Ομιλία με θέμα τον Δυτικό Άξονα είχε απευθύνει στις 19 Απριλίου 2010 ο τότε πρόεδρος του Επιμελητηρίου Μεσσηνίας Γιώργος Καραμπάτος σε εκδήλωση στο Αγρίνιο με θέμα “Ο Καλλικράτης στον Δυτικό Άξονα”.

Δέκα χρόνια μετά το θέμα της Αδριατικής Οδού επανήλθε στο προσκήνιο και ο κ. Καραμπάτος μας υπενθυμίζει την ομιλία του, που παραμένει επίκαιρη:

“Το θέμα της εκδήλωσης συνδέει την διοικητική μεταρρύθμιση «Καλλικράτης» με το μέλλον και την Ανάπτυξη του Δυτικού Άξονα.
Εξ όσων γνωρίζουμε, δεν προβλέπεται αλλαγή των ορίων των Περιφερειών και επομένως η Δυτική Ελλάδα στο σύνολό της θα συνεχίσει να ανήκει σε τρεις Περιφέρειες (Ιόνια Νησιά, Δυτική Ελλάδα, Πελοπόννησος) και η Πελοπόννησος, ως γεωγραφική ενότητα θα παραμείνει διαιρεμένη διοικητικά, κάτι που δεν μας βρίσκει σύμφωνους, αλλά αυτό δεν είναι ίσως θέμα της παρούσης.
Η Δυτική Ελλάδα πρόκειται να αποκτήσει νέα σύγχρονη οδική και σιδηροδρομική- ελπίζουμε- προσπέλαση γεγονός, που εμείς εκτιμούμε ότι θα επηρεάσει σημαντικά και θα επιταχύνει την ανάπτυξή της. Θεωρούμε απολύτως αναγκαία για την ανάπτυξη της όλης περιοχής τη σύγχρονη σιδηροδρομική γραμμή και θα τεκμηριώσουμε στη συνέχεια την άποψή μας αυτή.
Οι μεσοπρόθεσμες ευκαιρίες αναζωογόνησης των κατά μήκος του Δυτικού Άξονα τοπικών οικονομιών είναι σημαντικές, ιδίως εάν κάποιος λάβει υπόψη του τις δομικές αλλαγές των συστημάτων μεταφορών διεθνώς και ειδικότερα στο γεωπολιτικό πλαίσιο της ευρύτερης περιοχής της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου.
Σήμερα παρουσιάζεται το εξής παράδοξο φαινόμενο: η παρούσα κατάσταση λειτουργίας του συνολικού μεταφορικού συστήματος στην περιοχή να είναι εντελώς αντίθετη σε σχέση με τις πραγματικές ευκαιρίες, τις προοπτικές λειτουργίας και την «εμβέλεια» του συστήματος στο βραχύ-μεσοπρόθεσμο μέλλον. Για να κατανοήσει κανείς τις υφιστάμενες ευκαιρίες και προοπτικές, πρέπει να αναλύσει:

- τις τάσεις ανάπτυξης των μεταφορών στην ευρύτερη περιοχή και

- τα σημαντικότατα πλεονεκτήματα ορισμένων σημείων της Δυτικής Ελλάδας σε σχέση με αυτές τις τάσεις. Εμείς, φυσικά, θα αναφερθούμε ιδιαίτερα στην περιοχή μας, αλλά υπάρχουν αναλογίες και με άλλες περιοχές του Δυτικού Άξονα και συγκεκριμένα κυρίως με την Ηγουμενίτσα και την Πάτρα..

Η κυρίαρχη τάση οργάνωσης του μεταφορικού συστήματος στην Ευρώπη και τις όμορες ευρύτερες περιφέρειες βασίζεται στην ανάπτυξη των «συνδυασμένων μεταφορών», ήτοι των μεταφορικών αλυσίδων με χρήση θαλάσσιων ή/και σιδηροδρομικών μέσων, ως εναλλακτικών διαδρομών στις «από πόρτα σε πόρτα» οδικές μεταφορές. Αυτή η οργανωτική μορφή ανταποκρίνεται τόσο στις τεχνικές και οικονομικές αναγκαιότητες (μεγάλες χωρητικότητες μέσων μεταφοράς σε σχέση με το απλό φορτηγό, παράκαμψη κορεσμένων οδικών αξόνων, οικονομίες κλίμακας) όσο και σε πολιτικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές αναγκαιότητες (μεταφορές φιλικότερες προς το περιβάλλον, μείωση ατυχημάτων και γενικότερα μείωση του «κοινωνικού» κόστους της οδικής μεταφοράς).
Στις θαλάσσιες μεταφορές ειδικότερα, η ναυτιλιακή βιομηχανία αναδιοργανώνεται σημαντικά, ώστε να ανταποκριθεί σε σημαντικές νέες προκλήσεις. Οι θαλάσσιες μεταφορές αυξάνουν το μερίδιό τους και εκσυγχρονίζονται στο πλαίσιο μιας διαδικασίας απόλυτου συντονισμού με τα χερσαία μέσα μεταφοράς. Στη διαδικασία αυτή συμβάλλει ιδιαίτερα και η Ευρωπαϊκή Πολιτική Μεταφορών, ενθαρρύνοντας με διάφορες δράσεις την ανάπτυξη της ναυτιλίας μικρών αποστάσεων (short sea shipping). Το δίκτυο λιμένων της νοτιοανατολικής Μεσογείου φαίνεται να αναδιατάσσει την ιεραρχική δομή του, καθώς μέρος του μεταφορικού έργου των μεγάλων λιμένων αναμένεται να μεταφερθεί σε μεσαίου μεγέθους λιμένες ιδιαίτερα στις απολήξεις των χερσονήσων. Η ανάπτυξη ή αναβάθμιση των σιδηροδρομικών δικτύων υποδομής αποτελεί σήμερα μέγιστη προτεραιότητα στην Ευρώπη, με στόχο την απορρόφηση μεριδίου της κορεσμένης οδικής μεταφοράς. Ταυτόχρονα, δεν νοείται πλέον λιμάνι χωρίς σιδηροδρομική σύνδεση. Ειδικότερα στην περίπτωση των εμπορευματικών μεταφορών, κυρίως ο σιδηρόδρομος είναι αυτός, που μπορεί να επεκτείνει την ενδοχώρα των λιμένων και να προωθήσει προϊόντα με ασφάλεια και αξιοπιστία, χωρίς συμφόρηση και έντονο περιβαλλοντικό κόστος.
Σε σχέση με αυτές τις διεθνείς τάσεις, η Καλαμάτα για παράδειγμα (αλλά όπως είπα και άλλα σημεία κατά μήκος του Δυτικού Άξονα) είναι μία «προικισμένη» γεωγραφικά και από άποψη δικτύων υποδομής περιοχή στην Ελλάδα, ικανή να αποτελέσει σημαντικό εθνικό και υπερεθνικό κόμβο μεταφορών Η Καλαμάτα διαθέτει λιμάνι, σιδηροδρομική σύνδεση και αεροδρόμιο, ενώ φυσικά ο δυτικός οδικός άξονας (Ιόνια οδός-Ολυμπία οδός) διασφαλίζει την περιφερειακή και εθνική/διεθνή οδική ένταξη της περιοχής. Επομένως, η Καλαμάτα αποτελεί περίπτωση προσπέλασης μιας περιοχής σε όλα τα μέσα μεταφοράς και δυνατότητας ανάπτυξης πόλου συνδυασμένων μεταφορών. Επιπλέον, η γεωγραφική θέση του λιμένα της Καλαμάτας στην απόληξη χερσονήσου έχει πλεονεκτήματα για την προσέλκυση «κυκλικών» τακτικών γραμμών της Μεσογείου, στο προαναφερθέν πλαίσιο αναδιάταξης μεταφορικών γραμμών. Οι διαπιστωμένες προοπτικές ανάπτυξης σημαντικών ανταλλαγών προϊόντων μεταξύ της Ελλάδας και χωρών της Βορείου Αφρικής, δημιουργούν σημαντικές προοπτικές για το λιμάνι της Καλαμάτας και για ολόκληρο το Δυτικό Άξονα. Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημά της έγκειται στη δυνατότητα αλληλοτροφοδότησης της σιδηροδρομικής γραμμής της νότιο-δυτικής Πελοποννήσου και του λιμένα της Καλαμάτας. Η ανάπτυξη μιας τέτοιας συνδυασμένης μεταφοράς επιτρέπει την επέκταση των μεταφορικών αλυσίδων σε εθνική και διεθνή κλίμακα, ενοποιεί διαφορετικές γεωγραφικές κλίμακες μεταφοράς εμπορευμάτων: εξασφαλίζει την προώθηση τοπικών και περιφερειακών προϊόντων και τη συμβολή στη διαμετακόμιση του άξονα Μέσης Ανατολής- Βορείου Αφρικής -Ιονίου- Αδριατικής. Γι’ αυτό και δηλώνουμε, ότι η διατήρηση και ο εκσυγχρονισμός της σιδηροδρομικής πρόσβασης της Καλαμάτας και η σύνδεσή της με το λιμάνι της Πάτρας δημιουργεί διάδρομο εξορθολογισμού του όλου μεταφορικού συστήματος της Πελοποννήσου και της Δυτικής Ελλάδας..
Η παραπάνω συλλογιστική δεν περιορίζεται μόνο στην ανάπτυξη ανταγωνιστικών μεταφορικών συστημάτων, με αυτονόητα οφέλη για την κάθε περιοχή. Πέραν αυτού, το μεταφορικό σύστημα θα αποτελέσει «εργαλείο» για την προσέλκυση και ανάπτυξη και άλλων παραγωγικών δραστηριοτήτων. Η ανάπτυξη της συνδυασμένης μεταφοράς έχει τις προϋποθέσεις προσέλκυσης νέων επενδύσεων και οικονομικών δραστηριοτήτων σχετικών με τη διαμετακόμιση, την οργάνωση του μεσογειακού εμπορίου, την τυποποίηση προϊόντων, τη συναρμολόγηση και τελειοποίηση τελικών προϊόντων κλπ, φαινόμενα που ήδη έχουν παρατηρηθεί σε περιοχές με ανάλογες υποδομές διεθνώς.
Επομένως, οι εκτιμήσεις του μελλοντικού ρόλου της Καλαμάτας (και όσων σημείων του Δυτικού Άξονα προσφέρονται για συνδυασμένες μεταφορές) δεν απορρέουν από μία συνήθη και εύκολα γενικεύσιμη πολιτική ρητορική ανεξαρτήτως γεωγραφικής περιοχής και συγκυρίας, αλλά από μία επιστημονική αξιολόγηση και ανάλυση τόσο των πολύ πρόσφατων τάσεων των μεταφορικών συστημάτων, όσο και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της περιοχής. Η άγνοια των νέων δεδομένων και εξελίξεων στον τομέα των μεταφορών είναι εγκληματική: θα μπορούσε να «παγιοποιήσει» μία λανθασμένη αντίληψη περί δήθεν μη χρησιμότητας ή αναγκαιότητας του σιδηροδρόμου στην περιοχή, παρασυρόμενη από το παρόν και μία τελείως στατική και κοντόφθαλμη προσέγγιση του ζητήματος. Επιπλέον, η αξιολόγηση της σημασίας του σιδηροδρόμου σε σχέση μόνο με την υφιστάμενη σήμερα κίνηση, με βάση τη σημερινή δομή λειτουργίας του συστήματος μεταφορών, είναι περιοριστική των προοπτικών του και μη ορθολογική, δεδομένου ότι δεν υπολογίζει την δυνάμενη να διαμορφωθεί δυναμική. Η αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων της περιοχής είναι απόλυτα εφικτή. Απαιτείται διορατικότητα και ολοκληρωμένος σχεδιασμός εκ μέρους των αρμοδίων φορέων και επιχειρηματικότητα με όραμα εκ μέρους των ιδιωτικών φορέων.
Ο σιδηρόδρομος και η θαλάσσια μεταφορά σε ένα πλαίσιο φιλοσοφίας συνδυασμένων μεταφορών είναι το μέλλον. Η Καλαμάτα, για παράδειγμα, έχει την τύχη να διαθέτει σιδηρόδρομο και λιμάνι, ώστε να αποτελέσει ένα τέτοιο πόλο συνδυασμένης μεταφοράς μεσαίου μεγέθους και ήπιας κίνησης, χωρίς να ξεκινήσει από το «μηδέν.
Οι παραγωγικοί τομείς, που είναι αναπτυγμένοι –λίγο ή πολύ- στη Δυτική Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα ο πρωτογενής τομέας, η μεταποίηση, γεωργικών κυρίως, προϊόντων σε βιοτεχνική- ως επί το πλείστων - βάση και ο Τουρισμός, ασφαλώς θα ωφεληθούν ιδιαίτερα από τα νέα συστήματα μεταφορών. Η διακίνηση προϊόντων στο εσωτερικό και για εξαγωγή θα διευκολυνθεί, ο Τουρισμός θα εξυπηρετείται με ένα σύγχρονο μεταφορικό δίκτυο και λαμβανομένων υπόψη των νέων τάσεων (όπως η ραγδαία αύξηση των μεμονωμένων κρατήσεων στο διαδίκτυο, η μείωση των οργανωμένων πακέτων, τουλάχιστον με την παλιά περιοριστική τους μορφή) είναι βέβαιο, ότι οι κατά μήκος του Δυτικού Άξονα προορισμοί θα έλθουν πιο κοντά στο δυνητικό τουρίστα. Δεν χρειάζεται να τεκμηριώσω την αύξηση της ζήτησης, όταν βελτιώνεται και εκσυγχρονίζεται η προσπέλαση των προορισμών, διότι υπάρχει πληθώρα τέτοιων πραγματικών παραδειγμάτων.
Οι μορφές τουρισμού, που θα πρέπει να αναπτυχθούν (ή να αναπτυχθούν περισσότερο και να οργανωθούν σε πλήρη και αυτόνομα «προϊόντα») κατά μήκος του Δυτικού Άξονα εξαρτώνται βέβαια από τους υφιστάμενους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους, είναι όμως προφανές, ότι, χωρίς να παραγνωρίζει κανείς τη σημασία του οργανωμένου παραθεριστικού τουρισμού, οι δυτικοί προορισμοί θα πρέπει να επιταχύνουν την ανάπτυξη εξειδικευμένων προϊόντων θεματικών μορφών τουρισμού και ιδίως πολιτιστικού τουρισμού, οικοτουρισμού, συνεδριακού τουρισμού σε μεσαίου μεγέθους πόλεις και ξενοδοχειακά συγκροτήματα, θρησκευτικού τουρισμού, αλλά και θαλάσσιου τουρισμού, αξιοποιώντας τις λιμενικές υποδομές που έχουν κατασκευαστεί τις τελευταίες 10ετίες.
Εξεταστέο είναι, αν ο ίδιος ο Δυτικός Άξονας μπορεί –και αυτό εξαρτάται από τους φορείς, που εκπροσωπούν τις επί μέρους περιοχές- να αποτελέσει «προορισμό» πολιτιστικού κυρίως τουρισμού, με την καταγραφή και ανάδειξη των κατά μήκος του πολιτιστικών πόρων και την οργάνωσή τους σε ενιαίο «επώνυμο προϊόν», που θα μπορούσε να προσελκύσει ζήτηση και εκτός της αιχμής της τουριστικής περιόδου.
Από τη σύντομη αυτή αναφορά, προκύπτει νομίζω αβίαστα η ανάγκη να διαμορφωθεί κατά μήκος του Δυτικού Άξονα μια κοινή αντίληψη για τις μεταφορικές υποδομές και τα δίκτυα και για το είδος της ανάπτυξης, που επιδιώκουμε στις περιοχές μας. Εμείς από την πλευρά μας, είμαστε ανοικτοί σε κάθε συνεργασία, προκειμένου να σχεδιαστούν από τώρα κοινές δράσεις και πρωτοβουλίες, που να ευνοούν και να στηρίζουν την ανάπτυξη αυτή”.