Μια εβδομάδα έμεινε μέχρι το άνοιγμα των σχολείων και οι μαθητές καλούνται να επιστρέψουν στα θρανία και σε ορισμένες “παθογένειες” του σχολικού περιβάλλοντος, είτε στο χώρο του σχολείου είτε εκτός. Μια από αυτές είναι η σχολική βία και ο εκφοβισμός που εκδηλώνεται μεταξύ των μαθητών και θεωρείται ως ένα ανησυχητικό κοινωνικό πρόβλημα. Ο όρος που χρησιμοποιείται διεθνώς για να περιγράψει το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού είναι «bullying». Προέρχεται από το ρήμα «bully» που σημαίνει «πληγώνω ή τρομοκρατώ ή υποχρεώνω κάποιον με τη βία να κάνει κάτι που δεν θέλει». Το bullying αφορά μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά, με σκοπό την επιβολή και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου. Αποτελεί ένα φαινόμενο που ενισχύεται από τη λάθος αντιμετώπισή του, καθόσον τα περισσότερα περιστατικά αποσιωπούνται, διότι θεωρείται ότι στιγματίζουν τους θύτες, τα θύματα και το κύρος του σχολείου.

Ωστόσο, το φαινόμενο αυτό έχει πολλές και σοβαρές επιπτώσεις, τόσο στη σωματική και ψυχική υγεία, όσο και στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, ενίοτε με επικίνδυνες συνέπειες και τραγικά αποτελέσματα.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ

Ο ψυχολόγος του Οργανισμού “Το Χαμόγελο του Παιδιού” Στέφανος Αλεβίζος αναφέρεται στις επιπτώσεις του εκφοβισμού που επηρεάζουν ιδιαίτερα τα παιδιά, ακόμη και κατά την ενήλικη ζωή τους. «Ο εκφοβισμός δεν αποτελεί μόνο ένα κοινωνικό φαινόμενο, αλλά και ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας, το οποίο γιγαντώνεται από τη χρήση του διαδικτύου, το ρατσισμό και τη ρητορική του μίσους. Είναι ύψιστης σημασίας η δημιουργία ενός κλίματος ασφάλειας εντός του σχολείου, η καλλιέργεια ανοχής και σεβασμού στη διαφορετικότητα, καθώς και η αποφυγή των διακρίσεων και της στοχοποίησης» αναφέρει. Επιπλέον, παρατηρεί ότι ο εκφοβισμός έχει μεταφερθεί στο ψηφιακό περιβάλλον και αναφέρεται στην Εθνική Γραμμή SOS 1056 και στην εφαρμογή Chat 1056 του Οργανισμού, όπου παρατηρείται η αύξηση του αριθμού των παιδιών και ενηλίκων που απευθύνονται για θέματα που αφορούν το διαδικτυακό εκφοβισμό. Συγκεκριμένα κατά την περίοδο 2019-2020 παρατηρήθηκε αύξηση 32% στις κλήσεις που αφορούσαν τα προβλήματα στη χρήση του διαδικτύου.

ΕΝΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΛΙΑ

Ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί ένα βίαιο φαινόμενο που εδρεύει στις σχολικές μονάδες εδώ και δεκαετίες. Πρόκειται για μια (συμβολική ή κυριολεκτική) επιθετική συμπεριφορά, η οποία χαρακτηρίζεται από διάρκεια στο χρόνο, προέρχεται από ένα μαθητή ή από μια ομάδα μαθητών (συνήθως μικρή) και στοχεύει ένα μαθητή-θύμα, ο οποίος δεν είναι ικανός να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Ετσι περιγράφει το bullying στα σχολεία η Μαρία Μαγδαληνή Μάρκου από το «Μαζί για το παιδί» και την Πανελλαδική Γραμμή 11525. Οι εμπλεκόμενες δυνάμεις εξηγεί, χαρακτηρίζονται από την ανισορροπία, με τους θύτες να υπερέχουν πρωτίστως σε σωματική δύναμη. Το αποτέλεσμα είναι ο εξουσιαστικός χειρισμός των παιδιών-θυμάτων. Σε ό,τι αφορά τις μορφές του σχολικού εκφοβισμού είναι: λεκτικός, σωματικός, κοινωνικός και ηλεκτρονικός.

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΘΩΟ ΑΣΤΕΙΟ

Η ίδια λέει πως γίνεται εύκολα κατανοητό ότι δεν πρόκειται για μια απλή διαμάχη ή σύγκρουση μεταξύ συμμαθητών, ούτε για ένα αθώο αστείο ή ατυχές πείραγμα. Οι συνέπειες μάλιστα του εκφοβισμού στα παιδιά-θύματα είναι ποικίλες και κάποιες από αυτές ιδιαιτέρως σοβαρές: διατροφικές διαταραχές, προβλήματα με τον ύπνο, τάση φυγής, σχολική άρνηση και μειωμένη μαθητική επίδοση, απώλεια συγκέντρωσης κι ενδιαφέροντος, κοινωνική απομόνωση, απώλεια αυτοεκτίμησης και χαμηλή αυτοπεποίθηση, επιθετικότητα ή θλίψη ενώ υπάρχουν κι αρκετές περιπτώσεις όπου το παιδί κατέληξε σε αυτοκτονία. Στις σοβαρές συνέπειες συγκαταλέγεται και η εναλλαγή του θύματος σε θύτη με τον φαύλο κύκλο της βίας να συνεχίζεται.

ΘΥΤΕΣ ΚΑΙ ΘΥΜΑΤΑ

Από την άλλη, τα παιδιά-θύτες είναι παιδιά που ίσως έχουν δεχτεί βία ή επιθετικότητα μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Έτσι, μέσω του εκφοβισμού καταφέρνουν να χτίσουν την αυτοεκτίμησή τους και να αντλήσουν ικανοποίηση. Μακροπρόθεσμα, παρατηρεί η κ. Μάρκου, κινδυνεύουν από δυσμενείς συνέπειες όπως η δυσκολία σύναψης διαπροσωπικών σχέσεων, η αδυναμία διαχείρισης θυμού και συγκρούσεων, η κοινωνική απομόνωση λόγω βίαιης συμπεριφοράς, η χρήση αλκοόλ και ουσιών, καθώς και η αυξημένη πιθανότητα χρήσης βίας μέσα στην οικογένειά τους.

ΟΙ ΣΥΜΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟ ΑΠΟΣΙΩΠΟΥΝ

Σημαντική είναι η στάση των υπόλοιπων συμμαθητών σε τέτοια επεισόδια. Η Μαρία Μαγδαληνή Μάρκου περιγράφει πως, εκτός του θύτη και του θύματος, υπάρχουν και οι παρατηρητές (ο ακόλουθος, ο φανερός υποστηρικτής του θύτη, ο κρυφός υποστηρικτής, ο πιθανός υποστηρικτής, ο αδιάφορος και ο υποστηρικτής του θύματος). Διαπιστώνει λοιπόν πως η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών τείνουν να κρύβουν τέτοια φαινόμενα από τους ενήλικους. Για αυτό και έχει αξία η επιμόρφωση των μαθητών σε τέτοια θέματα ώστε να γνωρίζουν τι μπορούν να κάνουν για να βοηθήσουν.

Αλλά και η ανταπόκριση των γονιών είναι καταλυτική. Τα παιδιά συνήθως δεν εξομολογούνται στους γονείς τους τι τους συμβαίνει καθώς ντρέπονται, φοβούνται, πιστεύουν ότι δεν μπορεί να τα βοηθήσει κανείς ή μπερδεύουν το αίτημα για βοήθεια με “κάρφωμα”.

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΛΥΣΗ Η ΑΝΤΕΚΔΙΚΗΣΗ

Αν λοιπόν ο γονιός εντοπίσει κάποια από τα συμπτώματα που περιγράφει η κ. Μάρκου, είναι καλό να προσεγγίσει το παιδί του με ειλικρίνεια για να διερευνήσει τι συμβαίνει. Να ανταποκριθεί συναισθηματικά όπως λέει η ίδια, δημιουργώντας ένα κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας, να του εξηγήσει ότι κανείς δεν έχει δικαίωμα να εξαναγκάζει τον άλλον σε οποιαδήποτε συμπεριφορά ή να τον υποτιμά και στο τέλος να επιβραβεύσει το παιδί του που τον εμπιστεύτηκε.

Το επόμενο βήμα είναι η επικοινωνία με το σχολείο, τους εκπαιδευτικούς, τις σχετικές υπηρεσίες της εκπαίδευσης αλλά και την οικογένεια του παιδιού που προκαλεί τον εκφοβισμό. “Η λύση δεν είναι ούτε η αντεκδίκηση, ούτε η απομάκρυνση / αποβολή από το σχολικό περιβάλλον. Στόχος είναι η ουσιαστική αποκατάσταση του χειριστικού εκφοβισμού με σχέσεις ισότιμες και αλληλέγγυες. Για να επιτευχθεί αυτό είναι απαραίτητη η επικοινωνία και η συνεργασία όλου του ανθρώπινου δυναμικού μιας σχολικής μονάδας, δηλαδή του συνόλου των μαθητών, των οικογενειών τους και του εκπαιδευτικού προσωπικού” συμβουλεύει καταλήγοντας.