Η πορεία των ονοματοθεσιών ακολουθεί την πολεοδομική εξέλιξη της πόλης. Στις πρώτες που έγιναν και αφορούσαν τους δρόμους στο στενό πυρήνα της πόλης, δόθηκαν ονόματα σχετικά με την Επανάσταση του 1821 και με έντονο τοπικό χρώμα. Δίπλα σε αυτά, τοποθετήθηκαν ονόματα δημάρχων και ευεργετών. Είναι δύσκολο να αποφανθεί κάποιος μετά βεβαιότητας σήμερα αν αποτελούν σκοπιμότητα ή συνιστούν άγνοια οι παραλείψεις ονομάτων όπως του πρώτου εκλεγμένου με καθολική ψηφοφορία δημάρχου Νικόλαου Μιχάλου, του πολλές φορές υπουργού Σπήλιου Αντωνόπουλου, του επιφανούς Φιλικού Αναγνώστη Αργυρόπουλου, προέδρων της Κοινότητας όπως ο Φώτης Βακαλόπουλος (είχε εκλεγεί και βουλευτής) ή ο Σπήλιος Ποτηρόπουλος και πολλών άλλων.
Στο μεταξύ όμως η πόλη επεκτάθηκε, ενώ στο εσωτερικό της διανοίχθηκαν νέοι δρόμοι. Ετσι την περίοδο 1994-1998 έγινε πλήθος ονοματοθεσιών, κυρίως με βάση τα στοιχεία που παραθέτει στο βιβλίο του για την ιστορία της Μεσσήνης ο Θ. Τσερπές.
Είχαν μεσολαβήσει ονοματοθεσίες και μετονομασίες σε μια έντονα φορτισμένη πολιτικά περίοδο, τα «ίχνη» της οποίας υπάρχουν στους δρόμους της πόλης. Σε απόσταση από την περίοδο αυτή, ο καθένας μπορεί να διακρίνει υπερβολές και αστοχίες.
Εκείνο που θα έπρεπε να σημειώσουμε ως ιστορική παράλειψη στην υπόθεση των ονοματοθεσιών που έγιναν μέχρι τώρα, είναι η απουσία ενός δρόμου που θα θυμίζει την εκτέλεση των πατριωτών στην πλατεία της πόλης στις 6 Ιουνίου 1944. Για λόγους ιστορικής μνήμης, σημειώνουμε ότι ήταν οι Κ. Βλαχάκης, Γ. Ζέππος, Γ. Καντιάνης, Παν. Κούτης, Ντ. Πλεμμένος, Σπύρος Προζυμάς, Αντ. Προζυμάς και ο Ιταλός αντιφασίστας Μάριο.
Από τα ονόματα των δρόμων επιλέξαμε εκείνα τα οποία έχουν σχέση με τη Μεσσήνη και τη Μεσσηνία γενικότερα, ως μια μικρή συμβολή στην τοπική ιστορία.
ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
Εκκλησία του Αγίου Αθανασίου και μάλιστα «με την περιοχή της» ιστορείται για πρώτη φορά στο Νησί το 1699 κατά την απογραφή των Ενετών για την εκκλησιαστική περιουσία. Καταγράφεται ακόμη στην απογραφή του επόμενου έτους από την οποία συνάγεται το συμπέρασμα ότι η εκκλησία ήταν μέσα «εις το χωρίον Νησί». Σε αυτήν φυλασσόταν για 19 χρόνια η εικόνα του Αγίου Ιωάννη, όσο διάστημα δηλαδή πέρασε, από τους καταστροφικούς σεισμούς μέχρι την ανακατασκευή της ομώνυμης εκκλησίας το 1946.
ΑΓΙΑΣ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ
Ο δρόμος που οδηγεί στην ομώνυμη εκκλησία η οποία σύμφωνα με τον Θ. Τσερπέ εγκαινιάστηκε γύρω στο 1920 από τον τότε μητροπολίτη Μελέτιο. Αρχικά ήταν μετόχι της Μονής του Σινά και αυτός είναι ο λόγος που τιμάται στο όνομα της Αγίας Αικατερίνης. Αργότερα πέρασε στη δικαιοδοσία της Μητρόπολης Μεσσηνίας.
Για την ενίσχυση της εκκλησίας είχε ιδρυθεί ομώνυμος σύλλογος στον οποίο πρόεδρος ήταν η Σταυρούλα Γ. Καρατζά (δεύτερη σύζυγος του παλιού δημάρχου Γεωργίου Καρατζά), αντιπρόεδρος η Σταυρούλα Γ. Βαλσαμάκη, γραμματέας η Ιουλία Μπουρατίνου και ταμίας η Χαρίκλεια Παπαδοπούλου.
Περί τα τέλη Μαΐου 1921, πραγματοποιήθηκε συναυλία του «παγκοσμίου φήμης» μουσικού Νίκου Πετρόπουλου που έπαιζε μαντολίνο, για την ενίσχυση της εκκλησίας.
Το 1926 έγινε έρανος στην Αμερική για τον εξωραϊσμό της εκκλησίας,
κατά τον οποίο συγκεντρώθηκαν 83 δολάρια που εστάλησαν στην Σταυρούλα Καρατζά για να τα καταθέσει στο ταμείο της εκκλησίας. Από τα ονόματα φαίνεται ότι ήταν και πολλοί Νησιώτες της ομογένειας: Φώτιος Ι. Αθανασόπουλος, Παν. Ι. Καμπέας, Γεωργ. Ι. Καμπέας, Παναγ. Δ. Γιαλαλής, Ιωάν. Π. Καμπάς, Φιλ. Δ. Μαλοίτης, Νικ. Σ. Κοπιτόρης, Παναγ. Κ. Νικητόπουλος, Δημ. Α. Ρουσόπουλος, Αριστ. Αποστολόπουλος, Γεώργιος Δ. Στυλιανόπουλος, Κωνστ. Πριόβολος, Παν. Παυλόπουλος. Θεόδ. Β. Νικολόπουλος, Αλέκος Κόκορης, Παν. Β. Γκανάς, Γεωργ. Β. Νικολόπουλος, Λεων. Β. Κορονιός, Ιωάννης Σχοινάς, Δημ. Β. Μαυρόκολας, Γεώργ. Φαρμάκης, Νικ. Διαμαντόπουλος, Β. Πετροχιλάς, Περ. Κόκορης, Δημ. Γ. Θεοδωρακόπουλος, Σταύρος Καρελάς, Χρήστος Κ. Πάσσας.
ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Για πρώτη φορά ιστορείται εκκλησία Αγίου Δημητρίου στο Νησί το 1699, σε αναφορά του Επισκόπου Ανδρούσης Παρθενίου προς τις ενετικές αρχές. Καταγράφεται επίσης ένα χρόνο αργότερα σε νέα αναφορά που είχε σκοπό την απογραφή της εκκλησιαστικής περιουσίας.
Από ειδικούς που επισκέφθηκαν την περιοχή μετά την απελευθέρωση (Μπλουέ, Μπυσόν) θεωρείται κτίσμα βυζαντινού ρυθμού, του 12ου αιώνα.
Την άποψη αυτή εκφράζει και ο Αθ. Πετρίδης. Η Επιστημονική Γαλλική Αποστολή το 1829, διαπίστωνε ότι η εκκλησία έχει κατασκευαστεί εξ ολοκλήρου από δομικά υλικά αρχαίων ναών της Μεσσήνης ή της Θουρίας.
Πρέπει να σημειωθεί ότι η εκκλησία αποτελείται από δύο τμήματα, σύμφωνα με μαρτυρίες ηλικιωμένων κατοίκων της περιοχής. Το ανατολικό είναι η εκκλησία που είδαν περιηγητές και επιστήμονες οι οποίοι έσπευσαν στην περιοχή μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους. Το δυτικό (που είναι και υψηλότερο), αποτελεί προσθήκη της δεκαετίας του 1920-1930.
Στη λαϊκή παράδοση των αρχών του 20ού αιώνα αναφερόταν ότι η εκκλησία κτίστηκε το 1703 (ή το 1705) από τον Δημήτριο Βρησιώτη ο οποίος θυσίασε για τη διατροφή των μαστόρων 40 δαμάλια. Φερόταν ως αρκαδικής καταγωγής και στην εκκλησία υπήρχε πλήθος από αφιερώματα Νησιωτών της ιδίας καταγωγής.
Είναι η μοναδική εκκλησία που απεικονίζεται στο σχέδιο πόλης του 1875.
ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ
Εκκλησία Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου ιστορείται για πρώτη φορά στη Μεσσήνη το 1699 κατά την απογραφή της εκκλησιαστικής περιουσίας που έκαναν οι Ενετοί και μάλιστα πρώτη στη σειρά. Το ίδιο επαναλαμβάνεται ένα χρόνο αργότερα σε νεότερη αναφορά.
Στα μεταγενέστερα χρόνια συναντούμε τον Αγιο Ιωάννη το 1802 σε έγγραφα του Κώδικα της Μονεμβασίας, καθώς φαίνεται ότι εκεί είχε τελεσθεί γάμος για τον οποίο έδωσε διαβεβαίωση ο «Πανάγος ιερεύς και εφημέριος του εν Νησί Καλαμάτας ναού του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου».
Την άνοιξη του 1806 στον Αγιο Ιωάννη εκφωνήθηκε ο ενθρονιστήριος λόγος του Ιωσήφ Ανδρούσης. Το 1844 στη δεξιά γωνία του Ιερού Βήματος της εκκλησίας ετάφη ο Ιωσήφ Ανδρούσης και το 1920 κοντά στο σημείο εκείνο μεταφέρθηκε από την κεντρική πλατεία και τοποθετήθηκε η προτομή του.
Στην ιστορική διαδρομή υπέστη καταστροφές από σεισμούς και επιδρομές. Οπως προκύπτει από έγγραφο του τότε δημάρχου Δημ. Μερλόπουλου, η εκκλησία κατέρρευσε από τους σεισμούς του 1886 και στη θέση της κατασκευάστηκε καινούργια και μεγαλύτερη. Μπορούμε να πιθανολογήσουμε ότι αυτή είναι η εκκλησία της οποίας η κατασκευή αποδίδεται στο δήμαρχο Γεώργιο Καρατζά. Ενα ακόμη μεγάλο πλήγμα ήρθε τον Ιούνιο του 1927 όταν καταστράφηκε πάλι από σεισμό. Η εκκλησία κατασκευάστηκε πολύ αργότερα με τη συνδρομή των πιστών. Μετά την καταστροφή, από τη Νομαρχία ορίστηκε 12μελές συμβούλιο για την κατασκευή της εκκλησίας το οποίο αποτελούσαν οι: Π. Κορκονικήτας, Ν. Κόλλιας, Μιχ. Τσερπές, Σταύρος Γεωργιάδης. Παν. Αθανασόπουλος, Γεωργ. Τσερπές, Θεόδ. Σακελλαρόπουλος, Βασιλ. Σχουμάχερ, Πολ. Κρασακόπουλος, Ιωάν. Κωνσταντόπουλος, Παν. Αβαρλής και Θεόδ. Πανόπουλος.
Την ίδια περίοδο το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο αποτελούσαν οι Σταύρος Ζαλμάς, Εμμανουήλ Μυτιληναίος, Μιχ. Τσερπές και Μιχ. Σιδερέας. Στις εκκλήσεις για βοήθεια ανταποκρίθηκαν πολλοί ομογενείς από την Αμερική και έχουν καταγραφεί ορισμένα ονόματα από το Σικάγο: Αδελφοί Γεωργ. και Δημ. Ν. Καραμπέτσου 20 δολάρια, Φίλιππος Μολοκτής 250 δολάρια, Νίκος Μιχαλόπουλος 50 δολάρια, Αλέξανδρος Παναγιωτόπουλος 50 δολάρια.
Για άγνωστους λόγους επί 19 χρόνια η εκκλησία δεν κατασκευάστηκε.
Τον Οκτώβριο του 1946 ο μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος (Δασκαλάκης) συγκρότησε επιτροπή υπό την εποπτεία του και ξεκίνησε την προσπάθεια ανακατασκευής. Στη συνέλευση που έγινε συγκεντρώθηκε το ποσό των 10 εκ. δρχ. και η θεμελίωση προχώρησε στις 11 Οκτωβρίου. Για να συγκεντρωθεί η ξυλεία ο μητροπολίτης πήγε στο Λυκότραφο και τη Μάδαινα όπου έπεισε τους κατοίκους να παραχωρήσουν δωρεάν κυπαρίσσια. Ο Θ. Κρασσακόπουλος δώρισε 10 τόνους τσιμέντο. Και η κατασκευή της εκκλησίας ολοκληρώθηκε μέσα σε 60 ημέρες, καθώς στις 22 Δεκεμβρίου 1946 έγιναν τα εγκαίνια σε πανηγυρική ατμόσφαιρα. Η συγκέντρωση των πιστών έγινε στον Αγιο Αθανάσιο όπου φυλασσόταν η εικόνα του Αγίου Ιωάννου. Και από εκεί με πομπή που είχε ως επικεφαλής το μητροπολίτη, έφθασαν στην νεόδμητη εκκλησία.
Το Δημοτικό Συμβούλιο για να τιμήσει το μητροπολίτη αποφάσισε να δώσει το όνομα «Μητροπολίτου Χρυσοστόμου» στον δρόμο από το Δημαρχείο προς την εκκλησία.
Στο δρόμο αυτό δόθηκε το όνομα του Ιωσήφ Ανδρούσης και το όνομα του μητροπολίτη Χρυσοστόμου δόθηκε στο δρόμο που οδηγεί προς την Πανηγυρίστρα. Η εκκλησία μετά τους σεισμούς του 1986 κατεδαφίστηκε μέχρι του ύψους ενός μέτρου και ανακατασκευάστηκε.
ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Εκκλησία του Αγίου Νικολάου ιστορείται για πρώτη φορά κατά την απογραφή της εκκλησιαστικής περιουσίας που πραγματοποίησαν οι Ενετοί το 1699. Καταγράφεται επίσης ως εκκλησία «έξω από το χωρίο» στην απογραφή που έγινε ένα χρόνο αργότερα. Ο ναός του Αγίου Νικολάου του Νέου στην παραλία, φέρεται ως νεόδμητος το 1912 σύμφωνα με δημοσίευμα του «Θάρρους» στις 29 Απριλίου 1912.
ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ
Εκκλησία Αγίου Παντελεήμονος ιστορείται για πρώτη φορά το 1700 κατά την απογραφή των Ενετών και μάλιστα «έξω από το χωρίο». Θα πρέπει να είναι επίσης μια από τις τέσσερις που απογράφονται «έξω από το χωρίο» τον προηγούμενο χρόνο, αλλά δεν αναφέρονται τα ονόματά τους.
ΑΓΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΟΣ
Ο Άγιος Τρύφωνας γεννήθηκε στην Λάμψακο, παραλιακή πόλη της Φρυγίας και μαρτύρησε στη Νίκαια το 249 μ.Χ. επί αυτοκρατορίας Δεκίου. Συνδέθηκε με τους αμπελουργούς καθώς ο τόπος καταγωγής του ήταν από τις μεγαλύτερες αμπελουργικές περιοχές, ενώ η γιορτή του την 1η Φεβρουαρίου συμπίπτει με την έναρξη της περιόδου κλαδέματος των αμπελιών. Για το λόγο αυτό στις νεότερες αγιογραφίες κρατάει κλαδευτήρι. Στην Κύπρο τιμάται ως προστάτης των κήπων και αυτό δεν είναι άσχετο με τον εξορκισμό που είχε συντάξει για
να προστατεύσει τα φυτά. Με τον εξορκισμό ζητείται από το Θεό να στείλει τον άγγελό του για να πατάξει «παν φύλον και παν γένος κακούργων θηρίων, των αδικούντων την άμπελον, την χώραν τε και τον κήπον». Αναφέρεται μάλιστα σε έντομα τα οποία κατονομάζονται: «Κάμπη, σκώληξ, σκωληκοκάμπη, σκάνθαρος, βρούχος, ακρίς, επίμαλος, καλιγάρις, μακρόπους, μύρμηξ, φθείρ, ρυγίτης, ψυλλίτης, καυσοκόπος, ερυσίβη, κοχλοί, ψαλίτης».
Η συγκεκριμένη ονοματοθεσία σχετίζεται με τα χαρακτηριστικά που είχε η περιοχή στα Γαρδελιά, όταν καθιερώθηκε. Ηταν μια περιοχή με λαχανόκηπους, ανάμεσα στους οποίους βρίσκονταν λιγοστά σπίτια. Και θεωρήθηκε προφανώς ότι θα ήταν χρήσιμο αφού δεν έχει εκκλησία, να έχει... δρόμο στο όνομα του αγίου.
Από το βιβλίο του Ηλία Μπιτσάνη «Το Νησί (Μεσσήνη) στο χώρο και το χρόνο»
Η συνέχεια το επόμενο Σάββατο
