Δευτέρα, 11 Φεβρουαρίου 2019 17:06

Κάστρα και οχυρά της Μεσσηνίας: Τo Κάστρο της Καλαμάτας (γ’ μέρος)

Γράφτηκε από τον
Κάστρα και οχυρά της Μεσσηνίας: Τo Κάστρο της Καλαμάτας (γ’ μέρος)

Ετσι συνεχίστηκε η Α’ περίοδος της Τουρκοκρατίας που για την Καλαμάτα δεν διακόπηκε παρά μόλις το 1659 από τον Βενετό Francesco Morosini. Κατά τη διάρκεια του βενετοτουρκικού πολέμου στην Κρήτη, οι Μανιάτες και οι Αρβανίτες της Μεσσηνίας επαναστάτησαν και μαζί με τους Βενετούς προχώρησαν σε κατάληψη και άλωση της Καλαμάτας.

Για να εκμεταλλευθεί την επαναστατική κίνηση των Μανιατών σαν αντιπερισπασμό στον πόλεμο στην Κρήτη, η Βενετία στηρίχθηκε και στο θρησκευτικό αίσθημα των επαναστατημένων. Ετσι ο Francesco Morosini, αρχιστράτηγος της εκστρατείας στην Ελλάδα, έφερε στις Κιτριές τον εξόριστο Οικουμενικό Πατριάρχη Ιωαννίκιο Β’ με δέκα γαλέρες και 8.000 μαχητές. Οι 3.000 Μανιάτες και Αρβανίτες τους υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό. Ο Morosini πρότεινε στους επαναστατημένους να βαδίσουν κατά των πρώην βενετικών φρουρίων της Κορώνης και της Μεθώνης αλλά αυτοί ανένδοτοι επέμεναν στην κατάληψη της Καλαμάτας. Αναγκαστικά σχεδόν ο Morosini δέχθηκε και έτσι οργανώθηκε έφοδος για την κατάληψη της πόλης. Μετά και από την έφοδο ιππικού Τούρκοι και Ελληνες τράπηκαν σε φυγή και η πόλη παραδόθηκε σε λεηλασία και πυρπόληση. Οι Ελληνες της Καλαμάτας ζούσαν ειρηνικά με τους Τούρκους και αντιμετώπιζαν εχθρικά τους Μανιάτες. Γι’ αυτό, στην εισβολή των Βενετών και των Μανιατών, εγκατέλειψαν την πόλη μαζί με τους Τούρκους και αυτό έγινε αιτία για τη λεηλασία όλων των οικιών:

«... Κ’ οι Τούρκοι τότες κι ο αγάς κι’ όλοι καβαλικεύγου,

τη Καλαμάτα όφκαιρη αφίνουσι και φεύγου…

Τότες επαραδόθησαν στη Καλαμάτα μέσαν,

κ’ οι Τούρκοι όλοι εφύγανε κ’ εις άλλη χώρα επέσαν.

Οι πόροι ανοικτήκανε, κ’ οι Φράγκοι μέσα πήκαν

κι’ ανοίξανε τα μαγαζά και τα κρασά ευρήκαν,

κ’ ήπιανε όσοι θέλασι, και χύνα’ κ’ ετσακίσαν

ταις πόρταις όλων των σπιτιών κι όλα ’δεκεί τα γδύσαν…».

[Διήγησις διά στίχων του Κρητικού πολέμου -1681- Μαρίνος Τζάνες (Μπουνιαλής)].

 Καλαμάτα 1680 – Γεννάδειος βιβλιοθήκη

 

Μετά την άλωση της Καλαμάτας και την αποχώρηση των Μανιατών και των Αρβανιτών, κατάφορτων από τα λάφυρα για τις εστίες τους, ο Francesco Morosini εγκατέλειψε την πόλη με την υπόσχεση της επανόδου!

Αυτή την εποχή (1668-1671) της κατάληψης της Κρήτης από τους Τούρκους, ο Τούρκος περιηγητής Evliya Çelebî φθάνει στον Μοριά και περνά δυο φορές από την Καλαμάτα:

«... το όνομά της σημαίνει στα ελληνικά “καλά μου μάτια”…». Αναφέρει επίσης ότι: «... οι Ρωμιοί ονόμαζαν την πόλη “Κάστρο και Καλαμάτια” ενώ οι Τούρκοι Καλαμάτα. Μετά την άλωση της πόλης από το σουλτάνο Μεχμέτ (Β΄) τον πορθητή (1460) το κάστρο γκρεμίστηκε σε μερικά σημεία. Αργότερα όμως ξαναχτίστηκε για να προστατευτεί η πόλη από τους “άπιστους της Μάνης” με εντολή του Κιουπρουλή Μεχμέτ Πασά… Το κάστρο είναι χτισμένο πάνω σε μυτερό βράχο και έχει περίμετρο 600 βήματα. Μέσα βρίσκονται είκοσι τέσσερα σπίτια με σκεπές από κεραμίδια και σχιστόλιθο και ένα τζαμί του Μεχμέτ Δ’, χωρίς μιναρέ. Η σιδερένια πύλη του βλέπει προς την Ανατολή. Το κάστρο προφυλάγεται από δεκαπέντε κανόνια των τύπων “κολομπόρνε” και “σαχί”…».

Εδώ ο Evliya Çelebî περιγράφει την εξωτερική οχύρωση και τον περίβολο του κάστρου που είχαν είσοδο στην Ανατολή. Στη συνέχεια αναφέρεται στο εσωτερικό του οχυρού:

«... Αυτό είναι μακρόστενο κάστρο, νεότερης κατασκευής, πάνω σε μικρό βράχο. Εδώ υπάρχουν τα τριάντα σπίτια των φρουρών με σκεπές από κεραμίδια. Η σιδερένια πύλη του βλέπει προς τα δυτικά. Δεν υπάρχει τάφρος ενώ υπάρχουν πολλοί προμαχώνες και πολεμίστρες… Δυτικά του κάστρου βρίσκονται οκτακόσια πλίνθινα και πέτρινα σπίτια με αμπέλια και μποστάνια… Πάνω στο χωματόδρομο που διασχίζει την πόλη από την Ανατολή προς τη Δύση βρίσκονται διακόσια μαγαζιά με όλα τα καλά… Από το ψηλότερο σημείο της πόλης φαίνεται το κάστρο της Ζαρνάτας στην άπιστη Μάνη…».

Σ’ αυτή την αναφορά του Τούρκου περιηγητή βλέπουμε ότι η περιγραφή του αφορά μόνο το παλιότερο εσωτερικό οχυρό, που πράγματι η πύλη του “βλέπει” στην Ανατολή. Κι αυτό γιατί το εξωτερικό τείχος κατασκευάστηκε λίγο αργότερα, στη διάρκεια της Β’ Βενετοκρατίας (1685-1715). Στη συνέχεια ο Evliya Çelebî, αφού προηγουμένως μας έδωσε τη θέση της τουρκοκρατούμενης Καλαμάτας στα δυτικά του κάστρου, περιγράφει τη διοικητική δομή της και τη στρατιωτική δύναμη του κάστρου της:

« ... Είναι χάσι (μεγάλη γαιοκτησία) του καπουδάν πασά (αρχιναυάρχου) και ανήκει στο σαντζάκι (περιφέρεια) του Μιστρά. Ο τοποτηρητής ασκεί τα καθήκοντά του με τη βοήθεια εκατό στρατιωτών. Είναι καζάς (ευρεία ιερατική διοικητική διαίρεση αντίστοιχη της μητροπόλεως) με βαθμό εκατόν πενήντα άσπρα. Δεν υπάρχει κετχουνταγιέρης (κρατικός εκπρόσωπος) και σερντάρης (στρατηγός) των γενιτσάρων ούτε άλλοι αξιωματούχοι, παρά μόνο ένας μιζανχαρίρ εμίνης (υπάλληλος υπεύθυνος για τις ζυγαριές των εμπόρων), ένας μπατζντάρης (αξιωματικός για τη δημόσια ασφάλεια) και ο φρούραρχος με τριακόσιους φρουρούς…».

 CALAMATA LASATA (Cl. IV, cod XCIII, βιβλιοθήκη Querini Stampalia – Βενετία

 

(Τα κείμενα και τα στοιχεία προέρχονται από το “Οδοιπορικό στην Ελλάδα (1668-1671) του Evliya Çelebî”- εκδ. Εκάτη, σε απόδοση από τα τουρκικά από τον κ. Δημ. Λούπη).

Με αυτή τη δομή δεν ήταν βέβαια ιδιαίτερα δύσκολη η επάνοδος του Morosini. Η Βενετία το 1669 έχασε οριστικά την Κρήτη και έτσι το 1684 ξεκίνησε ο τελευταίος βενετοτουρκικός πόλεμος (1684-1698). Μετά την ταπείνωση στην Κρήτη, η Βενετία αιφνιδιαστικά ανέλαβε εκστρατεία κατά των Τούρκων. Σ’ αυτήν πήραν μέρος ενωμένες χριστιανικές στρατιωτικές δυνάμεις. Αρχηγός στις πολεμικές επιχειρήσεις ορίστηκε ο ένδοξος παλαίμαχος Francesco Morosini, παλιός γνώριμος της περιοχής.

Μετά το ξεκίνημα του χριστιανικού στόλου στις 2 Ιουνίου 1684 και την κάθοδο στο Ιόνιο, το 1685 μετά την κατάληψη της Κορώνης, γίνεται απόβαση των βενετικών δυνάμεων στις 3 Σεπτεμβρίου και στην Καλαμάτα. Στις 5 Σεπτεμβρίου φθάνει ένα στρατιωτικό σώμα από 5.000 Μανιάτες για να βοηθήσει τους συμμάχους Βενετούς, στην κατάληψη του κάστρου. Οι κανονιοβολισμοί και οι εχθροπραξίες κράτησαν για μερικές μέρες και στις 14 Σεπτεμβρίου, ημέρα της γιορτής του Τιμίου Σταυρού, έγινε η τελική επίθεση Βενετών και Μανιατών με ταυτόχρονη ομοβροντία του πυροβολικού. Ετσι απλά έγινε η εκπόρθηση του κάστρου της Καλαμάτας σε δώδεκα μόνο μέρες. Αμέσως την επόμενη μέρα, οι Βενετοί του Degenfeldt, κατέβασαν τα πληρώματα από τις γαλέρες και προχώρησαν σε καταστροφή των τειχών του κάστρου. Ακολούθησε η τυπική θριαμβευτική είσοδος του Morosini και η συνήθης τελετή δοξολογίας με συμμετοχή και του τοπικού κλήρου αλλά και του λαού.

Η καταστροφή των τειχών του οχυρού θεωρήθηκε αρχικά αναγκαία επειδή αυτό, μετά και την εξέλιξη του πυροβολικού, ήταν ευπρόσβλητο από τους κοντινούς λόφους (Τούρλες). Μετά μάλιστα την καταστροφή των πυρομαχικών από τους Τούρκους, στην αποχώρησή τους και την πυρκαγιά που ακολούθησε, το κάστρο είχε σημαντικές φθορές, ασύμφορες για να επισκευασθούν. Τότε όμως οι κάτοικοι της Καλαμάτας λέγεται ότι ζήτησαν από το Morosini να μην κατεδαφίσει το κάστρο και αυτοί υποσχέθηκαν ότι με δικά τους έξοδα θα βοηθήσουν στις επισκευές. Δεν είναι βέβαια κατανοητός ο λόγος της αποδοχής των αιτημάτων των Ελλήνων από τους Βενετούς αλλά τότε και μέχρι το 1693, το κάστρο επισκευάσθηκε και ενισχύθηκε με το εξωτερικό τείχος του και τη σημερινή κεντρική του πύλη που “βλέπει” στα νότια. Από αυτή την επισκευή και προσθήκη βρίσκεται “καρφωμένο” στο υπέρθυρο της εισόδου του κάστρου, φθαρμένο πλέον από τα χρόνια, το πέτρινο λιοντάρι του Αγίου Μάρκου, το “έμβλημα” της Βενετίας.

Λίγα χρόνια αργότερα, το καλοκαίρι του 1703, δικαιώθηκε η επιμονή των κατοίκων για τη διατήρηση του κάστρου. Και αυτό γιατί, όπως φαίνεται και από την αναφορά του προβλεπτή (provveditor) της Ζαρνάτας Foscarini, ενωμένοι περίπου 4.000 Μανιάτες με τους καπετάνιους τους επιτέθηκαν και λεηλάτησαν τον κάμπο της Καλαμάτας και της Κορώνης. Και όχι μόνο λεηλάτησαν αλλά πυρπόλησαν και αρκετά σπίτια στην Καλαμάτα και στην Κορώνη. Τότε ακόμα σαράντα μικρά πλεούμενα ήταν έτοιμα να μεταφέρουν άλλους 3.000 Μανιάτες από την Κάτω Μάνη, ενώ και πολλοί άλλοι ορεσίβιοι από τη Μέσα Μάνη ετοιμάζονταν να περάσουν τα στενά στο Μακρυπλάγι. Ομως στις 29 Ιουλίου ο provveditor general da mare σταμάτησε τις δηώσεις και το πλιάτσικο στην Καλαμάτα. Στις 25 Αυγούστου ο provveditor general dell’ armi nel Regno di Morea, A. Nani πήγε στην Κορώνη και από εκεί διέταξε το ιππικό να επιτεθεί και να φυλάει τα στενά στο Μακρυπλάγι για να μην περάσουν από κει άλλοι Μανιάτες επιδρομείς.


NEWSLETTER