Δυστυχώς, ο «διάλογος» αυτός, αντί να κατευθυνθεί σε ψύχραιμες, τεκμηριωμένες επιστημονικώς, αναλύσεις και να οδηγήσει σε χρήσιμα συμπεράσματα ως προς την καθ’ ημάς επικίνδυνη οικονομική κρίση -και μάλιστα στη φάση της διαφαινόμενης εξόδου απ’ αυτήν- ενέπλεξε ως και το επικίνδυνο επεισόδιο χρέους της Αργεντινής στα γρανάζια των κομματικών σκοπιμοτήτων, και δη υπό όρους ευτελούς, άκρως παραμορφωτικού, λαϊκισμού. Ανάγκη, λοιπόν, να ξεκαθαρίσουν τα πράγματα και ως προς το ως άνω επεισόδιο και ως προς τα διδάγματα που παράγει, πέρα κι έξω μάλιστα από τα σύνορα της Λατινικής Αμερικής.
Ι. Πριν απ’ όλα ας διευκρινισθεί τούτο: Η τρέχουσα «επιλεκτική» χρεοκοπία της Αργεντινής είναι η πιο πρόσφατη πράξη ενός οικονομικού και κοινωνικού δράματος, το οποίο διαρκεί πολλές δεκαετίας, ενδημώντας στις ευαίσθητες κοινωνικές και οικονομικές δομές της Αργεντινής. Ο εμβληματικός ποιητής του τάνγκο, ο Ενρίκε Σάντος Ντισέπολο, σάρκαζε, ήδη το 1926, προφητικά με το τραγούδι «Τι να κάνουμε;» («Qué Vachache?»): «Η αληθινή αγάπη πνίγηκε στη σούπα, βασίλισσα η κοιλιά και το χρήμα ο βασιλιάς».
Α. Η κορύφωση της διαχρονικής τραγικής οικονομικής περιπέτειας της Αργεντινής ήλθε τον Δεκέμβριο του 2001.
1. Τότε, η οικονομική κρίση οδήγησε σε τυπική και ουσιαστική στάση πληρωμών χρέους ύψους 100 δισ. δολαρίων. Δηλαδή στη μεγαλύτερη ιστορικώς πτώχευση κράτους.
2. Το 2005 έγινε η πρώτη αναδιάρθρωση χρέους της Αργεντινής, με το 92% των πιστωτών της ν’ ανταλλάσσουν χρέος ύψος 62,3 δισ. δολαρίων (70%) με νέα ομόλογα, αξίας 35,2 δισ. δολαρίων. Εκτοτε η Αργεντινή όφειλε επίσης 6,3 δισ. δολάρια στη Λέσχη των Παρισίων και 9,5 δισ. δολάρια στο ΔΝΤ, ενώ ορισμένα hedge funds αρνήθηκαν το κατά ανωτέρω «κούρεμα» που τους αναλογούσε.
3. Το 2006 η Αργεντινή αποπλήρωσε, στο ακέραιο, το χρέος της προς το ΔΝΤ.
4. Το 2010 έλαβε χώρα δεύτερη αναδιάρθρωση χρέους, η οποία οδήγησε την Αργεντινή σ’ οφειλή 11,2 δισ. δολαρίων στη Λέσχη των Παρισίων και σ’ ομολογιούχους που δεν είχαν δεχθεί, όπως ήδη τονίσθηκε, το «κούρεμα».
5. Τον Μάιο του 2014 η Αργεντινή συνήψε συμφωνία με την Λέσχη των Παρισίων για την αποπληρωμή του προς αυτήν χρέους της, ύψους 9,7 δισ. δολαρίων, σε 5 χρόνια.
Β. Αρα η σημερινή «επιλεκτική» χρεοκοπία της Αργεντινής δεν οφείλεται στην αναδιάρθρωση του χρέους της κατά το 2005, αφού σ’ αυτήν ανταποκρίθηκε πλήρως του 92% των πιστωτών της. Ούτε καν στους πιστωτές του 8% που, όπως προεκτέθηκε, δεν υπέστησαν το «κούρεμα». Αλλά στο 1/8 του 8% (!), το οποίο εκπροσωπούν τυχοδιωκτικά hedge funds, τα αποκαλούμενα στην διεθνή χρηματοπιστωτική αργκό «γύπες» ή «κοράκια». Ειδικότερα:
1. Υπό την ηγεσία και καθοδήγηση του Πολ Σίνγκερ -επίδοξου «Τζωρτζ Σόρος», αλλά σε πολύ πιο επιθετική κι αμφιλεγόμενη έκδοση- ο οποίος ελέγχει το ισχυρότερο όλων εξ αυτών hedge fund «NML Capital» καθώς και το μητρικό του hedge fund «Elliott Management», τα ως άνω funds- πιστωτές της Αργεντινής κατέφυγαν στην αμερικανική δικαιοσύνη. Και διεκδίκησαν 1,5 δισ. δολάρια για ομόλογα που είχαν αγοράσει περίπου στο 15% της ονομαστικής αξίας τους! Πρόκειται για τον ορισμό, τουλάχιστον, της κατάχρησης δικαιώματος.
2. Ο αρμόδιος ομοσπονδιακός δικαστής Τόμας Γκρίεζα δικαίωσε τα hedge funds-πιστωτές και, συνακόλουθα, καταδίκασε την Αργεντινή στην πληρωμή του προαναφερόμενου ποσού, αρνούμενος να εφαρμόσει υπέρ αυτής -κι εδώ αναδεικνύεται στο έπακρο ο κυνισμός της αμερικανικής δικαιοσύνης και η πλήρης αποξένωσή της από τις θεσμικές ρίζες της- έστω και στοιχειώδεις ρήτρες ευθυδικίας, όπως είναι πρωτίστως η κατάχρηση δικαιώματος, την οποία ο Πολ Σίνγκερ προφανώς διέπραξε, παραβιάζοντας καταφώρως, μεταξύ άλλων, τις αρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών.
3. Τον Ιούνιο του 2014 το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ απέρριψε αίτηση-έφεση του Μπουένος Αϊρες για την αναθεώρηση της απόφασης του δικαστή Γκρίεζα. «Καθαγιάζοντας» έτσι, δυστυχώς, το νομικό του «ανοσιούργημα» και προσχωρώντας, έστω κι εμμέσως, σε μια νομική λογική εντελώς ξένη προς την νοοτροπία αυτού τούτου του Συντάγματος των ΗΠΑ.
Γ. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η πρόσφατη κρίση χρέους της Αργεντινής ουδεμία σχέση έχει με την στάση πληρωμών του 2001. Πρόκειται για μια μορφή «επιλεκτικής» χρεοκοπίας, η οποία προέκυψε μεσ’ από μια τεχνητή στάση πληρωμών, οφειλόμενη στην άρνηση -και όχι κατ’ ανάγκη στην αδυναμία- εκτέλεσης της, ευνοϊκής για τα προμνημονευόμενα hedge funds, απόφασης του δικαστή Γκρίεζα. Και η μετριοπαθής αυτή εκτίμηση μάλλον δεν αναιρείται από το γεγονός ότι η «International Swaps and Derivatives Association» (ISDA), δηλαδή η «Διεθνής Ενωση Συμβάσεων Ανταλλαγής και Παραγώγων», έθεσε σε κίνηση, την περασμένη Παρασκευή κι ύστερα από αίτημα της ελβετικής τράπεζας UBS, μια διαδικασία η οποία μπορεί να πυροδοτήσει απαιτήσεις για την άμεση εξόφληση συμβάσεων αντιστάθμισης πιστωτικού κινδύνου (CDSs), αξίας ενός, περίπου, δισ. δολαρίων. Τούτο βεβαίως ουδόλως σημαίνει ότι η, έστω και περιορισμένης έντασης και έκτασης, πιστωτική αυτή κρίση δεν συνεπάγεται πρόσθετες επώδυνες συνέπειες για την Αργεντινή -κι όχι μόνο- που ακόμη δεν έχει συνέλθει από το «χτύπημα» της στάσης πληρωμών του 2001. Ως τέτοιες συνέπειες αναμένονται, δυστυχώς μεταξύ άλλων:
1. Πρώτον, η ακόμη μεγαλύτερη δυσκολία της Αργεντινής να βγει στις αγορές. Μ’ άλλες λέξεις το χρήμα δανεισμού της σίγουρα θα γίνει πιο ακριβό, για ένα απροσδιόριστο χρονικό διάστημα, τουλάχιστον δε ως το χρόνο που θα λυθεί το ζήτημα εκτέλεσης της απόφασης του δικαστή Γκρίεζα.
2. Δεύτερον, η υποτίμηση του πέσος, εθνικού νομίσματος της Αργεντινής, μ’ όλες τις εντεύθεν συνέπειες για την συνολική πορεία της οικονομίας της σ’ αυτό το τόσο κρίσιμο σταυροδρόμι.
3. Και, τρίτον, ο θηριώδης πληθωρισμός, ο οποίος ήδη συνιστά πραγματική βόμβα για τις προοπτικές της οικονομίας της Αργεντινής αλλά και της ίδιας της κοινωνικής συνοχής της. Αλλωστε ο κοινωνικός «εφιάλτης» του 2001 είναι ακόμη νωπός στο μνήμη του δύσμοιρου λαού της.
ΙΙ. Τι μπορεί να μας διδάξει -για τα καθ’ ημάς αλλά και, γενικότερα, για την βαθιά παγκόσμια οικονομική κρίση- το οικονομικό δράμα της Αργεντινής και με την πρόσφατη επιβάρυνσή του;
Α. Σ’ ό,τι αφορά τα εν Ελλάδι δρώμενα, πριν απ’ οποιαδήποτε άλλη ανάλυση είναι ανάγκη ν’ αντιληφθούμε τούτο: Γιατί η χώρα μας, μεταξύ 2010 και 2012 -ιδίως δε κατά το πρώτο εξάμηνο του 2012- ενώ αντιμετώπιζε μια κρίση χρέους μεγαλύτερη σε όγκο και πιο διαβρωτική ως προς τις συνέπειές της από εκείνη της Αργεντινής, βγήκε σχετικώς -το σχετικώς είναι βέβαια μάλλον επιεικές για ν’ αντιπροσωπεύσει το κυκλώπειο οικονομικό βάρος που σήκωσε και σηκώνει ο ελληνικός λαός- αλώβητη, σε σχέση μ’ ό,τι συνέβη στην Αργεντινή; Ο πυρήνας της απάντησης στο ερώτημα αυτό είναι μάλλον εύκολα εντοπίσιμος:
1. Η Ελλάδα -και κατά συνέπεια η οικονομία της- αντίθετα προς την Αργεντινή και τον μοναχικό της δρόμο στην παγκόσμια οικονομία, δεν πορεύθηκε μόνη μέσα στο τρικυμισμένο πέλαγος τόσο της δικής της όσο και της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Οντας μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ιδίως δε μέλος της ευρωζώνης, ζει στον οικονομικό αστερισμό ενός ενιαίου νομίσματος. Το οποίο, παρά τ’ αδιαμφισβήτητα προβλήματά του λόγω κυρίως της εμμονικής γερμανικής οικονομικής αντίληψης, την θωρακίζει κατ’ αρχήν έναντι των αδίστακτων εξωτερικών επιθέσεων πρωτίστως των hedge funds -και εν γένει των «Αγορών»- όταν αυτά ενεργούν είτε βουλιμικώς είτε λόγω πανικού. Λίγη σημασία έχει άλλωστε η διάκριση αυτή, αφού το «πανικόβλητο» fund είναι πιο επικίνδυνο κατά τις αντιδράσεις του.
2. Συνεπώς, η Ελλάδα απέφυγε το 2012 την τυπική χρεοκοπία με την αρωγή των εταίρων της στην Ευρωπαϊκή Ενωση και την ευρωζώνη. Ανεξαρτήτως βεβαίως του αν οι εταίροι αυτοί έδρασαν λόγω αλληλεγγύης ή λόγω του φόβου -και του αντίστοιχου ιδιοτελούς υπολογισμού- ότι ενδεχόμενη πτώχευση της Ελλάδας θα είχε γενικευμένες επιπτώσεις στο πλαίσιο ενεργοποίησης ενός φαινομένου οικονομικού «ντόμινο», στην ευρωζώνη τουλάχιστον. Οι ως άνω διαπιστώσεις παρέχουν κι ένα καλό μάθημα προς όλες εκείνες τις πολιτικές δυνάμεις του τόπου μας, οι οποίες είτε επιδιώκουν είτε δεν φοβούνται και τόσο την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Μάλλον λοιπόν διακατέχονται από ένα ιδιότυπο σύνδρομο άγνοιας κινδύνου.
Β. Ενα δεύτερο δίδαγμα όμως από το πρόσφατο επεισόδιο του δράματος της Αργεντινής μοιάζει περισσότερο σημαντικό, τόσο λόγω της ουσίας του όσο και λόγω των εκτός συνόρων, σχεδόν πλανητικών, επιπτώσεών του.
1. Μ’ αφορμή και τη δράση τους στο πλαίσιο της κρίσης χρέους της Αργεντινής, συντρέχει απόλυτη ανάγκη -ίσως μάλιστα είναι κάπως ήδη αργά- ν’ αντιμετωπισθεί αμέσως το φαινόμενο των hedge funds τα οποία, υπό τη λεοντή των «Αγορών» κι ενεργώντας είτε ως «γύπες» είτε ως «κοράκια», είναι υπεύθυνα για την σύγχρονη πρωτοφανή στρέβλωση του όλου καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος. Δίχως ίχνος νομιμότητας και νομιμοποίησης ως προς την καταγωγή και την δομή τους, κι επειδή δεν υπάρχουν στοιχειώδεις κανόνες θεσμικής οριοθέτησης της δράσης τους, έχουν αποκτήσει τέτοια «δύναμη πυρός», ώστε όχι μόνο ν’ απειλούν κράτη και λαούς, και μάλιστα με κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητο οικονομικό όγκο. Αλλά και να περιγελούν ως και τους θεσμοθετημένους διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς, εκμεταλλευόμενα την παθητική, από αβδηρητική ως φιλισταϊκή, νοοτροπία τους.
2. Ιδίως δε το προαναφερόμενο επικίνδυνο φαινόμενο των ανεξέλεγκτων «Αγορών» πρέπει ν’ «αφυπνίσει» την Ευρωπαϊκή Ενωση, κυρίως δε την ευρωζώνη. Είναι ν’ απορεί κανείς πως δεν έχει γίνει ακόμη αντιληπτό ότι η τελευταία αφενός διατρέχει θανάσιμο κίνδυνο από μια τέτοια επιθετική δράση των «Αγορών». Και, αφετέρου, οφείλει να την αντιμετωπίσει, ακαριαία και δίχως χρονοτριβή, μ’ αιχμή του δόρατος την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η οποία πρέπει ν’ απαλλαγεί από τη σημερινή, άκρως χαλαρή, δομή της και ν’ αποκτήσει, στο ακέραιο, τις διαστάσεις και τα «όπλα» μιας πραγματικής κεντρικής τράπεζας στα πρότυπα της Fed.
Μερικές τελευταίες σκέψεις για την Αργεντινή και τον χειμαζόμενο λαό της. Τους το οφείλουμε άλλωστε, στο πλαίσιο μας στοιχειώδους αλληλεγγύης: Η «χώρα του τάνγκο», φαίνεται ν’ αντιμετωπίζει μ’ αξιοθαύμαστη καρτερία και ψυχραιμία τα τελευταία δεινά της και την, δυστυχώς, παρατεταμένη διεθνή αδιαφορία απέναντί της. Αυτή η άκρως αξιοπρεπής στάση της μάλλον έχει και μια πρόσθετη εξήγηση: Ο Ερνέστο Σάντος Ντισέπολο είχε πει στοχαστικά ότι «το τάνγκο είναι μια θλιμμένη σκέψη που χορεύεται». Και ο, ειδικός στα θέματα χορού, δημοσιογράφος Αρντ Βέζεμαν διατύπωσε την άποψη ότι ο «χορός είναι φτιαγμένος για τους φτωχούς», ως μια διαχρονική ανθρώπινη συμπεριφορά που παράγει «μιαν ιδιότυπη μορφή ευτυχίας». Κάπως έτσι δεν είναι τυχαίο ότι το τάνγκο «ανάβλυσε» μεσ’ από τους ήχους του «αρχαϊκού» μπαντονεόν, του θεωρούμενου και ως «ακορντεόν των φτωχών»…
Προκόπης Παυλόπουλος
*Αρθρο του κ. Προκόπη Παυλόπουλου στο περιοδικό «Επίκαιρα»
