Τετάρτη, 06 Απριλίου 2022 21:30

Σύντομη ιστορία μιας πλατείας

Γράφτηκε από τον
Σύντομη ιστορία μιας πλατείας

Στη φωτογραφία η Υπαπαντή την εποχή του μεσοπολέμου, όταν υπήρχαν ακόμη τα κτίσματα στη δυτική πλευρά της

“Φοβήθηκαν” μήπως τα αρχαία τούς… χαλάσουν την ανάπλαση της Υπαπαντής, προσπάθησαν κάποιοι να ξεσηκώσουν τους θρησκευόμενους γιατί δεν θα μπορούσαν να… πλησιάσουν στην εκκλησία λόγω των έργων, ηττήθηκαν κατά κράτος και τελικά τη ζημιά την έκανε η… εργολαβία. Η ανάπλαση της πλατείας (μια ακόμη καθόσον έχουν προηγηθεί και άλλες) έχει μείνει στη μέση και Κύριος οίδε αν, πότε και πώς θα τελειώσει.

Δεν είμαι… προληπτικός και ως εκ τούτου δεν πιστεύω ότι είναι η… εκδίκηση της ιστορίας και φυσικά θεωρώ τραγική την εξέλιξη για την πόλη και την ιστορική αυτή περιοχή.

Με αφορμή όλα αυτά και σε αναμονή για τα μελλούμενα, ας δούμε εν τάχει την ιστορία διαμόρφωσης της πλατείας και των επεμβάσεων που έχουν γίνει σε αυτή διαχρονικά. Εχω γράψει και πάλι ότι τα πρώτα μεταπελευθερωτικά χρόνια, ούτε πλατεία, ούτε οδός, ούτε και… εκκλησία της Υπαπαντής υπήρχε. Λέγεται ότι υπήρχε εκκλησία που κάηκε την εποχή της τουρκοκρατίας αλλά ίχνη και θεμέλια δεν βρέθηκαν σε όλες τις επεμβάσεις που έγιναν στην περιοχή. Και καθώς υπήρχε η εικόνα του 672 μ.Χ., κτίστηκε μια εκκλησία νοτιοανατολικά της σημερινής το 1854. Λίγο αργότερα και στο πλαίσιο της κατασκευής “μεγαλοπρεπών” εκκλησιών στις ενορίες, σχεδιάστηκαν και άρχισαν να κατασκευάζονται η Υπαπαντή, ο Αγιάννης και ο Αγιονικόλας (Φλαρίου) κοντά στις παλιές. Εκεί που κατασκευάστηκε η Υπαπαντή υπήρχαν στρατώνες και όταν έγιναν οι εκσκαφές ο Δουκάκης ιστορεί πως είδε τα ερείπια του παλατιού των Βιλεαρδουίνων. Το 1874 έγιναν τα εγκαίνια της σημερινής εκκλησίας της Υπαπαντής, η οποία βρέθηκε περικυκλωμένη από πύργους και άλλα κτίσματα. Την εποχή του αστικού μετασχηματισμού με την εκπόνηση του σχεδίου πόλης (που έμεινε στην ιστορία ως του 1905 αλλά ουσιαστικά είχε ετοιμαστεί αρκετά ενωρίτερα), σχεδιάστηκε ένας διαγώνιος δρόμος από την τότε “Κάτω Πλατεία” (23ης Μαρτίου) μέχρι την Υπαπαντή και μια πλατεία γύρω από αυτή. Στόχος αυτός που περιγράφεται και στην… τελευταία ανάπλαση, η ανάδειξη της Υπαπαντής ως θρησκευτικού μνημείου. Ο δρόμος διανοίχτηκε μετά μυρίων κόπων και βασάνων και αφού κατεδαφίστηκε ένα εκκλησιαστικό μνημείο (που λειτούργησε παλαιότερα και ως μητροπολιτικός ναός), ο Αγιος Αθανάσιος Τζάνε που βρισκόταν πάνω ακριβώς από τη συμβολή των οδών Μητροπολίτου Μελετίου και Υπαπαντής (καθόσον ο σκοπός αγιάζει τα μέσα). Η διάνοιξη όμως απλώς οδηγούσε στην Υπαπαντή που την έκρυβαν άλλα κτήρια και πύργοι, που χρειάστηκαν δεκαετίες για να κατεδαφιστούν. Την ίδια τύχη είχαν και όσα περικύκλωναν την εκκλησία της Υπαπαντής. Ας δούμε όμως μέσα από δημοσιεύματα πώς διαμορφώθηκε σταδιακά η πλατεία.

Η πρώτη φάση διαμόρφωσης πλατείας ξεκίνησε από τα… νότια. Περιγράφοντας τους πύργους που υπήρχαν στην περιοχή της Υπαπαντής ο Δημήτρης Δουκάκης λίγο μετά το 1900 γράφει πως ο πύργος Παγώνη “προ μικρού ηγοράσθη και κατεδαφίσθη χάριν της πλατείας Υπαπαντής υπό των επιτρόπων Π. Φ. Στρούμπου και Κ. Δ. Παρθενίου”. Η κατεδάφιση έγινε το 1899 σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας “Νεφέλη” στο οποίο παραπέμπει ο Μίμης Φερέτος. Ο πύργος ανήκε από πατρική κληρονομιά στο μητροπολίτη Χρύσανθο Παγώνη και είχε πουληθεί στη συνέχεια. Από διάφορες περιγραφές προκύπτει πως ο πύργος βρισκόταν στη νοτιοανατολική πλευρά της σημερινής πλατείας, εκεί περίπου που αποκαλύφθηκαν (και… μπαζώθηκαν) οι αρχαιότητες. Η επόμενη αναφορά έρχεται κάπου 20 χρόνια αργότερα όταν το “Θάρρος” μας πληροφορεί ότι και προς το νότο διευρύνθηκε η πλατεία με άλλη κατεδάφιση και γίνονταν συζητήσεις να κατεδαφιστεί κτίσμα ακριβώς ανατολικά από το Ιερό της εκκλησίας και μπροστά στην είσοδο του Αλεξανδράκειου (Νοσοκομείου τότε, Γηροκομείου σήμερα) για να ανοίξει και προς τα εκεί η πλατεία: “Η κατεδάφισις της οικίας Προβελεγγίων προ της πλατείας Υπαπαντής και όπισθεν του παλαιού Επισκοπείου ευρύνει την άνω πλατείαν. Η κατεδάφισις γίνεται δαπάναις του Δήμου Καλαμών. Απομένει διά την διασκευήν της άνω πλατείας και η κατεδάφισις της οικίας Ε. Βρακά. Εχομεν την γνώμην όπως διά την κατεδάφισιν της άνω οικίας επέλθωσιν επίκουροι εις το Δημοτικόν Ταμείον και τα Ταμεία της Υπαπαντής και Αλεξανδρακείου διότι αύτη γεννήσεται επ’ ωφελεία περισσότερον αυτών. Αφ’ ού μάλιστα διά του μέρους εκείνου πρόκειται να γείνει και η μεγάλη είσοδος του Αλεξανδρακείου Νοσοκομείου και θα καλυφθεί ούτω και ο όπισθεν του Ιερού της Υπαπαντής χώρος όστις σήμερον παρέχει θέαμα άκρως άκοσμον. Δι’ όλα αυτά πρέπει να επέλθωσι επίκουρα και τα άνω ταμεία διά την εύρυνσιν της πλατείας και ταυτοχρόνως για τον εξωραϊσμόν ταύτης” (“Θάρρος” 24/2/1918).

Η εικόνα αυτή που αποτυπώνεται και στις φωτογραφίες του μεσοπολέμου παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητη μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1950-1960. Τότε έβαλε μπροστά για την ολοκλήρωση και διαμόρφωση της πλατείας ο μητροπολίτης Χρυσόστομος Δασκαλάκης με επέκταση προς τα δυτικά και κατεδάφιση κτισμάτων της οδού Υπαπαντής. Το “Θάρρος” (14/1/1951) αναγγέλλει “Ενα σπουδαίον έργον υπό εκτέλεσιν – Προεκτείνεται και δυτικώς η πλατεία της Υπαπαντής” και γράφει: 

“Πληροφορούμεθα ότι διά χρημάτων του Εκκλησιαστικού Ταμείου του Ιερού Ναού της Υπαπαντής έχουν αγορασθή τα δυτικώς του Ναού ακίνητα, τα οποία θα κατεδαφισθούν, προκειμένου να προεκταθεί η πλατεία. Ηδη το ακίνητον Γιατράκου έχει κατεδαφισθή και διεξάγονται διαπραγματεύσεις μετά των ενοίκων των άλλων κτηρίων, διά την μεταστέγασίν των. Εφ’ όσον τελικώς επέλθη συνεννόησις θα κατεδαφισθούν και τα προ της οδού Υπαπαντής και έναντι του Ναού κτίρια.

Εν τω μεταξύ ηνοίχθη η διαθήκη της αποβιωσάσης Ελένης Λαγανάκου ιδιοκτήτριας μιας ετοιμορρόπου οικίας κειμένης επί της οδού Υπαπαντής, η οποία καθιστά κληρονόμους τον αιδ. Ιερέα της Υπαπαντής Κ. Καίσαρην μετά του αδελφού του. Οι ανωτέρω προτίθενται να αποδεχθούν την κληρονομίαν και να μεταβιβάσουν περαιτέρω την κυριότητα εις την εκκλησίαν, ώστε να καταστή δυνατή η κατεδάφισις της οικοδομής, η οποία περιλαμβάνεται εντός του σχεδίου της πλατείας.

Κατά τας αυτάς πληροφορίας μας η πλατεία της Υπαπαντής, κατ’ επιθυμίαν του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου, πρόκειται να διαπλατυνθεί συντόμως προς δυσμάς και ακολούθως, αφού υπάρξει ο ανάλογος και εκείθεν ορίζων, θα γίνουν έργα εξωραϊσμού της πλατείας.

Σχετικώς ο Σεβασμιώτατος είχε προτείνει εις τον Δήμον να δώση προτεραιότητα εις την πλατείαν Υπαπαντής και να εγκρίνη τας απαραιτήτους δαπάνας εξωραϊσμού της, αλλ’ ο Δήμος εδήλωσε αδυναμίαν. Κατόπιν τούτου ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας υπέβαλε δευτέραν πρότασιν, ήτοι να μεταβιβάση ο Δήμος την κυριότητα της πλατείας εις τον Ιερόν Ναόν της Υπαπαντής και να αναλάβη το Εκκλησιαστικόν Ταμείον όλας τας δαπάνας διαρρυθμίσεως και εξωραϊσμού. Αλλά και η πρότασις αύτη δεν εγένετο αποδεκτή, διότι ο Δήμος ηρνήθη να προβή εις την μεταβίβασιν της κυριότητος.

Οπωσδήποτε, όμως, ελπίζεται ότι συντόμως θα αρθούν τα εμπόδια και θα εγκαινιασθή η κατασκευή της πλατείας μετά την ολοκλήρωσιν της οποίας και ο Ιερός Ναός της Υπαπαντής θα προσλάβη μεγαλυτέραν αισθητικήν αίγλην και η παλαιά πόλις θα έχη να επιδείξη ένα άξιον έργον”.

Εξαγορές και κατεδαφίσεις έγιναν σταδιακά μέχρι τα τέλη εκείνης της δεκαετίας και έτσι το 1960 ξεκίνησε μια πρόχειρη διαμόρφωση της πλατείας που είχε δημιουργηθεί, η οποία και αποκάλυψε τις αρχαιότητες στη νοτιοανατολική πλευρά. Οι οποίες μπαζώθηκαν για να είναι έτοιμη η πλατεία στη γιορτή της Υπαπαντής την επόμενη χρονιά και ελπίζουμε ότι θα ξεθαφτούν χωρίς απώλειες μετά από 62 χρόνια αν όλα πάνε καλά. Τα αμέσως επόμενα χρόνια έγινε μια ακόμη ανάπλαση της πλατείας σε σχέδια του αείμνηστου συμπατριώτη μας και σπουδαίου αρχιτέκτονα Ηλία Σκρουμπέλου, η οποία σταδιακά απογυμνώθηκε από τα παρτέρια και το χαμηλό πράσινο και στην επέλαση του αυτοκινήτου μετατράπηκε σε πάρκινγκ. Μια νέα ανάπλαση καρκινοβατεί εδώ και χρόνια, για δεκαετίες επικράτησε “συνωμοσία σιωπής” για τις αρχαιότητες και την ανάγκη συστηματικής ανασκαφής, καθώς πέρα από κάθε αμφισβήτηση οι πλάκες κρύβουν θησαυρούς της αρχαίας πόλης. Τώρα ελπίζουμε να βρεθούν άθικτα τα μπαζωμένα και να τελειώσει το συντομότερο μια επέμβαση που έχει φέρει τα πάνω κάτω στην πλέον ευαίσθητη περιοχή της πόλης.


NEWSLETTER