Τα εγκαίνια έγιναν με αφορμή την επέτειο της Μάχης Κάτω Μηναγίων (3 Μαρτίου 1825), η οποία πρόσφατα χαρακτηρίστηκε Δημόσια Εορτή Τοπικής Σημασίας με απόφαση της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.
«Η δημιουργία του πάρκου σε αυτό τον μικρό, ιστορικό οικισμό στα γεωγραφικά όρια του Δήμου Πύλου – Νέστορος, αποτελεί μια σημαντική παρακαταθήκη για την πολιτισμική ανάδειξη του οικισμού των Κάτω Αμπελοκήπων, καθώς και του εν λόγω δήμου», τονίζει ο ιδρυτής του Ινστιτούτου Πολιτισμού Μεσσηνίας, Δημοσθένης Κορδός, υποψήφιος διδάκτωρ Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, σε συνέντευξή του στην «Ε», με αφορμή τα εγκαίνια του πάρκου.
«Το εμβληματικό, πλέον, πάρκο της Πελοποννήσου θα επιδιώξουμε να αποτελέσει ένα ζωντανό πολιτισμικό κύτταρο, καθώς θα επιδιωχθεί ο χώρος να φιλοξενεί εκδηλώσεις πολιτισμικού, περιβαλλοντικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα των 21 ιστορικών δήμων της Πελοποννήσου», επισημαίνει ο Δημοσθένης Κορδός.
Στην τελετή εγκαινίων μετείχε -μεταξύ άλλων- η πρόεδρος της Επιτροπής Περιβάλλοντος της Βουλής και βουλευτής Ηλείας της Ν.Δ., δρ. Διονυσία – Θεοδώρα Αυγερινοπούλου, η οποία στον χαιρετισμό της, επισήμανε ότι η Επιτροπή Περιβάλλοντος της Βουλής στήριξε από την πρώτη στιγμή την πρωτοβουλία για τη δημιουργία «Δικτύου Αιωνόβιων Δέντρων Ελληνικής Επανάστασης» με στόχο την προστασία και την σήμανση των ιστορικών δέντρων της χώρας, τα οποία μεταφέρουν κρίσιμες πληροφορίες για τη βιοποικιλότητα και την κλιματική αλλαγή ανά τους αιώνες και είναι «ζωντανά μνημεία φυσικής ιστορίας», αλλά και δένδρα που η γενιά μας είναι ευλογημένη να τα έχει ακόμα κοντά της.
Συνέντευξη στην Κωνσταντίνα Δρακουλάκου
Το πρώτο Πάρκο Ελληνικής Επανάστασης στην Ελλάδα έχει γίνει με κόπο, αγάπη και χάρη στο πάθος πολλών ανθρώπων. Άρα, λοιπόν, υπάρχει κοινό που αγαπά την Ιστορία;
Η ιδέα δημιουργίας του πρώτου Πάρκου Ελληνικής Επανάστασης στην Ελλάδα ξεκίνησε πριν δύο έτη, στο πλαίσιο του επετειακού έτους των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση (2021). Έτσι, στο κάλεσμα 21 ιστορικών δήμων της Πελοποννήσου προκειμένου να συμμετέχουν στη δημιουργία του εν λόγω πάρκου, μέσω της αποστολής ενός δέντρου που να ταυτίζεται με την χλωρίδα της περιοχής καθώς και μιας «μικρής ιστορίας ελευθερίας» που να σχετίζεται με γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης που έλαβαν χώρα στην περιοχή των δήμων, η ανταπόκριση ήταν συγκινητική και άμεση. Παράλληλα, η κοινωνία των πολιτών της Πελοποννήσου αγκάλιασε αυτήν την προσπάθεια, καθώς λάβαμε πολλά μηνύματα υποστήριξης και αιτημάτων για συμμετοχή και άλλων δήμων της Πελοποννήσου στο εν λόγω εγχείρημα.
Τι περιλαμβάνει και ποιο είναι το πρώτο πράγμα που θα συναντήσει κάποιος κατά την είσοδό του στο Πάρκο Ελληνικής Επανάστασης;
Το πάρκο εκτείνεται σε μια μικρή έκταση ενός στρέμματος στα όρια του ιστορικού οικισμού των Κάτω Αμπελοκήπων και στο οποίο έχουν φυτευτεί 21 «Δέντρα Ελευθερίας» από 21 ιστορικούς δήμους της Πελοποννήσου, που η περιοχή τους είχε ενεργό ρόλο κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης. Στην είσοδο του πάρκου ο επισκέπτης μπορεί να δει πίνακα μεγάλων διαστάσεων, στον οποίο αποτυπώνεται σπάνιος χάρτης της Πελοποννήσου της περιόδου της Ελληνικής Επανάστασης, έργο της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά που βρέθηκε στην Πελοπόννησο κατά το έτος 1829 και στον οποίο αποτυπώνονται οι τόποι καταγωγής των 21 δέντρων. Επίσης, στον εν λόγω πίνακα αναπτύσσονται 21 «μικρές ιστορίες ελευθερίας» των εν λόγω δήμων που δίνουν την δυνατότητα στον επισκέπτη του πάρκου να έχει μια συνολική εικόνα της ανθρωπογεωγραφίας της επανάστασης στον τόπο που γεννήθηκε.
Υποθέτω ότι δεν επιθυμείτε να αναφερθείτε στην προσωπική σας συμβολή στην δημιουργία του. Θα θέλατε να μας μιλήσετε σχετικά με τους υπόλοιπους φορείς που συνέβαλαν στην πραγμάτωση αυτού του εμβληματικού πάρκου στη Μεσσηνία;
Για τη δημιουργία του εν λόγω πάρκου σημαντική ήταν η βοήθεια του Δήμου Πύλου - Νέστορος, καθώς από την πρώτη στιγμή βοήθησε για την πραγμάτωση απαραίτητων χωματουργικών εργασιών. Παράλληλα, σημαντική ήταν η αρωγή των υπολοίπων 20 δήμων της Πελοποννήσου στην ολοκλήρωση του πάρκου, καθώς απέστειλαν από ένα δέντρο και μια μικρή ιστορία και συμμετείχαν ενεργά στην φύτευση των εν λόγω δέντρων κατά τα εγκαίνια του πάρκου.
Ως ιδρυτής του Ινστιτούτου Πολιτισμού Μεσσηνίας, τι όραμα έχετε εσείς προσωπικά γι' αυτόν τον χώρο;
Το εμβληματικό, πλέον, πάρκο της Πελοποννήσου θα επιδιώξουμε να αποτελέσει ένα ζωντανό πολιτισμικό κύτταρο, καθώς θα επιδιωχθεί ο χώρος να φιλοξενεί εκδηλώσεις πολιτισμικού, περιβαλλοντικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα των 21 ιστορικών δήμων της Πελοποννήσου.
Θα θέλατε να κάνετε μια αναφορά στη δράση του Ινστιτούτου Πολιτισμού Μεσσηνίας κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του;
Το Ινστιτούτο Πολιτισμού Μεσσηνίας αποτελεί μια πολιτισμική πλατφόρμα πολιτισμού που στόχο έχει την έρευνα και την ανάδειξη των πολιτισμικών και περιβαλλοντικών πόρων της Μεσσηνίας. Στο πλαίσιο αυτό, τα τελευταία 7 έτη έχει φέρει εις πέρας σειρά ερευνών και δράσεων, ενώ έχει δημοσιεύσει δεκάδες μελέτες σχετικά με τον πολιτισμό και την ιστορία της Μεσσηνίας. Στη βάση αυτών, μεταξύ άλλων, αξίζει να αναφερθεί, η ιστορική έρευνα και η κατάθεση φακέλου στο Υπουργείο Πολιτισμού σχετικά με το Δημοτικό Σχολείο Κάτω Αμπελοκήπων που οδήγησε στον χαρακτηρισμό του σχολείου ως νεωτέρου διατηρητέου μνημείου, η ιστορική έρευνα σχετικά με την Μάχη Κάτω Μηναγίων (1825) που οδήγησε στον χαρακτηρισμό της ως δημόσιας εορτής τοπικής σημασίας με απόφαση της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας, η χαρτογράφηση και η δημιουργία του μονοπατιού Μηναγιώτικου Natura 2000, καθώς και η περιβαλλοντική - ιστορική τεκμηρίωσή του που οδήγησε στην ένταξή του στον πεζοπορικό χάρτη του ΕΟΤ που πρόσφατα κυκλοφόρησε (το μοναδικό στην Μεσσηνίας), η δημιουργία του «Δικτύου Αιωνόβιων Δέντρων Ελληνικής Επανάστασης», το οποίο είναι υποψήφιο προς ένταξη στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, η γεωγραφική και ιστορική τεκμηρίωση του «άγνωστου» φραγκικού οχυρού Molines που βρίσκεται στην περιοχή του οικισμού των Κάτω Αμπελοκήπων, ο γεωγραφικός εντοπισμός και η ιστορική τεκμηρίωση των υδρόμυλων του Μηναγιώτικου ποταμού, η έρευνα πεδίου και η ανακάλυψη βυζαντινών εκκλησιών κατά μήκος του μονοπατιού Μηναγιώτικου Naatura 2000, κ.α.
Θα σας ήταν εύκολη μια ιστορική αναδρομή στη Μάχη των Κάτω Μηναγίων και τη σημασία της για την Επανάσταση, για χάρη του κοινού που πιθανώς δεν έχει γνώση επί του θέματος;
Η Μάχη Κάτω Μηναγίων, η οποία έλαβε χώρα στις 3 Μαρτίου 1825, αποτελεί την πρώτη πολεμική αντίσταση των Ελλήνων απέναντι στους Τουρκοαιγυπτίους μετά την απόβαση των Αιγυπτίων στην Μεθώνη τον Φεβρουάριο του 1825. Ειδικότερα, ήταν 12 Φεβρουαρίου 1825 (παλιό ημερολόγιο), όταν το πρώτο τμήμα του Αιγυπτιακού στρατού υπό τις διαταγές του Ιμπραήμ πασά αποβιβάστηκε στην Μεθώνη (περίπου 5.500 άνδρες). Ο Ιμπραήμ κατάρτισε αμέσως συντονισμένο σχέδιο με στόχο να καταλάβει το Νιόκαστρο και την πολιορκούμενη από τους Έλληνες Κορώνη. Έτσι, οι Τουρκοαιγύπτιοι, αιφνιδιαστικά, μέσα στην νύχτα τις 19ης Φεβρουαρίου/3ης Μαρτίου, προχώρησαν ανατολικά χωρισμένοι σε δύο φάλαγγες με κατεύθυνση προς το φρούριο της Κορώνης. Η πρώτη φάλαγγα βάδισε νότια πέρασε από το Γρίζι και κατευθύνθηκε προς τα Βουνάρια, ενώ η άλλη κινήθηκε βορειότερα, σχεδόν παράλληλα με την πρώτη και με σκοπό να αποκόψει τις ελληνικές προφυλακές που βρίσκονταν νότια των Κάτω Μηναγίων και δυτικά της Μηλίτσας (περίπου 100 στρατιώτες). Έτσι, επιτέθηκαν πριν τα ξημερώματα σε αυτή την προφυλακή που κρατούσε ο στρατηγός Λιάκος Γιατράκος (1795–1875). Οι Έλληνες δεν αιφνιδιάστηκαν και πολέμησαν προβάλλοντας απεγνωσμένη αντίσταση, προξενώντας στον εχθρό αρκετές απώλειες, παρότι οι δυνάμεις τους ήταν μικρές σε σχέση με την πολυπληθέστερη δύναμη των εχθρών. Ωστόσο, βλέποντας ότι δεν θα μπορούσαν να κρατήσουν επί πολύ την πίεση του εχθρού, που μάλιστα διέθετε και ιππικό, υποχώρησαν συντεταγμένα προς τους πρόποδες του όρους Λυκόδημου. Κατά τη μάχη οι Έλληνες είχαν έξι νεκρούς και δύο τραυματίες, ενώ ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και ο εξάδελφος του Γιατράκου, ο Χιλίαρχος Αθανάσιος Αποσποράκος, ο οποίος, σύμφωνα με τον Γιατράκο, σκότωσε αρκετούς Αιγύπτιους πριν πέσει νεκρός. Έτσι, η βόρεια φάλαγγα προέλασε μέσω Μηλίτσας προς νοτιοανατολικά και συνενώθηκε με τη νότια στα Βουνάρια. Ωστόσο, ο Ιμπραήμ δεν είχε ακόμη την πρόθεση να βγει πιο έξω από τη μεσσηνιακή χερσόνησο, οπότε θα υπήρχε ο κίνδυνος να εμπλακεί σε αγώνα με υπέρτερες δυνάμεις. Ως εκ τούτου, εγκατέλειψε ακόμη και εδάφη που είχε καταλάβει και συγκέντρωσε τις δυνάμεις γύρω από τη Μεθώνη αμυντικά,
Η επέτειος της μάχης χαρακτηρίστηκε «δημόσια εορτή τοπικής σημασίας», με απόφαση της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας. Είναι ένα σημαντικότατο γεγονός της πρόσφατης ιστορίας μας. Είχατε ποτέ την πίστη ότι θα κατορθώνατε την αναγνώριση αυτής της επετείου, όταν συλλάβατε τη συγκεκριμένη σκέψη;
Αφορμή για την έρευνα της «άγνωστης» μάχης αποτέλεσε το βιβλίο του αείμνηστου ιστορικού Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου «Η απόβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο» των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης που κυκλοφόρησε το 2012. Ακολούθως, υπήρξε μια μακροχρόνια έρευνα σε δημόσιες αρχειακές πηγές ώστε να υπάρξει ιστορική τεκμηρίωση των γεγονότων της μάχης και επιπλέον, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία της μάχης, καθώς αποτελεί την πρώτη πολεμική σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και Τουρκοαιγυπτίων, θεώρησα ότι ικανοποιεί τις συνθήκες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε θεσμική αναγνώρισή της. Έτσι κατατέθηκε σχετικός φάκελος-αίτημα προς τον Δήμο Πύλου Νέστορος και έπειτα από ομόφωνη απόφαση του δημοτικού συμβουλίου (Νοέμβριος 2019) εστάλη αίτημα στο Υπουργείο Εσωτερικών για έκδοση Προεδρικού Διατάγματος. Ακολούθως και ύστερα από αλλεπάλληλες οχλήσεις και επιστολές, τον Ιούνιου του 2022 εκδόθηκε το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα αναγνώρισης της εν λόγω μάχης. Πρόκειται για μια αναγνώριση που αποτελεί πολύτιμη παρακαταθήκη για την ιστορία της Μεσσηνίας κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης.
Το Πάρκο Ελληνικής Επανάστασης είναι πλέον ένας χώρος πολιτισμού, που θα λειτουργεί και ως χώρος εκπαίδευσης. Η ανυπομονησία του κόσμου να το επισκεφθεί γεννά ένα σημαντικό ερώτημα, κατά πόσο είναι το πάρκο προσβάσιμο στο κοινό.
Το πάρκο είναι απολύτως προσβάσιμο σε κάθε πολίτη, καθώς βρίσκεται επί της επαρχιακής οδού Πύλου – Αγ. Ανδρέα στα όρια του οικισμού των Κάτω Αμπελοκήπων και έτσι ο καθένας μπορεί να το επισκεφτεί και να απολαύσει τόσο το πάρκο όσο και την μοναδική βιοποικιλότητα της περιοχής. Παράλληλα, το πάρκο αποτελεί πλέον τμήμα ενός ιστορικού και περιβαλλοντικού ιστού στο πλαίσιο του εν λόγω οικισμού, καθώς σε συνδυασμό με το διατηρητέο δημοτικό σχολείο, τα 5 μνημειακά δέντρα του «Δικτύου Αιωνόβιων Δέντρων Ελληνικής Επανάστασης» (μεταξύ αυτών η γηραιότερη λυγαριά της Ελλάδας), το μεσαιωνικό οχυρό (καμάρες), την ιστορική κρήνη (λιμπιά) και το μικρό μονοπάτι των παλιών νερόμυλων, δημιουργούν μια πράσινη πολιτιστική διαδρομή εκπαίδευσης και χαλάρωσης.
Είναι ένα πάρκο που έχει δημιουργηθεί για όλους με στόχο να γίνει ευρύτερα γνωστό ένα σημαντικό γεγονός της ιστορίας μας;
Η δημιουργία του πάρκου στόχο έχει να αναδείξει της σημασία της βιοποικιλότητας της Πελοποννήσου, καθώς φιλοξενεί 21 «δέντρα ελευθερίας» που ταυτίζονται με την περιβαλλοντική κληρονομιά της και παράλληλα, να αναδείξει την ανθρωπογεωγραφία της Ελληνικής Επανάστασης στο Μοριά μέσα από 21 «μικρές ιστορίες ελευθερίας» που αποτυπώνουν σημαντικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Πελοπόννησο κατά την περίοδο των αρχών του 19ου αιώνα. Πρόκειται, λοιπόν, για μια προσπάθεια αρμονικής συνύπαρξης της φύσης και της ιστορίας της Πελοποννήσου.
Οι Κάτω Αμπελόκηποι και η ευρύτερη περιοχή κατατάσσονται σε μια άλλη θέση στο πολιτιστικό γίγνεσθαι. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα σημαντικότερα οφέλη από τη λειτουργία του πάρκου σε βάθος χρόνου;
Η δημιουργία του πάρκου σε αυτό τον μικρό ιστορικό οικισμό στα γεωγραφικά όρια του Δήμου Πύλου Νέστορος αποτελεί μια σημαντική παρακαταθήκη για την πολιτισμική ανάδειξη του οικισμού των Κάτω Αμπελοκήπων, καθώς και του εν λόγω δήμου. Έτσι, η λειτουργία του πάρκου, ως του πρώτου Πάρκου Ελληνικής Επανάστασης στην Ελλάδα, θα αυξήσει την επισκεψιμότητα στην περιοχή καθώς, ο χώρος θα επιδιωχθεί να φιλοξενεί εκδηλώσεις πολιτισμικού, περιβαλλοντικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα των 21 ιστορικών δήμων της Πελοποννήσου.
Πιστεύετε πως αυτό θα οδηγήσει στη δημιουργία ενός νέου τουριστικού ρεύματος και σε αύξηση της επισκεψιμότητας του τόπου και εκτός τουριστικής σεζόν από μαθητές ή άλλα άτομα;
Θεωρούμε ότι το πάρκο θα έχει σημαντική επισκεψιμότητα καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, καθώς ήδη σχεδιάζουμε, σε συνεργασία με τα σχολεία της περιοχής, εκπαιδευτικές εκδρομές στο χώρο του πάρκου με στόχο την περιβαλλοντική και πολιτισμική ευαισθητοποίηση των μαθητών. Παράλληλα, η θέση του πάρκου (επί επαρχιακής οδού και σε συνδυασμό με τους υπόλοιπους σημαντικούς περιβαλλοντικούς και πολιτισμικούς πόρους του οικισμού) δίνει τη δυνατότητα εύκολης πρόσβασης σε κάθε περίοδο του έτους, ενώ κάνει ελκτική την επίσκεψή του σε κάθε ηλικιακή ομάδα. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι, το πάρκο αποτελεί πλέον εν δυνάμει προορισμό επισκεπτών από όλη την Πελοπόννησο λόγω της μοναδικότητας του, καθώς εμπεριέχει περιβαλλοντικά και ιστορικά στοιχεία από όλο τον Μοριά που το καθιστούν μοναδικό στο είδος του.
