της. Και χαρακτηρίζεται από διαφορετική συμπεριφορά. 

Πώς συμπεριφέρεται ένας ενήλικος στο πανεπιστήμιο; 

- Ενεργοποιείται υπεύθυνα. Πρώτο μέλημά του είναι να ενημερωθεί για το Πρόγραμμα Σπουδών του Τμήματος/Σχολής που επέλεξε να σπουδάσει. Απευθύνεται ο ίδιος στη Γραμματεία ή ανατρέχει στην ιστοσελίδα του πανεπιστημίου. Δεν ενημερώνεται μέσω τρίτων γιατί η γνώση δεν μεταδίδεται μέσω διαδόσεων.

Με την έναρξη των μαθημάτων:

- Μπαίνει στην κάθε τάξη έχοντας ενημερωθεί για τον τίτλο του μαθήματος που θα παρακολουθήσει, και ποιος καθηγητής το διδάσκει. 

- Δεν χάνει ποτέ το πρώτο μάθημα καθώς ο καθηγητής θα παρουσιάσει συνοπτικά το περιεχόμενο του μαθήματος και τις απαιτήσεις του. 

- Δεν φεύγει από την τάξη χωρίς να παραλάβει το «Περίγραμμα του Μαθήματος». Το μελετά καλά ώστε να μην κάνει ανόητες ερωτήσεις σχετικά με το μάθημα, τις υποχρεώσεις του σε αυτό, και τις απαιτήσεις του καθηγητή.

Τι είναι το Περίγραμμα του Μαθήματος και τι περιλαμβάνει; 

Το Περίγραμμα συγγράφεται από τον διδάσκοντα καθηγητή.

Ενα Περίγραμμα συνήθως περιγράφει το μάθημα, το τι πραγματεύεται, από ποια θεωρητική και μεθοδολογική σκοπιά το προσεγγίζει ο καθηγητής, πώς οργανώνει την ύλη του μαθήματος δηλαδή ποιες θεματικές ενότητες καλύπτει, με ποια βιβλιογραφία, κ.λπ.. Επίσης ενημερώνει τον φοιτητή για τις υποχρεώσεις του τόσο κατά τη διάρκεια του μαθήματος (π.χ. ασκήσεις, εργασίες) όσο και κατά την τελική εξέταση. Χρησιμεύει σαν «μπούσουλας» σε όλη τη διάρκεια του μαθήματος (και όχι μόνον). 

Το Περίγραμμα λοιπόν έχει πολλά να πει στον φοιτητή τόσο για το μάθημα όσο και για τον συγκεκριμένο καθηγητή. Με αυτό ο φοιτητής μπορεί να αξιολογήσει καλύτερα έναν καθηγητή και ένα μάθημα. [Δεν διδάσκεται μάθημα στο εξωτερικό χωρίς Περίγραμμα Μαθήματος].

- Ο συνειδητοποιημένος φοιτητής δεν μπαίνει στην τάξη αργοπορημένος ούτε φεύγει πριν ολοκληρώσει ο καθηγητής και χαιρετίσει. (Σε περίπτωση απόλυτης ανάγκης ζητά συγγνώμη για την διακοπή της ροής του μαθήματος που τυχόν προκαλέσει). Οποιαδήποτε άλλη συμπεριφορά δηλώνει ανήλικο μαθητούδι.

Ποιοι είναι οι καθηγητές; Και ποιος ο ρόλος τους;

Μικρός ή μεγάλος σε ηλικία, ο φοιτητής μπαίνει στο πανεπιστήμιο για να αποκτήσει εξειδικευμένες γνώσεις από καθηγητές. Οφείλει να έχει επίγνωση ότι:

- Ο καθηγητής δεν είναι υποκατάστατο του μπαμπά, της μαμάς ή κάποιου/ας συζύγου, γιατί το πανεπιστήμιο δεν είναι προέκταση της οικογένειας μας. Από τον καθηγητή δεν επιζητά ο σπουδαστής προστασία, αλλά επιδιώκει να πάρει γνώση ώστε να προστατεύει ο ίδιος τον εαυτό σου. 

- Ο καθηγητής δεν είναι φιλαράκι. Είναι, και θα πρέπει να είναι, φίλος και σύμβουλος, αλλά όχι φιλαράκι. Ασχέτως ηλικίας, η σχέση καθηγητή-φοιτητή είναι σχέση δάσκαλου και μαθητή. Συνεπώς δεν είναι σχέση μεταξύ ίσων.

- O καθηγητής δεν είναι θεός ούτε μάγος. Ο ώριμος σπουδαστής δεν ζητά ούτε περιμένει τα πάντα από τους καθηγητές του. Παίρνει το καλύτερο που μπορεί να του δώσει ο κάθε καθηγητής. Για παράδειγμα, υπάρχουν καθηγητές που μπορούν να μεταδώσουν τη γνώση στην αίθουσα διδασκαλίας και καθηγητές που δεν έχουν μεταδοτικότητα αλλά διαθέτουν σπουδαίο επιστημονικό έργο. 

Ο φοιτητής πρέπει να ξεχωρίζει τα δύο για να ωφεληθεί αναλόγως κατά περίπτωση. 

Αν κάποιος καθηγητής διαθέτει και τα δύο, τότε μιλάμε για έναν χαρισματικό άνθρωπο, και τέτοια άτομα στην Παιδεία τα σεβόμαστε και τα τιμάμε ιδιαίτερα.

Οι καθηγητές είναι όλοι ίδιοι; 

Οι καθηγητές του πανεπιστημίου δεν είναι ένα ομοιογενές σώμα. (Ετσι συνηθίζεται να βλέπουμε τους καθηγητές στην πρωτο/δευτερο-βάθμια εκπαίδευση). 

Καταρχήν ο κάθε καθηγητής φέρει ένα τίτλο που δηλώνει την βαθμίδα εξέλιξής του στον πανεπιστημιακό χώρο. Οι βαθμίδες που ανεβαίνει ανά τετραετία περίπου ένας καθηγητής στο πανεπιστήμιο είναι οι εξής:

Λέκτορας, Επίκουρος, Αναπληρωτής Καθηγητής και Καθηγητής (κι αφού συνταξιοδοτηθεί Ομότιμος Καθηγητής). 

Οι βαθμίδες αυτές δεν αντανακλούν απαραίτητα τη σοφία ή τη σπουδαιότητα ενός καθηγητή ως επιστήμονα. Συχνά κάποιος καθηγητής αναβαθμίζεται ή εκλέγεται με βάση τις λειτουργικές ανάγκες μιας Σχολής ή Τμήματος κι όχι απαραίτητα λόγω της σπουδαιότητας του έργου του. 

Η κύρια ταυτότητα ενός καθηγητή είναι το επιστημονικό-συγγραφικό έργο του. Οι καθηγητές στον ακαδημαϊκό χώρο, στην Ελλάδα και διεθνώς, υπόκεινται σε «ιεράρχηση επί της ουσίας», δηλαδή με βάση το επιστημονικό ερευνητικό-συγγραφικό έργο τους. Όποιο άλλο τίτλο κι αν αποκτήσουν, αυτό που πρωτίστως θα τους χαρακτηρίζει πάντα είναι το δημοσιοποιημένο έργο τους. Αυτή η ιεράρχηση επί της ουσίας είναι που αφορά ιδιαίτερα τον φοιτητή.

Πώς (ανά)γνωρίζει ο φοιτητής ένα σημαντικό έργο; Πώς αποκτά κριτήρια αξιολόγησης;

Για να αξιολογήσει κάποιος ένα έργο στο χώρο και το χρόνο του, χρειάζεται γνώση και εμπειρία που αποκτώνται σιγά-σιγά. Μερικά πρώτα βήματα είναι τα παρακάτω:

Κάθε πνευματικό ή καλλιτεχνικό έργο έχει την αξία του. Δεν είναι όμως όλα ίσης σημασίας. Ενα επιστημονικό σύγγραμμα, για παράδειγμα, πέρα από το περιεχόμενό του, κρίνεται από το πώς κυκλοφορεί. Αν δηλαδή κυκλοφορεί από έγκυρο και σημαντικό εκδοτικό οίκο ή από άγνωστο εκδότη ή απλώς έχει εκδοθεί από τον ίδιο τον συγγραφέα με δικά του έξοδα. Κρίνεται από την αναγνωρισιμότητα και τη διαχρονικότητά του, δηλαδή αν είναι έργο αναγνωρισμένο διεθνώς στον κλάδο του (π.χ. στην Ιστορία, Φιλοσοφία, Ανθρωπολογία, κ.λπ..) ή ακόμη καλύτερα αν έχει επηρεάσει διαχρονικά πολλούς κλάδους. Υπάρχουν, τέλος, έργα που δεν έχουν απήχηση παρά μόνο σε πέντε-δέκα άτομα της ειδικότητάς τους, στον τόπο τους. Χειρότερα δε, υπάρχουν και καθηγητές που δεν έχουν δώσει κανένα δείγμα γραφής και αρκούνται στην επιμέλεια έργων που πραγματοποίησαν και συνέγραψαν άλλοι. 

Δεν μετράει η ποσότητα, αλλά η ποιότητα στα έργα του πανεπιστημιακού.

Πληροφορίες για την απήχηση ή/και εγκυρότητα ενός επιστημονικού έργου, βιβλίου ή άρθρου, την διαχρονικότητά του, τις αναφορές που έχει ή δεν έχει λάβει διεθνώς, κ.λπ., παρέχει σήμερα το Διαδίκτυο και κυρίως οι σχετικές μηχανές αναζήτησης - από τα οποία ο φοιτητής οφείλει να ενημερώνεται.

Πώς αποκτά ο φοιτητής γνώση;

Η απόκτηση γνώσης δεν είναι διασκεδαστική υπόθεση. Είναι μια επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία και απαιτεί σοβαρή προσπάθεια από τον σπουδαστή. Οποιος του υπόσχεται το αντίθετο, μάλλον τον εκμεταλλεύεται για ίδιον όφελος. 

- Το πανεπιστήμιο είναι ο χώρος των ιδεών. Οχι των δημοσίων σχέσεων. Ο συμπαθητικός καθηγητής λοιπόν δεν είναι το ζητούμενο για τον ώριμο φοιτητή. Η ιστορία έχει αποδείξει ότι οι σπουδαιότερες προσωπικότητες των γραμμάτων ήταν και είναι μάλλον δύσκολοι άνθρωποι, συχνά με αντισυμβατική συμπεριφορά. Αν ακούσει ο φοιτητής στο πανεπιστήμιο να χαρακτηρίζεται κάποιος καθηγητής ή στοχαστής ως δύσκολος, περίεργος, μη συνεργάσιμος, κ.λπ., ας φροντίσει να τον γνωρίσει ο ίδιος. Γιατί κατά πάσα πιθανότητα θα είναι ο πλέον ενδιαφέρων από όλους. Ας σκεφτούμε τον Πικασό, τον Φουκώ, τον Αϊνστάϊν , μεταξύ άλλων, για παράδειγμα. 

Απειρα δε τα παραδείγματα επιφανών Ελλήνων της διασποράς που δεν κλήθηκαν ποτέ να μετέχουν σε ελληνικό πανεπιστήμιο ή /και αποκλείστηκαν από μέτριους καθηγητές. «Το μέτριο είναι εχθρός του καλού». 

Ο φοιτητής στοχεύει στην απόκτηση γνώσης και την αριστεία. Συνεπώς δεν αποκλείει κανέναν και κανένα σημαντικό έργο, διαβάζει τα πάντα και μαθαίνει για/από όλους, επιφανείς και μη, του κλάδου του και πολύ πέρα. Ο φοιτητής έχει σήμερα το πλεονέκτημα του Διαδικτύου και της ελεύθερης πληροφόρησης, κάτι που δεν διέθετε η παλιότερη γενιά. Η «μυστική γνώση» του Μεσαίωνα, η κατευθυνόμενη γνώση, έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί στην Ελλάδα. 

- Η (υπέρ)πληροφόρηση όμως δεν οδηγεί απαραίτητα στη γνώση. Για να γίνει γνώση, και μάλιστα βιωμένη γνώση, απαιτείται άλλη διαδικασία και σε αυτή την διαδικασία μπορεί να (καθ)οδηγήσει τον σπουδαστή μόνο ένας καλός καθηγητής. 

- Οι διαλέξεις ενός καθηγητή δεν αντικαθίστανται με εξ αποστάσεως ανάγνωση κάποιων βιβλίων-άρθρων. Ούτε με φωτοτυπημένες σημειώσεις του καθηγητή. Η γνώση δεν αποκτάται με ανασκόπηση κι απομνημόνευση. Απαιτεί κριτικό διάλογο και ανάλυση. Αν δεν μπορεί ο φοιτητής να παρακολουθεί τις διαλέξεις και να συμμετέχει ενεργά στο μάθημα, θα πρέπει να ενημερώσει τον καθηγητή και να είναι σε συχνή επαφή μαζί του για καθοδήγηση. 

- Αν έχει την ευκαιρία ένας φοιτητής να συναντηθεί με έναν σπουδαίο ξένο ή Ελληνα καθηγητή-συγγραφέα, ας αξιοποιήσει τον χρόνο του σωστά. Ενας Αϊνστάιν για παράδειγμα δεν θα εντυπωσιαζόταν -μάλλον θα ένιωθε ανία- ακούγοντας για τις μαθηματικές ασκήσεις της τρίτης δημοτικού. Σε τέτοιες περιπτώσεις ο μαθητευόμενος, αντί να μιλά για τα επιτεύγματά του, καλύτερα είναι να θέτει ερωτήματα με γνήσιο ενδιαφέρον και περιέργεια για πράγματα για τα οποία θα μπορούσε ο σοφότερος να του χαρίσει τις γνώσεις του.

- Αν ο σπουδαστής (οποιασδήποτε ηλικίας και κοινωνικής θέσης) νιώθει αμηχανία ή αισθήματα μειονεκτικότητας απέναντι σε ανθρώπους που είναι ανώτεροι σε γνώσεις ή/και κοινωνική κι επαγγελματική καταξίωση, μάλλον δεν έχει ενηλικιωθεί ακόμη. 

Πώς προσφωνούμε ή προσκαλούμε έναν καθηγητή;

Το πώς προσφωνεί κάποιος έναν καθηγητή ή τον αντιμετωπίζει στο μάθημα ή τον καλεί σε μια εκδήλωση ή συνέδριο που διοργανώνει, δείχνει και το δικό του επίπεδο γνώσεων και καλλιέργειας. Για παράδειγμα, πολλοί αγνοούν τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στην συμμετοχή και παρουσία σε συνέδριο ενός διεθνώς γνωστού καθηγητή, και στην συμμετοχή ενός απλού συνέδρου. Ο πρώτος λαμβάνει τιμητική πρόσκληση ως κεντρικός ομιλητής, ενώ ο δεύτερος καλείται να κάνει αίτηση για να παρουσιάσει εργασία του. Δεν είναι όλοι οι καθηγητές ίσοι. Ας θυμηθούμε τον Αριστοτέλη: «Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ανισότης από την ίση μεταχείριση ανίσων». 

Ποιος καθηγητής γίνεται Πρόεδρος Τμήματος, Κοσμήτορας Σχολής ή/και Πρύτανης Πανεπιστημίου;

Οποιοσδήποτε καθηγητής (των δυο υψηλότερων βαθμίδων) μπορεί να αποκτήσει αυτούς τους τίτλους και θέσεις, αρκεί να θέσει υποψηφιότητα και να ψηφιστεί από τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας. Είναι τίτλοι προσωρινοί, δηλαδή μικρής διάρκειας, και απαιτούν κυρίως διοικητική-συντονιστική εργασία και διπλωματικές σχέσεις (για να εξασφαλιστούν ψήφοι). Γι' αυτό και τέτοιες θέσεις συχνά αποφεύγονται από καθηγητές με σημαντικό επιστημονικό έργο στο οποίο αφιερώνουν τον πολύτιμο χρόνο τους. 

[Στο εξωτερικό, για παράδειγμα, διαχωρίζεται η διοικητική από την ακαδημαϊκή κοινότητα]. 

Αυτή η διοικητική εργασία φυσικά είναι χρήσιμη και απαραίτητη για την καλή λειτουργία του πανεπιστημίου. Δεν αντικαθιστά όμως τον κύριο στόχο και καθήκον του πανεπιστημιακού δασκάλου που είναι η παραγωγή ιδεών - το πανεπιστήμιο είναι ο χώρος της έρευνας και της παραγωγής και ελεύθερης διακίνησης των ιδεών. 

Τι να επιδιώξει ο σπουδαστής από τα δύο, έργο ή τίτλους;

Ο φοιτητής στο πανεπιστήμιο πρέπει να επιδιώκει και να απαιτεί να αποκτήσει γνώσεις και να εμπνευστεί να παράγει καινοτόμες ιδέες στην επιστήμη του. 

Ενα συχνό ερώτημα είναι: Γιατί ένας σπουδαστής να επιδιώξει τον δύσκολο και χρονοβόρο δρόμο τού να παράγει επιστημονικό έργο αντί να επιδοθεί σε δημόσιες σχέσεις για να αποκτήσει κάποιους τίτλους και προβολή πιο σύντομα; Ιδού μερικοί λόγοι:

- Διότι οι τίτλοι δεν έχουν διάρκεια. Είναι προσωρινοί και μόλις εκπνεύσουν δεν σε θυμάται κανείς. Αντίθετα, το αναγνωρισμένο έργο μένει και αναφέρεται, διδάσκεται και διδάσκει επ’ αόριστον. 

 - Διότι στην Ελλάδα δεν έχει παραχθεί ούτε μια θεωρητική ιδέα που να είναι εξαγώγιμη(!) παρά τους δεκάδες τιτλοφορούντες καθηγητές που διαθέτουν τα ελληνικά πανεπιστήμια (βλ. Ανθρωπιστικές Επιστήμες και Πολιτισμικές Σπουδές). Καιρός η νέα γενιά να καλύψει το κενό.

- Διότι αν μάθει κάποιος να παραγάγει ιδέες, έχει τόσα δημιουργικά πράγματα να παράγει ως τα βαθιά του γεράματα, που δεν θα πάσχει όπως οι άλλοι από άγχη και φοβίες για το τι θα απογίνει και με τι θα ασχοληθεί όταν τον στείλουν σπίτι, με σύνταξη ή χωρίς. 

- Διότι όταν το μυαλό κάποιου μάθει να κινείται παραγωγικά στο χώρο των ιδεών, αυτός δεν γερνάει ποτέ. Εχει εξασφαλίσει τα γεράματά του ή μάλλον τη νιότη του ως το τέλος... και χωρίς Αλτσχάιμερ.

- Διότι μπορεί στην αρχή να βλέπει τους τιτλοφόρους να κορδεύονται γύρω του, αργότερα όμως θα απολαμβάνει την αμηχανία τους μπρος στο έργο του! 

- Διότι ο μύθος πως ο φοιτητής θα βρει δουλειά ευκολότερα αν έχει πτυχία (ως τίτλους), μάλλον δεν ανταποκρίνεται πια στην πραγματικότητα.

- Διότι η ίδια η Ευρώπη ως συνάθροιση διαχειριστών και μάνατζερ απέτυχε και τώρα συζητά για αλλαγή προσανατολισμού και στόχων που να περιλαμβάνουν ανθρωπιστικές ιδέες και αξίες. Οποιος δεν το λάβει υπόψη άμεσα, σύντομα θα θεωρείται καθυστερημένος!

Συμπέρασμα: Στόχος του έξυπνου σπουδαστή είναι η απόκτηση γνώσης και η μελλοντική παραγωγή και εφαρμογή καινοτόμων ιδεών και πρακτικών στο χώρο της επιστήμης του και πέρα. Aυτό πρέπει να καθορίζει και το πώς θα πορευτεί τα χρόνια της πανεπιστημιακής ζωής του για να μην πάνε χαμένα.

Καλή επιτυχία!

* Η καθηγήτρια κ. Σερεμετάκη έχει πολύχρονη διδακτική πείρα στο εξωτερικό και την Ελλάδα και είναι συγγραφέας πανεπιστημιακών βιβλίων και άρθρων στην Αγγλική και Ελληνική, που διδάσκονται και αναφέρονται διεθνώς στους χώρους των Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών από το 1992 έως σήμερα.