«Ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός μοιάζει με τη δημοκρατία. Εχει πολλά ελαττώματα (συνήθεις οι πολλές αστοχίες) αλλά δεν υπάρχει καλλίτερο σύστημα, αντικειμενικότερη ανάθεση έργου».
Γιάννης Καλαντίδης
Με αφορμή την πρόσφατη ανακοίνωση από τον δήμαρχο της πόλης στο Δημοτικό Συμβούλιο σχετικά με την εκπόνηση προμελέτης για την ανάπλαση της πλατείας και του οδικού άξονα της 23ης Μαρτίου, με έξοδα γνωστής ιδιωτικής κατασκευαστικής εταιρείας, επιχειρώ μέσω αυτού του άρθρου να διατυπώσω όλες τις απορίες που μου δημιουργήθηκαν και θα ήταν ευχής έργον κάποτε να απαντηθούν.
Η πρώτη και πιο σημαντική απορία είναι γιατί μια δημοτική αρχή -όχι φιλικά προσκείμενη στη διαδικασία εκπόνησης αρχιτεκτονικών διαγωνισμών– μπαίνει στη διαδικασία να διεξάγει έναν αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών για την παραπάνω αστική ενότητα και δυο χρόνια μετά την απονομή των βραβείων, προχωρά στην εκπόνηση μιας προμελέτης με απευθείας ανάθεση σε μια ιδιωτική εταιρεία.
Η δεύτερη απορία έχει να κάνει με το βαθμό σπουδαιότητας του αστικού αυτού τμήματος και την ενδεχόμενη κατάταξή του στα “αξιόλογα τεχνικά έργα” όπως αυτά με σαφήνεια ορίζονται στο «Νέο πλαίσιο διενέργειας των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών και γενικά των διαγωνισμών μελετών με απονομή βραβείων» που δημοσιεύεται το 2011 από το ΥΠΕΚΑ στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Αμέσως δε προκύπτει και η επόμενη ερώτηση, αν δηλαδή η πόλη της Καλαμάτας δεν έχει κανένα αξιόλογο τεχνικό έργο, αφού όλα τα τεχνικά έργα ακολουθούν άλλες, πλην των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών διαδικασίες, με αποτέλεσμα ο δημόσιος χώρος της πόλης απλά να νοικοκυρεύεται.
Η τρίτη και εξόχως σοβαρή απορία είναι γιατί σπαταλήθηκαν τα έστω και ελάχιστα χρήματα διεξαγωγής του προαναφερόμενου διαγωνισμού -αμοιβές τριών βραβείων και ενός επαίνου / αμοιβές κριτικής επιτροπής/ εργατοώρες μηχανικών κ άλλων υπαλλήλων του τεχνικού τμήματος- με προαποφασισμένο αποτέλεσμα την καθολική απόρριψη των προτεινόμενων μελετών ως ανεπαρκείς, όπως καταδεικνύει και η επιλογή της αναγκαιότητας μιας κάποιας μελετητικής εταιρείας.
Η επόμενη απορία έχει να κάνει με τη σωστή προετοιμασία φακέλου του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού και το βαθμό στον οποίο η ίδια η διαδικασία απαξιώνεται από τη στιγμή σύνταξης του κειμένου της προκήρυξης.
Στο άρθρο 4 (προετοιμασία διαγωνισμών) και συγκεκριμένα στην παρ. 2 του «Νέου πλαισίου διενέργειας των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών και γενικά των διαγωνισμών μελετών με απονομή βραβείων» αναφέρεται ότι: 2. Στο φάκελο του διαγωνισμού περιέχονται κυρίως τα εξής:
β. Η συγκέντρωση όλων των απαραίτητων δεδομένων ως προς το ισχύον πολεοδομικό καθεστώς, ιδιοκτησιακό καθεστώς, ίδιο νομικό καθεστώς (δάση, αιγιαλός και παραλία, αρχαιολογικοί χώροι), κυκλοφοριακές ρυθμίσεις κ.λπ., καθώς και ως προς τις δεσμεύσεις των φορέων.
Στο κείμενο της προκήρυξης και συγκεκριμένα στο άρθρο 4 (στόχοι του διαγωνισμού) αναφέρονται μεταξύ άλλων τα παρακάτω: Επιδιώκεται από χώρος διέλευσης και κυρίως στάθμευσης οχημάτων να μετατραπεί σε χώρο πιο λειτουργικό, σε χώρο αναψυχής των κατοίκων και των επισκεπτών που θα μεταφέρει παράλληλα την υπάρχουσα δυναμική της κεντρικής πλατείας προς το ιστορικό κέντρο.
Το συγκεκριμένο απόσπασμα παραπέμπει κατά την άποψη αρκετών συμμετεχόντων αρχιτεκτόνων στη διαγωνιστική διαδικασία σε μια συνειδητή πρόθεση - απόφαση της δημοτικής αρχής να περιορίσει κατά το δυνατό τα οχήματα από το σημαντικό αυτό δημόσιο χώρο. Εντούτοις, όλοι μας γνώστες των μελετών που έχουν ή δεν έχουν εκπονηθεί ποτέ για την πόλη, δεν γνωρίζαμε κυκλοφοριακή μελέτη που να αναφέρεται στην συγκεκριμένη δραστική απόφαση μετατροπής του οδικού αυτού άξονα σε πεζοδρομημένη αρτηρία.
Εκ των υστέρων και με τη συμμετοχή στα βραβεία δύο μελετών (3ο και 1ο) με πλήρη πεζοδρόμηση της ενότητας μελέτης, αρχίζει μια κουβέντα περί σπουδαιότητας της διέλευσης κατά τον άξονα Ανατολή - Δύση και περί αναγκαιότητας πρόσβασης στον Ιερό Ναό της Υπαπαντής. Σεβαστά και τα δύο όπως και η προσδοκώμενη από τους επαγγελματίες διευκόλυνση των επιχειρήσεών τους. Η επόμενη απορία είναι γιατί αυτά δεν διατυπώθηκαν εγκαίρως ως προαπαιτούμενα στο διαγωνισμό, ώστε οι παραδοτέες λύσεις να μπορούν να ανταποκριθούν στην κοινωνική απαίτηση; Γιατί τώρα η ιδιωτική εταιρεία εμφανιζόμενη ως ιδιαιτέρως αποτελεσματική, παραδίδει μια λύση που φέρει αποτυπωμένα επί σχεδίου όσα η δημοτική αρχή έχει προκαθορίσει ως αναγκαία;
Τέλος, θέλω πραγματικά να σταθώ στα όσα ζητήθηκαν από τους αρχιτέκτονες μέσω της διαδικασίας του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού και το βαθμό στον οποίο αυτά απαντώνται τελικά στην υποβληθείσα μελέτη, τροφή για σκέψη σε όσους θα πάρουν μέρος στη δημόσια διαβούλευση.
BELGIUM.Korenmarkt-Square-/OKRA architects
Μέσω του διαγωνισμού θα προκύψει η καλύτερη ιδέα - πρόταση, η οποία θα αποσκοπεί:
- Στην εφαρμογή και αναβάθμιση των στόχων που έχει ο Δήμος Καλαμάτας για την ανάπλαση των περιοχών.
- Στην ισχυροποίηση του ιστού σύνδεσης των δύο πόλων ενδιαφέροντος που υπάρχουν στην πόλη, με σκοπό τη διάχυση των χρήσεων και τη βελτίωση της δυναμικής και των δυνατοτήτων για το σύνολο του κεντρικού ιστού της πόλης.
- Στη δημιουργία υποδομών πολυχρηστικών δράσεων και χώρων στάσης, παραμονής, δραστηριοτήτων και περιπάτου.
- Στην ανάδειξη του ιστορικού ρόλου που διαδραμάτισε η οδός και οι πέριξ αυτής πλατείες διαχρονικά στην πόλη της Καλαμάτας.
- Στην ενδεδειγμένη από κυκλοφοριακής άποψης χρήση της περιοχής μελέτης (κίνηση οχημάτων, στάθμευση).
Ας μου επιτραπεί δε να εκφράσω ορισμένα ζητήματα που κατά την άποψή μου προκύπτουν από το σχέδιο Οριζοντιογραφία ΚΛ.1.200 που είναι και το μόνο αναρτημένο σχέδιο στη σελίδα του δήμου από την εταιρεία εκπόνησής του. Δεν υπάρχει κάποια τεχνική έκθεση περιγραφής της κεντρικής αρχιτεκτονικής σύλληψης για το χώρο -προαπαιτούμενο σε κάθε είδους αρχιτεκτονικό διαγωνισμό– όπου η μελετητική ομάδα εκθέτει εξελεγκτικά το συλλογισμό της φθάνοντας στο επιδιωκόμενο για τον τόπο αρχιτεκτονικό όραμα. Απουσιάζει δε και φωτορεαλιστική παρουσίαση εν έτει 2018 –επίσης προαπαιτούμενου στο διαγωνισμό– καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολο να αντιληφθεί κανείς την προτεινόμενη αρχιτεκτονική κεντρική ιδέα για τον ιστορικό αυτό τόπο, εφόσον παραδεχθούμε ότι υπήρξε τέτοια.
Ας έρθουμε τώρα στο αυτονόητο ζήτημα εξασφάλισης προσβασιμότητας σε όλους –αναγκαιότητα σε κάθε ιδιωτικό πόσο μάλλον δημόσιο σύγχρονο έργο, με στόχο βέβαια την άρση των εμποδίων των εμποδιζόμενων ατόμων. Και εδώ παραλαμβάνουμε την παραπάνω Οριζοντιογραφία με βασική πρόταση τη διατήρηση ανισοσταθμίας χώρου κίνησης πεζών και οδοστρωμάτων κίνησης τροχοφόρων και εντοπίζουμε μόνο ένα σημείο κίνησης με ράμπες κατά τον άξονα Β-Ν και μάλιστα στο δυτικότερο άκρο της διαμόρφωσης.
Ας εξετάσουμε όμως και τους τρόπους ανάδειξης της ιστορικής μνήμης στην προτεινόμενη μελέτη: ακτινική αναδιάταξη των υφιστάμενων προτομών στην οποία και περιορίζει η μελετητική ομάδα την ιστορικότητα του τόπου. Η ιστορικότητα ενός τέτοιου τόπου απαντάται σε πολλά διαδοχικά layers εποχών και γεγονότων και η αρχιτεκτονική ιδέα οφείλει να προτείνει τρόπους ανάδειξης της ιστορίας σε προτεινόμενα σημεία για τον επισκέπτη. Στα ιστορικά στοιχεία του τόπου ανήκει σύμφωνα με κάποιους ρομαντικούς αρχιτέκτονες και η ύπαρξη υγρού στοιχείου, η σύγχρονη χρήση του οποίου θα μπορούσε να αποτελεί και στοιχείο δροσισμού σε έναν εκτενή πλακοστρωμένο δημόσιο χώρο. Στα ιστορικά στοιχεία αναγνωρίζουν οι ίδιοι αφελείς αρχιτέκτονες και τα φυτά του χώρου που επιχειρούν να τα αναδείξουν ως σημεία στάσης και ενδιαφέροντος και όχι ως απλές νησίδες διαχωρισμού οχημάτων.
Τέλος, δεν βλέπουμε καμία πρόθεση βιοκλιματικών χειρισμών ως προς την επιλογή υλικών ή διάθεση ενεργειακής αυτονόμησης της πλατείας, αντίθετα ερχόμαστε αντιμέτωποι ακόμη μια φορά με μια ανησυχητικά επαναλαμβανόμενη αισθητική των δημόσιων χώρων, ως προς τα υλικά και τις διαδρομές.
Εντούτοις, η δημόσια διαβούλευση θα αποφανθεί υπέρ της ψήφισης της μελέτης, όποια και αν ήταν αυτή και όσες από τις παραπάνω ελλείψεις και αν μετρούσε κανείς, μια μελέτη που αν είχε υποβληθεί στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό θα εξαιρούταν της διαδικασίας λόγω ελλείψεως παραδοτέων στοιχείων.
Το τελευταίο ερώτημά μου απευθύνεται σε όλους: Η ηθελημένη απαξίωση των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών –που ευνοούν την αξιοκρατία και την ισότιμη συμμετοχή- μόνο σε εμάς τους ρομαντικούς αρχιτέκτονες παραπέμπει σε ζητήματα που συνδέονται άμεσα με τον τρόπο λειτουργίας και τη δομή του συστήματος ανάθεσης μελετών της χώρα.
Karres_en_Brands_landscape_architecture_Gouvernementsplein-01 BERGEN
