Σε ποιο βαθμό, λόγω των έκτακτων συνθηκών κρίσης, είναι αναπόφευκτη η συχνή προσφυγή σε εισαγωγή ετερογενών τροπολογιών σε άσχετα νομοσχέδια; Σε τι βαθμό κρίνετε πως είναι απαραίτητο να απλοποιηθεί η νομοθετική και διοικητική γλώσσα; (Παράδειγμα Σουηδίας: για παράδειγμα ένα άρθρο δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 3 παραγράφους).
Την τελευταία 15ετία ψηφίστηκαν από τη Βουλή περίπου 1.500 νόμοι (750 χωρίς τις κυρώσεις διεθνών συμβάσεων) και εκδόθηκαν 3.452 Προεδρικά Διατάγματα και πάνω από 200.000 κανονιστικές αποφάσεις (υπουργικές, νομαρχιακές, φορέων κ.λπ). Αυτό σημαίνει ψήφιση ενός νόμου κάθε 4 περίπου ημερολογιακές μέρες. To 2013 εκδόθηκαν 695 φορολογικές εγκύκλιοι. Τα μεγέθη αυτά σας φαίνονται υπερβολικά;
Η πολυνομία ήταν και παραμένει κύριο χαρακτηριστικό της ελληνικής έννομης τάξης. Παρατηρείται σε πολλούς κλάδους του δικαίου, ακόμη και όταν δεν καλύπτει ουσιαστική ύλη, η οποία θα μπορούσε να χρήζει περιοδικής επαναρρύθμισης, αλλά και σε διαδικαστικές όψεις της απονομής δικαιοσύνης. Πολυνομία παρατηρείται στο διοικητικό δίκαιο, αλλά και στο διοικητικό δικονομικό δίκαιο. Για παράδειγμα, ο ν. 3886/2010 «Δικαστική προστασία κατά τη σύναψη δημοσίων συμβάσεων» αντικατέστησε το ν. 2522/1997 και ανέθεσε την εκδίκαση της αίτησης ασφαλιστικών μέτρων στα Διοικητικά Εφετεία. Ο στόχος ήταν η ελάφρυνση του Συμβουλίου Επικρατείας από το μεγάλο όγκο υποθέσεων. Η διοικητική δίκη ρυθμίζεται επίσης και από το ν. 3900/2010, όπως όμως αντικαταστάθηκε από το ν. 4055/2012 «Περί εξορθολογισμού διαδικασιών για την επιτάχυνση της διοικητικής δίκης και άλλες διατάξεις». Πολυνομία παρατηρείται τόσο σε παλιούς κλάδους του δικαίου, όπως το φορολογικό δίκαιο, όσο και σε ηλικιακά νέους, όπως για παράδειγμα στο σχετικά νέο δίκαιο περιβάλλοντος.
Ενδεικτικά, ο Πάσχος Μανδραβέλης σε άρθρο του αναφέρει: «Την περίοδο 1974-2005 μετρήθηκαν 171.500 νομοθετικές και κανονιστικές ρυθμίσεις. [...] Στα 37,5 χρόνια της Μεταπολίτευσης (μέχρι τον Δεκέμβριο του 2012) ψηφίστηκαν 4.110 νόμοι. Αυτό σημαίνει ότι η Βουλή παρήγε ένα νόμο κάθε τρεις ημέρες, χωρίς να υπολογίζουμε τις διακοπές Χριστουγέννων, Πάσχα και καλοκαιριού».
Ο καθηγητής Γιώργος Γεραπετρίτης σημειώνει: «Χαρακτηριστικό όσο και θεσμικά σοκαριστικό είναι το παράδειγμα της Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου της 9ης Νοεμβρίου 2012 “Επιμέρους ρυθμίσεις επί των επειγόντων μέτρων εφαρμογής του ν. 4046/2012 και του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2013-2016” (ΦΕΚ Α’ 224/12.11.2012). Με την Πράξη αυτή τροποποιήθηκε σειρά διατάξεων του ν. 4093/2012, ο οποίος ψηφίστηκε την ίδια ημέρα με την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου που τον τροποποίησε (9 Νοεμβρίου 2011) και δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ επίσης την ίδια ημέρα με την τροποποιητική πράξη (12 Νοεμβρίου 2012). Σε ορισμένα μάλιστα σημεία του, η Πράξη επανέφερε τη διατύπωση του νομοσχεδίου όπως είχε εισαχθεί αρχικώς στη Βουλή, πριν το νομοθετικό σώμα προβεί σε τροποποίησή του!».
Η κακονομία παραπέμπει νοηματικά σε κακοδιοίκηση ή φαύλη διοίκηση και σε κακή απονομή της δικαιοσύνης, αλλά τι από αυτά αποτελεί αίτιο και τι αποτέλεσμα της κακονομίας; Οπως υποστηρίζεται στην εν λόγω μελέτη, αν και η τυχόν χαμηλή ποιότητα της διοίκησης μπορεί να οδηγήσει σε ποιοτικά κακή νομοθέτηση και σε νομικό πληθωρισμό, η αιτιώδης σχέση είναι αντίστροφη: η κακονομία και η πολυνομία είναι δύο -αλλά όχι οι μόνες- αιτίες της κακής διοίκησης, της προβληματικής απονομής της δικαιοσύνης και της γραφειοκρατίας
Σε δημόσια ομιλία του στις 17 Μαρτίου 2016 ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος, έκανε τον εξής σχολιασμό σχετικά με την πολυνομία και την κακονομία: «Πολυνομία και κακονομία είναι, κατ’ ακολουθίαν, οι “θρυαλλίδες” οι οποίες δυναμιτίζουν τόσο την αποτελεσματική εφαρμογή του κανόνα δικαίου από εκείνους που έχουν τη θεσμική υποχρέωση υπακοής σε αυτόν, όσο και το ίδιο το υπόβαθρο του κράτους δικαίου».
Η δημόσια διοίκηση είναι καχύποπτη ως προς τις προθέσεις των διοικουμένων σε ό,τι αφορά τη συμμόρφωση, καθώς, όπως το έχει θέσει ο Waldo, ήδη από το 1946 «η γραφειοκρατία του ενός ανθρώπου είναι το σύστημα ενός άλλου».
Ερωτάται μήπως η άσκηση νομοθετικού έργου μακράς πνοής και η συστηματική παρακολούθηση της νομολογίας, οι διατάξεις των κανόνων δικαίου οφείλουν να ωριμάσουν και να δοκιμασθούν στο χρόνο διότι οι εφαρμοστές του δικαίου (δικαστές) καλούνται να ερμηνεύσουν έναν κανόνα δικαίου, να συνάδουν γενικές αρχές σε περιόδους κρίσεως, να «θωρακίσουν» τα ατομικά - κοινωνικά δικαιώματα. Με ποιους τρόπους θα προσαρμόσει και θα ερμηνεύσει όμως ο εφαρμοστής του δικαίου έναν ή περισσότερους κανόνες δικαίου σύμφωνα με τη δεδομένη κοινωνική - οικονομική πραγματικότητα τη στιγμή που η πολυνομία και μόνο στην ελληνική έννομη τάξη είναι ένας κίνδυνος ακόμα ορατός;
(Νομολογία Ανωτάτων Δικαστηρίων, Τόμος Ι, Γεωργίου Φερετζάκη, Εκδόσεις Αρναούτη 2017)
