Μια διαπολιτισμική μελέτη εξετάζει σε ποιο βαθμό η κατανάλωση κρασιού και μπύρας έχει ευνοήσει την ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών
Εδώ και καιρό, οι ερευνητές υποθέτουν ότι ο αλκοόλ μπορεί να έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην προώθηση της ευρείας συνεργασίας αλλά και στην ανάπτυξη σύνθετων, ιεραρχικών κοινωνιών. Συγκεκριμένα, μια ανάλυση 186 μη βιομηχανικών κοινωνιών έδειξε μια θετική συσχέτιση μεταξύ της ύπαρξης παραδοσιακά παρασκευασμένων ποτών που έχουν υποστεί ζύμωση (όπως το μελό, το κρασί και η μπύρα) και ενός υψηλότερου βαθμού πολιτικής πολυπλοκότητας.
Ωστόσο, η επίδραση του αλκοόλ ήταν μάλλον μικρή. Αυτό υποδηλώνει ότι άλλοι παράγοντες, όπως η γεωργία, ήταν πιο σημαντικοί για την ανάπτυξη σύνθετων κοινωνιών.
Μπορεί λοιπόν η χρήση του αλκοόλ να επηρεάσει την λειτουργία του κοινωνικού ιστού; Και κατά πόσο ο επηρεασμός αυτός επιφέρει αλλαγές στις συμπεριφορές και την γενικότερη στάση απέναντι στην εμφάνιση σύνθετων, ιεραρχικών κοινωνιών;
Σίγουρα είναι διαφορετικό πράγμα η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και άλλο η συμβολή της συνετής για την υγεία χρήση και τα κοινωνικά οφέλη που επιφέρει.
Το αλκοόλ αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης ζωής εδώ και χιλιετίες. Ιστορικά αρχεία δείχνουν ότι διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο ήδη σε παλαιότερους πολιτισμούς – από την αρχαία Μεσοποταμία και την Αίγυπτο έως την αρχαία Ελλάδα και την Κίνα, αλλά και στα αυτοκρατορικά κράτη των Μάγια και των Ίνκας.
Στην αρχαία Σουμερία, για παράδειγμα, η μπύρα διαδραμάτιζε σημαντικό θρησκευτικό, οικονομικό και πολιτικό ρόλο. Προσφερόταν ως θυσία στους θεούς για να εξασφαλιστεί η ευημερία.
Επιπλέον, χρησίμευε ως αμοιβή για τους εργάτες σε μεγάλα κατασκευαστικά έργα και σερβίρονταν από τις ελίτ σε γιορτές και εορταστικές εκδηλώσεις, προκειμένου να προωθηθεί η κοινωνική συνοχή και να εδραιωθούν οι ιεραρχικές δομές.
Στο διάσημο σουμεριακό έπος του Γκιλγκαμές, ο ζωώδης Ενκίντου λαμβάνει μπύρα για να γίνει πολιτισμένος άνθρωπος.
Με βάση αυτά και άλλα ευρήματα, ορισμένοι ερευνητές έχουν διατυπώσει τη θεωρία ότι ο αλκοόλ μπορεί να ήταν ένας από τους κύριους παράγοντες για την εμφάνιση σύνθετων, ιεραρχικών κοινωνιών.
Η θεωρία, που ονομάζεται «Drunk Hypothesis» (Υπόθεση του Μεθυσμένου), οφείλει το όνομά της στο βιβλίο «Drunk: How we sipped, danced and stumbled our way to civilization» («Πωθούμενοι από το μεθύσι: Πώς ήπιαμε, χορέψαμε και παραπατήσαμε στο δρόμο προς τον πολιτισμό») ενός από τους κορυφαίους υποστηρικτές της, του Έντουαρντ Σλίνγκερλαντ. Αυτός υποστηρίζει ότι η επιθυμία μας για μέθη δεν είναι λάθος της εξέλιξης, αλλά ότι, από ιστορική άποψη, μπορεί να είχε πολιτισμικά πλεονεκτήματα που υπερέβαιναν τις επιβλαβείς συνέπειες για την υγεία και την κοινωνία.
Διαπολιτισμική ανάλυση
Σε μια νέα μελέτη, ερευνητές του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ για την Εξελικτική Ανθρωπολογία στη Λειψία εξέτασαν αυτή την υπόθεση με τη βοήθεια μιας διαπολιτισμικής ανάλυσης. «Η «υπόθεση της μέθης» είναι πραγματικά συναρπαστική, αλλά μέχρι τώρα δεν έχει εξεταστεί ποσοτικά σε διαπολιτισμικό επίπεδο», λέει ο μεταδιδακτορικός ερευνητής Václav Hrnčíř, ο οποίος ξεκίνησε και διεξήγαγε τη μελέτη.
«Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα αρχαιολογικά ευρήματα που σχετίζονται με το αλκοόλ είναι πολύ σπάνια και οι γραπτές πηγές προέρχονται μόνο από ήδη πολύπλοκες και ιεραρχικές κοινωνίες».
Για το λόγο αυτό, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τις πιο σύγχρονες μεθόδους της συγκριτικής εθνολογίας και της στατιστικής (αιτιώδης συμπερασματολογία).
Συγκέντρωσαν δεδομένα σχετικά με την κατανάλωση παραδοσιακών ζυμωμένων ποτών από ένα παγκόσμιο δείγμα 186 εθνογραφικά τεκμηριωμένων κοινωνιών με διαφορετικούς βαθμούς πολιτικής πολυπλοκότητας.
«Για να κατανοήσουμε τη σχέση μεταξύ αλκοόλ και πολιτισμικής πολυπλοκότητας, χρησιμοποιήσαμε στατιστικά μοντέλα που λαμβάνουν υπόψη διάφορες πιθανές εξηγήσεις για τα γεγονότα. Αυτές οι αιτιώδεις μέθοδοι μας βοήθησαν ουσιαστικά να διαχωρίσουμε το ρόλο του αλκοόλ από άλλους βασικούς παράγοντες που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις πολιτικές δομές, όπως η ανάπτυξη της γεωργίας και η χρήση των περιβαλλοντικών πόρων», λέει η συν-συγγραφέας Angela Chira.
Οι ερευνητές άντλησαν τις πρόσθετες μεταβλητές από την παγκόσμια βάση δεδομένων για τόπους, γλώσσες, πολιτισμούς και περιβάλλον (D-PLACE), η οποία διατηρείται από το Τμήμα Γλωσσικής και Πολιτισμικής Εξέλιξης.
Το αλκοόλ ως ένας από πολλούς παράγοντες
Η μελέτη διαπίστωσε μια θετική συσχέτιση μεταξύ της διαθεσιμότητας ζυμωμένων ποτών και ενός υψηλότερου βαθμού πολιτικής πολυπλοκότητας. Ωστόσο, το φαινόμενο αυτό ήταν ελάχιστο μετά τη συνεκτίμηση πιθανών παραγόντων, ιδίως της γεωργίας.
Αν και η μελέτη δεν εξέτασε συγκεκριμένους μηχανισμούς, τα διαπολιτισμικά δεδομένα δείχνουν ένα μοτίβο σύμφωνα με το οποίο ο αλκοόλ ενδέχεται να συνδέεται με την πολιτική πολυπλοκότητα, όπως περιγράφεται στην «υπόθεση της μέθης».
Για παράδειγμα, οι πολιτικές ελίτ θα μπορούσαν να έχουν χρησιμοποιήσει το αλκοόλ ως μέσο για να κινητοποιήσουν το εργατικό δυναμικό, να δημιουργήσουν συμμαχίες και να αποκτήσουν και να εδραιώσουν την εξουσία και το κύρος.
«Από την άλλη πλευρά, το σχετικά αδύναμο σήμα υποδηλώνει ότι η κατανάλωση αλκοόλ πιθανότατα δεν ήταν ο κύριος λόγος για την εμφάνιση σύνθετων κοινωνιών», λέει ο Hrnčíř.
Συμπερασματικά, η ομάδα των συγγραφέων επισημαίνει ότι η μελέτη επικεντρώθηκε στον ρόλο των ποτών με χαμηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ σε μη βιομηχανικές κοινωνίες.
Σε έναν κόσμο όπου ο αλκοόλ – συμπεριλαμβανομένων των ποτών με υψηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ – είναι διαθέσιμος σε σχεδόν απεριόριστες ποσότητες και η κατανάλωση αλκοόλ γίνεται όλο και περισσότερο μια μοναχική και απομονωμένη δραστηριότητα, οι κίνδυνοι της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ συχνά υπερτερούν των πιθανών κοινωνικών οφελών.
*Πηγή: Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ
zachfil64@gmail.com
