Πέμπτη, 03 Οκτωβρίου 2019 15:00

Αναζητώντας το ξέφωτο στη λογοτεχνία

Γράφτηκε από την
Αναζητώντας το ξέφωτο στη λογοτεχνία

Πολλές φορές ο τίτλος ενός μυθιστορήματος, μας έχει εξάψει την φαντασία για το περιεχόμενο, άλλοτε πάλι μας έχει απωθήσει στο να προβούμε στην αγορά του. Αυτή τη φορά ο τίτλος «το ξέφωτο» θα χρησιμοποιηθεί μεταφορικά σαν ένας ξεχωριστός τόπος για τον αναγνώστη που αναζητά το δικό του λογοτεχνικό ξέφωτο.

Και πράγματι τι άλλο αποτελεί το βιβλίο της Τατιάνας Αβέρωφ. «ΤΟ ΞΕΦΩΤΟ» αν όχι τοπίο ιδανικό, παραδοσιακό, γεμάτο αρώματα και κρυμμένα μυστικά;

Ένα τόπο που ξυπνά μνήμες, συναισθήματα και νοσταλγία, λοιπόν, αφορά το πρώτο μυθιστόρημα της γνωστής συγγραφέως Τατιάνας Αβέρωφ, κόρης του πολιτικού Ε. Αβέρωφ και πρόεδρο του κοινωφελούς Ιδρύματος Ε. Αβέρωφ-Τοσίτσα. Με σπουδές στο χορό και την ψυχολογία ασχολείται σήμερα με την συγγραφή και τα μαθήματα δημιουργικής γραφής, έχοντας στην εργογραφία της έξι μυθιστορήματα. Για λόγους οικονομίας δεν θα σταθώ στον βιογραφικό της που βρίσκεται εύκολα στο διαδίκτυο, Θα σταθώ όμως στην ανάλυση, γιατί του πρέπει, του βιβλίου της αυτού όπως παρουσιάσθηκε στην 1η συνάντηση του 2ου κύκλου της λέσχης ανάγνωσης που συλλειτουργούν η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Καλαμάτας και η Ένωση Μεσσήνιων Συγγραφέων την 30η Σεπτέμβρη στην αίθουσα της Δ.Κ. Βιβλιοθήκης στον 4ο όροφο του πνευματικού κέντρου όπου γίνονται οι συναντήσεις της λέσχης την πρώτη Δευτέρα κάθε μήνα. Το βιβλίο εκδόθηκε από τις εκδόσεις Κέδρος το 2000 και επανεκδόθηκε το 2015 από τις εκδόσεις Μεταίχμιο κι έχει σαν τόπο δράσης το τουρκοκρατούμενο Μέτσοβο που με ειδικά προνόμια και έξαρχο άκμασε στον ελλαδικό χώρο. Μας ταξιδεύει στην ιστορία, την ανθρωπογεωγραφία, την παράδοση του τόπου, την πολιτική κατάσταση της περιοχής, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τις ιδεολογικές και κοινωνικές συγκρούσεις, τις ταξικές διαφορές, τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα της τότε κοινωνίας με αφετηρία το 1875 έτος απαρχής της εξιστόρησης του βίου των ηρώων που δεν είναι άλλοι από τους συγγενείς της συγγραφέως 7 γενιές πίσω. Οι εξιστορήσεις ανάγονται κυρίως σε πραγματικά γεγονότα που αφορούν υπαρκτά πρόσωπα από το γενεαλογικό δένδρο της οικογενείας Αβέρωφ από την 4η έως την 8η γενιά. Για το αληθινό ή φανταστικό των γεγονότων και των ηρώων που αναλύονται στις σελίδες, εκθέτει η συγγραφέας παράθεση και επεξήγηση στο τέλος του βιβλίου μαζί με το απαραίτητο γλωσσάρι αφού μέσα στο κείμενο ο αναγνώστης θα σκοντάψει σε πολλές λέξεις που αφορούν το βλάχικο ιδίωμα της περιοχής.

«Η περιπέτεια της συγγραφής ενός βιβλίου, είναι η περιπέτεια του γίγνεσθαι, η περιπέτεια της ανακάλυψης αυτού που κατά βάθος ξέρεις αλλά σου διαφεύγει» είχε πει κάποτε σε συνέντευξή της. Και η ίδια γνωρίζει πολύ καλά το Μέτσοβο και τίποτε στο βιβλίο δεν της διαφεύγει. Μέσα στο ιστορικό φόντο και στον τόπο που αναφέραμε κινούνται σε πρώτο πλάνο δυο κεντρικοί ήρωες: Η Ιφιγένεια, κόρη του τοπικού άρχοντα Κολάκη, ανηψιά του εθνικού ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ και ο Τέγος, γιός φτωχού αγωγιάτη μεγαλωμένος με τις προλήψεις και τα στεγανά που επιβάλλουν η κοινωνική διαστρωμάτωση της εποχής κι η ένδεια. Η αγάπη κι ο έρωτας, άλλοτε φωτεινός τους φάρος, άλλοτε μεγάλο βάρος που κουβαλούν μέσα τους αντιπαλεύοντας την κοινωνική και ταξική διαφορά τους, θα τους οδηγήσει στην αναζήτηση του δικού τους ξέφωτου- στα κακοτράχαλα καταράχια της Ηπείρου -ενός τόπου όπου όλα επιτρέπονται κι όλα είναι δυνατά, πέρα από το εθιμικό δίκαιο, τις προλήψεις, τον ίδιο τους τον εαυτό και τα διλήμματά τους.

Αναπτύσσοντας την ιστορία αγάπης ανάμεσα στην κόρη του άρχοντα Κολάκη και τον αγωγιάτη(κιρατζή) του χωριού, ο ανυποψίαστος αναγνώστης που για πρώτη φορά έρχεται σε επαφή με τη γραφή της Τατιάνας Αβέρωφ, θα μαγευτεί από τον πλούτο των λαογραφικών αναφορών που βγαίνουν αβίαστα μέσα από την καθημερινότητα των ανθρώπων. Τα παγανά κι οι καλικάντζαροι, τα κουλίντε-κάλαντα, το κάψιμο του πουρναριού στο τζάκι για καλοτυχία, οι ευχές και το ποδαρικό είναι λίγα ενδεικτικά στοιχεία του λαογραφικού θησαυρού που ο αναγνώστης θα ανακαλύψει. Οι ήρωες με τα πάθη και τα τρωτά τους, ο καθένας από το δικό του μετερίζι, μας κάνουν συμμέτοχους στην καθημερινή τους βιοπάλη, και μοιράζονται μαζί μας τις εμμονές τις σκέψεις τους, τις καθημερινές τους ασχολίες. Με ακρίβεια, οικονομία λόγου και έλλειψη φλυαρίας, λέγονται όσα πρέπει να λεχθούν μόνο με ροή και ειρμό, όπως χαρακτηρίζει το γράψιμο της κυρίας Αβέρωφ.

Ο γάμος με το εθιμοτυπικό, ο κουμπάρος, το τραπέζι, το καλλίγωμα, τα κεράσματα, το κατευόδιο, το προικοσύμφωνο, η ευχή των γονιών. Όλα γίνονται όπως ορίζει ο τόπος, η κοινωνία κι η τάξη των αρχόντων. Η αναπαράσταση είναι ζωντανή και ακριβής σύμφωνα και με την έρευνα που έκανε η συγγραφέας μέσα από τις πηγές της που αναφέρει στο τέλος του βιβλίου της.

Έχοντας ζήσει από παιδί στο Μέτσοβο η συγγραφέας κατέχει όλα τα μυστικά της καθημερινής ζωής όπως το ζύμωμα του ψωμιού και το νοικοκύρεμα του σπιτιού, ξέρει τις μυρωδιές της μετσοβίτικης φύσης, μάς διαφωτίζει ακόμη και για το χτίσιμο των αρχοντικών του χωριού, έτσι θα τα περιγράψει με ζωντάνια και αμεσότητα που την ζούμε λέξη-λέξη.

Με μοναδικό δικό της τρόπο και χωρίς περιττά λεκτικά στολίδια, με κοφτές φράσεις αλλά με τις σωστές λέξεις που μας εξάπτουν την φαντασία έχουμε περιγραφές για τις εποχές του χρόνου στο Μέτσοβο, τις αλλαγές στο τοπίο και την βλάστηση. Με τον ίδιο τρόπο μας αποκαλύπτεται και το ξέφωτο της ιδανικής αγάπης του Τέγου και της Ιφιγένειας. Με ένα φως απόκοσμο και με χιλιάδες πεταλούδες, ένας τόπος ιδανικός, μαγικός που εξαγνίζει τα πάντα και κάνει μπορετά, τα αδύνατα. Αν στα αλήθεια υπάρχει τότε είναι ένας τόπος σταλμένος από τον θεό για να αγαπηθούνε οι ήρωες της.

Αλλά και τα ηθογραφικά και ιστορικά στοιχεία αφθονούν σε πολλά κεφάλαια του βιβλίου. Χωρίς να κουράσει με τον δικό της τρόπο, η συγγραφέας, παντογνώστης αφηγητής, μεταγγίζει στον αναγνώστη τη γνώση για τη διοίκηση των τοπικών κοινοτήτων και το ρόλο του άρχοντα, που ο λόγος του είναι νόμος. Ρίχνει φως σε προσωπικότητες της εποχής, δάσκαλους και φωτεινά παραδείγματα όπως ο Βασίλης Ταλαμπάκος, ο δάσκαλος των αδυνάτων κι ο υπερασπιστής του δίκιου, που σατίριζε με τα στιχάκια του τους πάντες και τους δυνατούς αλλά ήταν πάντα με τους νικημένους.

Η κα Αβέρωφ με την ευαίσθητη ματιά της, εμβαθύνει στις σκέψεις και τους φόβους των ηρώων της, ξετυλίγει οικογενειακές σχέσεις (πατέρα -γιού και μάνας- γιού με τη συμβιβαστική παρέμβαση της που γυρεύει όλα να τα έχει τακτοποιημένα). Αναλύει τη θεωρία του άρχοντα Κολάκη για τα κόμματα και την πολιτική με τρόπο γλαφυρό και ανθρώπινο. «Τι θα πει κόμματα. Τα πράγματα είναι απλά κι ο θεός όρισε άλλους να είναι αρχηγοί κι άλλοι να ακολουθούνε. Τόσο απλά όπως τα όρισε ο θεός».

Ακολουθώντας την ζωή της οικογένειας Κολάκη, ταξιδεύουμε στα χαμαιτυπεία των Ιωαννίνων και τους τεκέδες, όπου περιγράφεται η σκοτεινή όψη της τουρκοκρατούμενης κοινωνίας αλλά και το πώς διαφθείρονται νέες ψυχές. Γνωρίζουμε την πρωτεύουσα της Ηπείρου και τον τρόπο που λειτουργούσαν τα σινάφια των επαγγελματιών της εποχής. Ταξιδεύουμε όμως και πέρα από τα Ηπειρώτικα βουνά., αφού η συγγραφέας μας μεταφέρει στα σαλόνια των Αθηνών, μας συστήνει στους πρίγκιπες και τους γνωστούς εργένηδες της τότε καλής κοινωνίας, ανοίγει τις κουρτίνες στα σουαρέ και τις σάλες των αθηναίων αρχόντων να εισπνεύσουμε την αύρα και το άρωμα της πρωτεύουσας του 1883. Πρόσωπα όπως ο Μουρούζης, η Σάρα Μπερνάρ αλλά και το βασιλικό ζεύγος κι ο ποιητής Σουρής, ακόμη κι η Καλιρρόη Παρρέν περπατούν δίπλα μας οδηγώντας μας να τους ακολουθήσουμε σε ένα ταξίδι στο χρόνο. Άλλοτε πάλι θα παρακολουθήσουμε τις συζητήσεις στα φιλολογικά σαλόνια παρέα με τον Παλαμά και το Προβελέγγιο, θα ακούσουμε μουσική από την ρομβία-τον πρόδρομο της λατέρνας ή θα χορέψουμε μαζούρκα στα ανάκτορα. Σημαντικές πληροφορίες αντλούμε και για το βλάχικο ζήτημα, την προσπάθεια εκρουμανισμού της περιοχής και την ρουμανική προπαγάνδα, αλλά και για το θέμα της «ελληνικής»εθνικής συνείδησης των βλάχων του Μετσόβου και της διατήρησης της γλώσσας τους μέσα από το σχολείο. Από την ατμόσφαιρα της εποχής δεν λείπει κι η απαγωγή της ηρωίδας. Η συνδιαλλαγή κι η συνάντηση με τους λήσταρχους της περιοχής, δίνουν σασπένς κι ενδιαφέρον στην ιστορία, φωτίζοντας κι ένα φαινόμενο-μάστιγα της εποχής την ληστεία και τις απαγωγές για λύτρα στην τουρκοκρατούμενη Ήπειρο.

Η βρύση του χωριού παίζει σημαντικό ρόλο στην ζωή, ιδιαίτερα των κοριτσιών και αποτελεί τον τόπο κοινωνικοποίησης και συναναστροφής τους. Αποτελεί όμως και τον τόπο γνωριμίας και ανταλλαγής ερωτικών μηνυμάτων και μυστικό τόπο συνάντησης. Τόπος κατευόδιου και συναπαντήματος, οι βρύσες ανάβλυζαν για αιώνες το αστείρευτο νερό τους μέσα από τα δάκρυα, τις υποσχέσεις και τους καημούς των ανθρώπων.

Τα γεγονότα της ιστορίας δεμένα τόσο όμορφα μέσα από την διήγηση της παραμάνας και μπολιασμένα με την αγάπη και την αφοσίωση της συγγραφέως στον γενέθλιο τόπο, ξεδιπλώνονται περίτεχνα μπροστά μας για να φωτίσουν ανθρώπους και καταστάσεις με τρόπο ονειρικό σαν παραμύθι. Έτσι θα μάθουμε το πώς πήρε τα προνόμια απ’ τον σουλτάνο το Μέτσοβο με διήγηση απλή αλλά με τρόπο παραμυθένιο, θα σταθούμε σε ανθρώπους θρύλους της εποχής όπως ο αντάρτης Μήτρος Τότσκας ή θα θυμηθούμε παλιές διαχρονικές αξίες όπως η ανθρωπιά, η μεγαλοψυχία, η συγχώρεση.

Και η ανάδρομη αφήγηση ολοκληρώνεται επιστρέφοντας στο έτος 1908 όπου έκαστος τίθεται προ των ευθυνών του και αποκαθίσταται η τάξη και έρχεται η ψυχική κάθαρση για τους ήρωες στο δικό τους Ξέφωτο.

Συμπερασματικά το βιβλίο αυτό- ηθογραφία -της Τατιάνας Αβέρωφ αφήνει στο νου χιλιάδες εικόνες από την όμορφη ηπειρώτικη φύση, φωτογραφίζει με τον καλύτερο τρόπο τις παραδόσεις, της πολιτείας του Μετσόβου στην αυγή του 20 αι. προσφέροντας άριστη γνώση για την καθημερινότητα των ανθρώπων της. Είναι νομίζω ο καλύτερος πρεσβευτής για την περιοχή αυτή την τόσο φημισμένη για την αυθεντικότητα, την λαογραφία, την ντοπιολαλιά της. Είναι από τα βιβλία που μας παίρνουν τρυφερά απ’ το χέρι για να μας οδηγήσουν σ’ έναν χώρο «ανώτερο» από τον αληθινό, ένα από τα βιβλία που προσφέρουν πραγματικά στη σύγχρονη νεοελληνική λογοτεχνία ένα ξεχωριστό ξέφωτο γεμάτο από το φως, τη ζωντάνια την αμεσότητα, τις περιγραφές της φύσης και την αγάπη που ξέχειλα σκορπίζει κάθε σελίδα του βιβλίου αυτού της Τατιάνας Αβέρωφ.

 

ΤΙΝΑ ΚΟΥΤΣΟΥΜΠΟΥ

συγγραφέας

 

* Λέσχη ανάγνωσης ΔΚΒ και ΕΜΣ (την πρώτη Δευτέρα κάθε μήνα-ανοιχτά στο κοινό)


NEWSLETTER