Κυριακή, 30 Σεπτεμβρίου 2018 09:28

Κάστρα και οχυρά της Μεσσηνίας: Η ακρόπολη της Μάλθης

Γράφτηκε από τον
Κάστρα και οχυρά της Μεσσηνίας: Η ακρόπολη της Μάλθης

Ενάμισι χιλιόμετρο δυτικά από το Βασιλικό, μια μικρή κοινότητα στον οδικό άξονα της βόρειας Τριφυλίας, Λουτρό - Καλό Νερό, βορειοδυτικά από το Μελιγαλά και το Ζευγολατιό, πάνω σε χαμηλό λόφο δίπλα στο δρόμο που οδηγεί στο χωριό Μάλθη (Μποντιά), υπάρχει μια οχυρωμένη προϊστορική ακρόπολη.

Εδώ υπάρχουν τα ερείπια του μεγαλύτερου και γνωστότερου μεσσηνιακού αγροτικού οικισμού που ξεκινά από τη νεολιθική εποχή, συνεχίζει στη μεσοελλαδική και ακμάζει στην υστεροελλαδική ή μυκηναϊκή εποχή.

Αυτά τα ερείπια αποκαλύφθηκαν από τον Σουηδό αρχαιολόγο Mattias Natan Valmin από το 1927 μέχρι το 1934, στη διάρκεια των ανασκαφών που έγιναν στη Μεσσηνία από τη Σουηδική Αρχαιολογική αποστολή. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας στο λόφο της Μάλθης ταυτίστηκαν από τον Nattan Valmin με το ομηρικό Δώριο και δημοσιεύτηκαν το 1938: N. Valmin, The Swedish Messenia Expedition, Lund 1938.

Το Δώριο αναφέρεται μαζί με άλλες πόλεις της βόρειας Μεσσηνίας στην Ιλιάδα, όταν ο Ομηρος περιγράφει τη σκληρή τύχη του Θάμυρη που τον κατάστρεψαν οι Μούσες:

«Οι δε Πύλον τ’ ενέμοντο και Αρήνην ερατεινήν

και Θρύον, Αλφειοίο πόρον, και εύκτιτον Αιπύ,

και Κυπαρισσήεντα και Αμφιγένειαν έναιον,

και Πτελεόν και Έλος και Δώριον, ένθα τε Μούσαι

αντόμεναι Θάμυριν τον Θρήικα παύσαν αοιδής,

Οιχαλίηθεν ιόντα παρ’ Ευρύτου Οιχαλιήος».                                                               

(Ιλιάδα Β, 591-596)

Στα “Γεωγραφικά” του Στράβωνα (c. 350) το Δώριο αναφέρεται σαν εγκαταλειμμένο από πολύ καιρό πριν: «Το Δώριον οι μεν όρος, οι δε πεδιάδα, οι δε πολίχνιον λέγουσιν τώρα δε ουδέν δείκνυται. Μερικοί όμως την νυν Όλουριν ή Όλουραν, κειμένην εν τω καλουμένω αυλώνι της Μεσσηνίας, καλούσι Δώριον».

Στα “Μεσσηνιακά” του Παυσανία (IV, 33, 7) μάλιστα οι τότε κάτοικοι της περιοχής έδειχναν τα ερείπια μιας πόλης κοντά στο σημερινό Βασιλικό και τη Μάλθη, σαν τα ερείπια του ομηρικού Δωρίου: «Διαβάντων δε Ηλέκτραν Αχαΐα τε ονομαζομένη πηγή και πόλεως εστιν ερείπια Δωρίου...».

Στα δυτικά κράσπεδα του λόφου στο Βασιλικό υπάρχει πηγή και κοντά της μικρός ποταμός. Αυτή η πηγή πρέπει να είναι η Αχαΐα που αναφέρεται από τον Παυσανία. Από εδώ λοιπόν θα μπορούσε να υδροδοτείται ο οικισμός της κορυφής του χαμηλού λόφου. Κοντά στην πηγή βρέθηκαν μετά από ανασκαφές τρεις θολωτοί τάφοι. Ο υπ΄αριθμ. 1 θολωτός τάφος της Μάλθης είναι ο μόνος στη Μεσσηνία που σώζεται ακέραιος από την αρχαιότητα, με ύψος θόλου 5,80 μέτρα, διάμετρο ταφικού θαλάμου 6,85 μέτρα και μήκος δρόμου 13,50 μέτρα.

Ο Nattan Valmin και οι συνεργάτες του ταύτισαν τα προϊστορικά ερείπια στο λόφο της Μάλθης με το Δώριο, επειδή αυτός είναι και ο σημαντικότερος προϊστορικός οικισμός της περιοχής. Η σουηδική αποστολή διέκρινε 5 φάσεις στον οικισμό (Δώριο I-V): Η πρώτη φάση είναι αυτή της νεολιθικής εποχής μέχρι το 2500 π.Χ., η δεύτερη της πρωτοελλαδικής μέχρι το 2200 π.Χ. Ακολουθούν οι δυο φάσεις της μεσοελλαδικής εποχής, η αρχαιότερη το 2200-2000 π.Χ. και η νεώτερη  το 2.000-1800π.Χ. Η πέμπτη φάση του οικισμού είναι η υστεροελλαδική ή μυκηναϊκή εποχή που όπως φαίνεται από τα ευρήματα της ανασκαφής στη Μάλθη διήρκεσε περισσότερο από ότι αλλού, αφού ξεκίνησε πρώιμα γύρω στο 1.800π.Χ. και τελείωσε πιο αργά, γύρω στο 1.000 π.Χ. Ομως από τη συστηματική μελέτη της κεραμικής προέκυψε ότι ο οικισμός είναι νεότερος απ' ό,τι αρχικά υπέθεσε ο N. Valmin και δημιουργήθηκε στην αρχή της μεσοελλαδικής εποχής (2200-2000 π.Χ.).    

Στην τέταρτη φάση του οικισμού, δηλαδή στη νεότερη μεσοελλαδική φάση σημειώθηκε και η μεγαλύτερη ακμή του οικισμού. Τότε τοποθετείται και η κατασκευή του μεγάλου οχυρωματικού περιβόλου. Αυτός ο ωοειδής οχυρωματικός περίβολος που έχει μήκος πάνω από τετρακόσια μέτρα περικλείει το σύνολο σχεδόν των κτισμάτων του τότε οικισμού. Το πάχος του τείχους στη νότια πλευρά του περιβόλου είναι από 0,90 μέχρι 1,20 μέτρα. Πολλά από τα σπίτια, αψιδωτά και ορθογώνια, είναι χτισμένα στην εσωτερική πλευρά του οχυρωματικού τείχους και το χρησιμοποιούσαν σαν έναν από τους τοίχους τους. Ετσι η οχύρωση γινόταν πιο ισχυρή αφού οι θύλακες άμυνας ήταν μικρά αυτοδύναμα χτίσματα που ήταν χώροι κατοικίας ή αποθήκες του οικισμού.

Ανάμεσα στα σπίτια ή και μέσα σε αυτά, κάτω από τις πλάκες των δαπέδων τους ή κοντά στους τοίχους και τις γωνίες τους, βρέθηκαν και περίπου πενήντα μικροί, πενιχρά κτερισμένοι λακκοειδείς και κιβωτιόσχημοι τάφοι. Ο ενταφιασμός στους χώρους κατοικίας είναι ένα δείγμα της προγονολατρίας και της ηρωολατρίας που επικρατούσε μέχρι και τη μεσοελλαδική περίοδο στη Μεσσηνία.

Στο κέντρο του οικισμού που βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο του λόφου υπήρχαν τα μεγαλύτερα και τα πιο επίσημα κτήρια, που απ’ ό,τι φαίνεται μπορεί να περιβάλλονταν από ένα δεύτερο οχυρωματικό τείχος που σχημάτιζε έτσι τη σχετικά υπερυψωμένη ακρόπολη. Στο κέντρο της ακρόπολης εντοπίζονται τα ίχνη ενός ευρύχωρου κτηρίου σχήματος Π με το άνοιγμά του στα ανατολικά. Στη μέση αυτού του κτηρίου είναι εμφανής η βάση ενός ξύλινου(;) κίονα που πρέπει να στήριζε τη στέγη. Κοντά στο δυτικό τοίχο του, υπάρχει η βάση ενός βωμού ή εστίας που είναι στρωμένη με χοντρές πλάκες και αφορίζεται από το δάπεδο με καμπύλο κράσπεδο από “όρθιες” πέτρες. Το κτίσμα στα νότια και τα δυτικά έχει και 11 μικρά συνεχόμενα δωμάτια που πρέπει να ήταν τα ιδιαίτερα διαμερίσματα του ιερού ή του παλατιού του ηγεμόνα του μεσοελλαδικού αλλά και του μυκηναϊκού οικισμού.

Ενα ανάλογο συγκρότημα μικρών δωματίων με ένα μεγαλύτερο όπου εντοπίζονται οι βάσεις για τέσσερις ξύλινους(;) κίονες, βρίσκεται λίγο χαμηλότερα στα ανατολικά και νότια του περιβόλου και μπορεί και αυτό να αποτελούσε το ‘μέγαρο’ του μυκηναίου τοπικού ηγεμόνα.

Εκτός από την ανασκαφή της κορυφής του λόφου της Μάλθης αλλά και των θολωτών μυκηναϊκών τάφων στη δυτική πλευρά του, ιδιαίτερη σημασία έχουν και τα ευρήματα της σουηδικής αποστολής κοντά στο Βασιλικό, 600 περίπου μέτρα δυτικά από την ακρόπολη της Μάλθης στη θέση "Γούβες". Εκεί είχε αναπτυχθεί και ένας άλλος οικισμός των υστέρων μυκηναϊκών χρόνων, που καταστράφηκε από πυρκαγιά στην τρίτη φάση της υστεροελλαδικής περιόδου και μπορεί να αφορούσε την κάτω πόλη του ομηρικού Δωρίου.

Η οχυρή εγκατάσταση στη Μάλθη έχει ιδιαίτερη αξία, αφού αποτελεί μια οικιστική θέση με αγροτικό χαρακτήρα από τη νεολιθική μέχρι και το τέλος της μυκηναϊκής εποχής, με εμφανείς αλλαγές από την εναλλαγή των κατοίκων της.


NEWSLETTER