Χαρακτηριστική για την αγωνία των Νησιωτών για τη λειτουργία του σχολείου, είναι η αλληλογραφία που έχει δημοσιευτεί
ΕΓΚΡΙΣΙΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
ΙΔΡΥΣΕΩΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΕΙΣ ΝΗΣΙ
(Γ.Α.Κ., Υπ. Παιδ., φ. 24, 1830)
Αριθ. 512
Ελληνική Πολιτεία
Ο Κυβερνήτης
Προς τον Προσ. Διοικητήν Ανδρούσης, Νησίου κ.τ.λ.
Εγκρίνομεν τα προβαλλόμενα περί της εκλογής του τόπου εις οικοδομήν του παιδευτικού καταστήματος, σύμφωνα με τα οποία αναφέρει ο Πανιερώτατος Αρχιερεύς Ανδρούσης, και σε προτρέπομεν να επιχειρισθής το έργον με την συνήθη σου δραστηριότητα, μεταχειριζόμενος εις τούτο τα εκ των συνεισφορών των φιλοκάλων πολιτών χρήματα και τα παρά της Δημογεροντίας εισπραχθέντα εθνικά δικαιώματα από τους έχοντας βάρκας εις τον ποταμόν συμποσούμενα κατά την αναφοράν σου εις γρόσια 900.
Αι από των ιερών καταστημάτων πρόσοδοι θέλουν χρησιμεύσει ακολούθως εις τον αυτόν σκοπόν, αφ’ ου λάβωμεν παρά σου πληροφορίας περί της καταστάσεως αυτών.
Διά τούτο θέλεις προβάλει εις την Κυβέρνησιν, κατά το πνεύμα της υπ’ αριθ. 64 εγκυκλίου, κατάλογον εκ των τιμίων και αξίων πολιτών, εις τους οποίους θέλομεν εμπιστευθή την επιτροπήν του σχολείου και την επιστασίαν των ιερών τούτων καταστημάτων, των οποίων οι πόροι θέλουν χρησιμεύσι εις την σύστασιν και συντήρησιν του σχολείου.
Φρόντισον προ πάντων, ώστε η οικοδομή να γένη πρόσφορος εις την οποίαν διορίζεται χρήσιν και ανάλογος με τα παρόντα μέσα, και τα οποία δύναται να χορηγήση η Κυβέρνησις, εις την παρούσαν του ταμείου κατάστασιν, προς την ταχείαν τελειοποίησιν του έργου.
Εν Ναυπλίω τη 28 Φεβρουαρίου 1830
Ο Κυβερνήτης
Ι. Α. Κ(αποδίστριας)
Ο επί των Εκκλ. κ.τ.λ. Γραμματεύς
Αριθ. 615
Ελληνική Πολιτεία
Ο Κυβερνήτης της Ελλάδος
Προς τους κυρίους Παναγ. Δαρειώτην, Παναγιώτην Καλαμαριώτην και Παναγ. Μιχαλακόπουλον.
Προθυμούμενοι να ενθαρρύνωμεν την εις τα καλά προθυμίαν των συμπολιτών σας, οι οποίοι συνεισέφερον εις σύστασιν αλληλοδιδακτικού σχολείου προς φωτισμόν της νεολαίας, παρεχωρήσαμεν επ’ αυτώ τούτω τα εις χείρας της Δημογεροντίας, από εθνικών δικαιωμάτων συναχθέντα χρήματα, συμποσούμενα εις γρόσια 900, υποσχεθέντες να χορηγήσωμεν εκ μέρους της Κυβερνήσεως και τα δυνατά βοηθήματα.
Επιθυμούντες δε να εκτελεσθή η οικοδομή αυτή όσον τάχος και με φρόνιμον οικονομίαν των παρόντων πόρων, σας επιφορτίζομεν, κύριοι, μετά του Προσωρινού Διοικητού την επιστασίαν του έργου και την εφορίαν του σχολείου, κατά το πνεύμα της υπ’ αριθ. 64 εγκυκλίου.
Θέλετε δε φροντίσει εγκαίρως να διευθύνετε διά του Προσωρινού Διοικητού τον ακριβή λογαριασμόν των εξόδων και ακολούθως κατάλογον ονομαστικόν των μαθητών και της καταστάσεως του σχολείου.
Εχομεν όλην την πεποίθησιν ότι θέλετε εκπληρώσει με ζήλον έργον τόσον ευάρεστον εις την Κυβέρνησιν και κατά πάντα ωφέλιμον εις τους συμπολίτας σας.
Εν Ναυπλίω τη 27 Μαρτίου 1830
Ο Κυβερνήτης
Ι. Α. Καποδίστριας
Ο επί της Δημοσίου Παιδεύσεως
Γραμματεύς
Ν. Χρυσόγελος
Αρ. 386
Ελληνική Πολιτεία
Προς τον Διοικητήν Καλαμάτας και Νησίου
Η Επαρχιακή Δημογεροντία Νησίου
Ελήφθη η υπ’ αριθ. 112 και εις απάντησιν ταύτης ευγνωμονούμεν διά τον οποίον ζήλον έχετε εις το να συστηθή ενθάδε η αλληλοδιδακτική σχολή προς εκπαίδευσιν της νεολαίας μας.
Σχολή τοιαύτη ενταύθα άχρις σήμερον δεν υπάρχει ως δει, επειδή, αν και είναι, δεν λογίζεται ότι είναι· πρώτον διότι ελλείπει το κατάστημα, δεύτερον διότι ο διδάσκων αυτήν την μέθοδον υπάρχει ανίκανος και εκ τούτου πρόοδος καμμία εις την νεολαίαν μας δεν είναι.
Χρηματικά μέσα δεν παρουσιάζονται διά το τοιούτον κοινωφελές κατάστημα, μ’ όλον όπου επί ημερών του Προσωρινού Διοικητού ενεκρίθησαν να ληφθούν γρόσια 900 ως ενοίκιον από τας τρεις βάρκας, αι οποίαι τον χειμώνα εμβαίνουν εις τους πόρους του ποταμού, τα οποία, αφ’ ου ενέκρινεν η Σ. Κυβέρνησις να ληφθώσι δεν τα έδωσαν προφασιζόμενοι οι βαρκολόγοι ότι οι δύο βάρκες, μη ούσαι εις την περιφέρειάν μας, δεν δέχονται να τα καταθέσουν εις την σχολήν του Νησίου.
Η παρουσία σας εν τω μέσω της πόλεώς μας, κάμνει να ελπίσωμεν, αφ’ ου συνιδεασθώμεν, πως θέλει στερεωθή εν τοιούτον επωφελές έργον.
Εν Νησίω τη 18 Ιουλίου 1830.
Οι Δημογέροντες
Παναγιώτης Δαρειώτης
Κωνσταντίνος Καλαμαριώτης
Αναγνώστης Καμπάς
Ο ΑΒΒΑΚΟΥΜ
Μερικούς μήνες αργότερα βρίσκουμε μια ακόμη πληροφορία: Το Νοέμβριο στο Νησί "ένας καλόγερος, καντηλανάφτης της εκκλησίας δίδασκε σε 50 παιδιά τα κολυβογράμματα".
Ενα επόμενο δημοσίευμα του Μ. Φερέτου, δίνει πολύ περισσότερες πληροφορίες για την υπόθεση του πρώτου σχολείου και βασίζεται στις εργασίες του Κώστα Ν. Τριανταφύλλου και του Ι. Αναπλιώτη.
Σύμφωνα με αυτά, τον Οκτώβριο του 1830 στο Διαβολίτσι δίδασκε ο μοναχός Αββακούμ, ο οποίος και δυσφορούσε έχοντας εκφράσει την επιθυμία να φύγει το χειμώνα. Το πληροφορήθηκε ο Ιωσήφ Ανδρούσης και του έστειλε την ακόλουθη επιστολή:
"Σοφωτάτη και ιερά μοι κορυφή
† Ο ανεψιός μου Νικόλαος μοι γράφει, καθώς και ο Χρηστάκης προφορικώς μοι είπεν, ότι έχετε δυσαρέσκειαν να καθίσητε αυτόθι τον χειμώνα και έχετε δίκαιον. Οθεν σας παρακαλώ θερμοτάτως να μείνητε αύτοθι ευκόλως δέκα ημέρας, έως ου να ετοιμάσωμεν ανάλογον κατάλυμα και αποτελειωθούν και ορίζητε. Εγώ σήμερον θείω ελέω ευρέθνη λάκκον. Ταύτα και καλή μας αντάμωσι.
Της σοφολογιότητός του
ευχέτης διά Κ(ύριο)ν θ(εόν) και επιταγών
† Ο Ανδρούσης Ιωσήφ
τη 13 Οκτωβρίου
1830 εν Νησίω"
Με όλα τα παραπάνω, συνδέεται και απόσπασμα από τα απομνημονεύματα του Κωνσταντή Λυμπερόπουλου στο οποίο αναφέρονται τα εξής:
"...που σχολείον ελληνικόν τότε, δεν υπήρχε εις την Μεσσηνίαν κατ’ ευτυχίαν όμως ο Δημήτριος Σακελλαριάδης εκ του χωρίου Ισσαρι του Δήμου Λυκοσούρας της Μεγαλοπόλεως έχων αυτός επιθυμίαν γραμμάτων εύρεν έναν καλόγηρον ονομαζόμενον Αββακούμ κάλλιστον ελληνιστήν, ο οποίος εδίδασκε εν Κωνσταντινουπόλει ως έλεγεν είκοσι έτη, συντροφικώς συνεφώνησε και τον επήρεν εις Ισσαρι χωρίον του· μετ’ ολίγον καιρόν μετέβη εις Δεσύλλα και εκείθεν εις Διαβολίτζι, όπου μετέβησαν τα ανήψια του Δεσπότη Ανδρούσης Νικολής, Θεοδόσιος, Γιαννούλης κ.λπ., μετέβη δε και εκεί ο Δεσπότης και είδε το σπουδαίον και ανεκτίμητον του Διδασκάλου, τον οποίον μετήγαγε εις Νησίον, νυν δε Μεσσήνην, και ήνοιξε σχολείον εκεί το οποίον διήρεσεν εις τρεις τάξεις τους μαθητάς αυτού· και εις μεν την ανωτάτην τάξιν ήτο ο Σακελλαριάδης, ο Νικολής ανεψιός του Δεσπότου και ο Χρήστος Οικονομίδης εκ Δεσύλλα, εις δε την δευτέραν ήτο διάφοροι έως είκοσι τον αριθμόν, εις δε την τρίτην διάφοροι πλέον των τριάκοντα. Επλήρωναν δίδακτρα της ανωτάτης τάξεως δέκα γρόσια, της δευτέρας οκτώ και της τρίτης πέντε γρόσια έκαστος μαθητής".
Από τα στοιχεία αυτά μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο "καλόγερος καντηλανάφτης που μάθαινε 50 παιδιά κολυβογράμματα" δεν ήταν άλλος από τον Αββακούμ.
Και αυτό γιατί η πληροφορία αναφέρεται στο Νοέμβριο του 1830, ένα μήνα περίπου μετά την επιστολή του Ιωσήφ Ανδρούσης προς τον Αββακούμ, ενώ ο αριθμός των μαθητών που παρουσιάζεται στα απομνημονεύματα του Κ. Λυμπερόπουλου είναι λίγο μεγαλύτερος από τους 50.
Η συνέχεια της αφήγησης του Κ. Λυμπερόπουλου παρουσιάζει ενδιαφέρον, καθώς αναφέρεται στα μαθήματα που διδάσκονταν στο πρώτο αυτό σχολείο του Νησιού.
Και συνεχίζει την αφήγησή του για το πρώτο σχολείο στο Νησί, ο Κωνσταντής Λυμπερόπουλος:
"Επήγα και εγώ εις το σχολείον τούτο και με κατέταξεν ο διδάσκαλος εις την πρώτην τάξιν διότι ήμην αρχάριος. Εμεινα τρεις μήνας εις την τάξιν αυτήν και είδεν ο διδάσκαλος ότι υπερέβην όλους της τάξεως αυτής· ήμην και επιμελής· μ’ επροβίβασεν εις την δευτέραν τάξιν, όπου ήρχισε να παραδίδει τον λόγον του Πλουτάρχου "άπνουν ή σκοτεινήν ή νυχθημερόν οικίαν κ.λπ." αλλά πού ευρέθησαν τα βιβλία; Είχον φέρει οι έμποροι τότε Μπουρατιναίοι εν σώμα του Πατούσα το οποίο ηγόρασα ακριβά-ακριβά· και αφού επροωδεύσαμεν ο διδάσκαλος ηθέλησε να μας παραδώσει ανώτερα μαθήματα, αλλά πού τέτοια βιβλία; Εις τον δεσπότην έφθασε να ευρεθούν τοιαύτα βιβλία, ήτοι εν σώμα του Θουκυδίδου και εν σώμα του Ομήρου στερεότυπα και από εκείνα δυστυχώς αντιγράφαμεν από άλλον αντίγραφον και εκείνο λανθασμένον, όπου είχομεν πολλήν στενοχωρίαν· αλλ’ ευτυχώς ο Σακελλαριάδης μετά την εκ του σχολείου αναχώρησίν του μου έγραψεν από το χωρίον του, ότι εύρε εν σώμα του Θουκυδίδου και να υπάγω να το πάρω· επήγα εις Ισσαρι και το επήρα εκατόν γρόσια· ήτον του μεταφραστού Δούκα και εξ αυτού οικονομούντο εις την αντιγραφήν όλοι οι μαθηταί της τάξεώς μου· ηύρα και εν σώμα του Ομήρου στερεότυπον της Βενετίας και ούτως οικονομούντο όλοι οι συμμαθηταί μου ν’ αντιγράφουν ενώ πρότερον εστερούμεθα και είχομεν μεγάλην δυσκολίαν.
Εμεινα μαθητευόμενος εις το σχολείον αυτό τρία και ήμισυ έτη, εις το οποίο παρέδιδε μόνον ελληνικά και ουδέν έτερον, ώστε παρεδόθημεν και το έκτον βιβλίον του Θουκυδίδου, όλας τας δημηγορίας και εκ του Ομήρου τα στοιχεία α.β.γ. και δ. της Ιλιάδος και πρώτην ραψωδίαν της Οδύσσειας και αποχωρήσαμεν των μαθημάτων εγώ και ο σύνοικός μου Βασίλειος Οικονομίδης, μετά του οποίου συνοίκησα τρία έτη συμμελετούντες και αλληλοβοηθούμενοι, ώστε αυτός έκαμνε εις εμέ τον δάσκαλον και εγώ προς αυτόν και τοιουτοτρόπως εγίναμεν οι κορυφαίοι τότε των συμμαθητών μας καθ’ όλα· συντακτικόν είχομεν του Μανθέου και στιχολογικόν του Λασκάρεως".
Ο ΙΩΣΗΦ ΑΝΔΡΟΥΣΗΣ
Το ενδιαφέρον του Ιωσήφ Ανδρούσης για την ίδρυση και λειτουργία ελληνικού σχολείου εκτιμήθηκε ιδιαίτερα, και για το λόγο αυτό στις αρχές Μαρτίου 1831 εκφράστηκε προς αυτόν η ευαρέσκεια του Κυβερνήτη Ιωάν. Καποδίστρια.
Στη συνέχεια και στις 30 Μαΐου 1831 "ο Διοικητής Νησίου και Καλαμάτας εζήτη να διαταχθεί ο οχυρωματοποιός Σταυρίδης να καταρτίσει σχέδιον σχολείου για το Νησί, για την ανέγερση του οποίου η Κυβέρνηση είχε διαθέση 3.000 φοίνικες".
Μέσα σε όλα αυτά, η προσπάθεια ενισχύθηκε και με την αποστολή βιβλίων:
"Στο νεοσυσταθέν ελληνικό σχολείο Νησίου εστάλησαν τον Ιούνιο του 1831, 16 τόμοι της εγκυκλοπαίδειας Κομμιτά".
Στην πορεία φαίνεται ότι δημιουργήθηκαν προβλήματα και ο καλόγερος Αββακούμ έφυγε από το Νησί το 1832. Οι Νησιώτες, με πρώτο τον Ιωσήφ Ανδρούσης, του ζήτησαν να γυρίσει και πάλι εκεί να συνεχίσει το έργο του, εγγυώμενοι για την παραμονή του.
Η σχετική επιστολή έχει ως εξής:
"Σοφολογιώτατε Δάσκαλε κύριε
Αββακούμ
Επειδή και τα περιστατικά σάς έκαμαν αιφνιδίως ν’ αναχωρήσετε χωρίς να θέλητε από την πάλιν μας και υστερήθησαν οι παίδες μας τον σοφόν και ενάρετον διδάσκαλόν τους, διά τούτο ημείς οι υποφαινόμενοι σας φανερώνομεν ότι η Πόλις μας έλαβε την ασφάλειάν της και δεν υπάρχει ουδεμία υποψία, απ’ εκείνας που εγνωρίζετε. Σας παρακαλούμεν θερμώς απορρίψαντες κάθε άλλον εμπόδιον να επιστρέψετε εις την πόλιν μας διά ν’ αναλάβητε τα έργα του διδασκαλικού σας επαγγέλματος. Λυπηθήτε τους κόπους οπού εδοκιμάσατε διά τον φωτισμόν της νεολαίας μας και μη ευχαριστηθήτε να χάσουν εκείνα οπού εμαθήτευσαν. Σας περιμένομεν αφεύκτως και μένομεν
Τη 27 Ιανουαρίου 1832
εν Νησίω
ο ευχέτης σου και οι ευπειθείς των επιταγών σου".
Στο περιθώριο του εγγράφου είναι σημειωμένη η φράση: "Θέλει υμάς αποζημιώσωμεν και τα όσα καθ’ οδόν ήθελεν ακολουθήσουν έξοδα υμάς".
Την επιστολή εκτός του Ιωσήφ Ανδρούσης υπογράφουν και οι:
ηλίας Ιερεύς συμονογος, πανάγος σταμπολτζής, Ευμάθιος Ιερεύς πρωτονοτάριος, Γεώργιος ιερεύς π: μαρκόπουλος, ο ιερεύς Πέτρος, Γεώργιος ιερεύς, αναγνώστης καμπάς, π: μιχαλακόπουλος, μηχαλις Ν. τζάλμας, Ιωάννης σχεδρίκας, Ιωάνις γεοργοπουλος, Αναγνώστης αργηρώπουλος, Χρίστος Ταντόπουλος, νηκολάκις Ουγκαντος, ηλίας παπαζωγλης, ηλίας αλμπανης, Ιωάνης αβρηλίς, Γεώργιος Χρονόπουλος, Φώτος Αρτινός, γαλάνης Πατρίκης, αναστάσης Πολόπουλος.
Τη γνησιότητα των υπογραφών επικυρώνει στις 28 Ιανουαρίου η Επαρχιακή Δημογεροντία Νησίου που αποτελείται από τους Κ. Καλαμαριώτη, Π: μι-χαλακόπουλο, αναγνώστη βρετό.
Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ
Ο Αββακούμ φαίνεται πως κάμφθηκε και επέστρεψε στα μαθήματα γρήγορα, καθώς ο Μ. Φερέτος μας πληροφορεί ότι η "Εφημερίς Εθνική" στις 4 Μαΐου 1832 γράφει πως "ο διοικητής Καλαμάτας εντέλλεται να δίδει κατά μήνα εις την Μάρθαν Αθανασούλεναν Κουμουνδουράκεναν διά τροφήν του παιδός της Δημ. Κουμουνδουράκη εν όσω σπουδάζει εις το σχολείον Νησίου, φοίνικας είκοσι" [Ο Δημ. Κουμουνδουράκης ήταν γιος του οπλαρχηγού Αθανασούλη Κουμουνδουράκη που έπεσε στη διάρκεια του Αγώνα].
Ο Αββακούμ, όμως, δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένος από την παραμονή του στο Νησί, αν κρίνουμε από το περιεχόμενο γράμματος με ημερομηνία 8 Μαΐου 1833 στο οποίο εκδηλώνει την επιθυμία σύντομα να βρεθεί στη Μονή Ομπλού (Πάτρα):
"Κύριε Γρηγόριε, καθηγούμενε της μονής Ομπλού, μετά των λοιπών πατέρων και συναδελφών χαίρετε.
Με άκραν αγαλλίασιν και ευφροσύνην έλαβον το περιπόθητόν μοι γράμμα της και ηυχαρίστησα καθ’ υπερβολήν τον Πανάγαθον, διατί μας φυλάττει υγειείς και σώους εις την παρούσαν ζωήν. Οθεν εύχομαι και συνεύχεσθέ μοι να μας φυλάξη και εις το εξής έως οπού ανταμώσωμεν πάλιν και συνευφρανθώμεν ευχαριστότερα και χαριέστερα, διατί και εγώ ελπίζω μετ’ ολίγον καιρόν ότι θέλει σας απολαύσω, διότι αγωνίζομαι να τελειώσω μίαν τάξιν να τους αφήσω και εδώ διδασκάλους και τότε εκείνη ημέρα της ελευθερίας μου θέλει ανακαινίση το γερατείον μου και θέλει απετάσω ως αετός υπόπτερος εις τα αυτού, διατί βαρύνομαι πλέον ως ξένος εν ξένοις κακοπαθών και κακοζωών και βίον αβίωτον βιών, αβοήθητος, ανοικονόμητος, υστερημένος σχεδόν από τα αναγκαία τα συστατικά της ζωής, και από τους αγώνας των μαθημάτων και πειρασμούς των μαθητών. Διά τούτο σπεύδω και βιάζομαι να έλθω αυτού να αναπαυθώ εις την κιβωτόν της παρακαταθήκης μου, την οποίαν σας παρακαλώ, κύριε Γρηγόριε, να μου την διαφυλάξητε ακριβώς, διατί μετά θεόν άλλην ελπίδα δεν έχω και παρηγορείτε με οπότε θέλετε με κανένα σας γράμμα χαροποιόν, διατί το δέχομαι ως άγγελον αγαθόν και ευαγγέλιον και ερχόμενος αυτού οικονομούμεν τα πάντα...
1833 Μαΐου 8, Αββακούμ διδάσκαλος γνωστός συνάδελφος".
Πότε ακριβώς έφυγε ο Αββακούμ δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί. Πιθανολογούμε όμως ότι μπορεί να έφυγε τον Απρίλιο του 1834, με δεδομένο το γεγονός ότι με ημερομηνία 19 Απριλίου 1834 έχει βρεθεί βεβαίωση του Ιωσήφ Ανδρούσης για τις υπηρεσίες του στο Νησί:
"Βασίλειον της Ελλάδος
ο κατά την Επισκοπήν Μεσσήνης Επίσκοπος δηλοποιεί
ότι ο το παρόν ημέτερον επιφέρων διδάσκαλος κυρ Αββακούμ εκ Παλαιών Πατρών εξορμώμενος, εις τρία και ήμισυ ολόκληρα έτη εσχολάρχησεν εις την ενταύθα ελληνικήν σχολήν, παραδίδων εις τους μαθητάς τους κλασσικούς συγγραφείς. Εχρημάτισε επωφελέστατος εις την νεολαίαν και ου την τυχούσαν πρόοδον επροξένησεν εις τους μαθητευομένους αυτώ. Εζησεν εν όλω τω πολυχρονίω τούτω διαστήματι μετά πάσης τιμής και κοσμιότητος, καταγινόμενος μόνον εις το έργον αυτού και απεχόμενος παντός κοινοβλαβούς. Εμειναν δε και οι της πόλεως ταύτης κάτοικοι παρ’ αυτού ευχάριστοι, παρ’ ων παρεκαλέσθη ίνα μείνη έτι εις την σχολήν, αλλ’ επειδή και ο έρως της πατρίδος βιάζει αυτόν ν’ απέλθη εκείσε, προς μετάδοσιν των φώτων, απέρχεται. Οθεν εις ένδειξιν της αυτού αμέμπτου διαγωγής, δίδεται η παρούσα ημετέρα απόδειξις.
Τη 19 Απριλίου 1834
εν Νησίω
Ο Επίσκοπος
Μεσσήνης Ιωσήφ".
Ο χρόνος παραμονής του Αββακούμ στο Νησί που αναφέρεται στο έγγραφο, ταιριάζει με αυτόν που σημειώνει ο Κ. Λυμπερόπουλος στα απομνημονεύματά του ως χρόνο φοίτησής του και υποστηρίζει την άποψη ότι τον Απρίλιο του 1834, ο Αββακούμ έφυγε από το Νησί.
Για το θέμα των σχολείων στο Νησί έχει συγκεντρώσει ένα πλήθος στοιχείων ο Μ. Φερέτος. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως στο φάκελο "Μεσσήνη" του Αρχείου του υπάρχουν 150 έγγραφα που αναφέρονται στο θέμα "σχολεία", τα περισσότερα για την περίοδο που προαναφέραμε.
Ετσι για παράδειγμα από έγγραφο της 8ης Ιουλίου 1832 το οποίο στέλνει ο Διοικητής Καλαμάτας-Νησίου-Ανδρούσης, Θ. Καραμάνος, μαθαίνουμε ότι τελικά κτίσθηκε σχολείο αλλά "ένεκα των περιστάσεων δεν εδιορίσθη αλληλοδιδάσκαλος" και το κτήριο εχρησιμοποιείτο για τη διαμονή των γαλλικών στρατευμάτων που στρατοπέδευαν στο Νησί.
Φωτογραφία: Καθηγητές και μαθητές έξω από παλιό το Γυμνάσιο Μεσσήνης - Από το αρχείο του Σάκη Μαρκόπουλου
