«…δίκαια μὲν ἐν τῷ ἀνθρωπείῳ λόγῳ ἀπὸ τῆς ἴσης ἀνάγκης κρίνεται, δυνατὰ δὲ οἱ προύχοντες πράσσουσι καὶ οἱ ἀσθενεῖς ξυγχωροῦσιν.»
Θουκυδίδης, Ἱστορίαι (5.89.1)
Το Μάρτιο του 1821 στην πόλη Λάιμπαχ (τη σημερινή Λουμπλιάνα) της τότε Αυστρίας, μια είδηση έρχεται να συνταράξει τους υψηλούς προσκεκλημένους στο Συνέδριο της Ιεράς Συμμαχίας: ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, υπασπιστής του συνιδρυτή της Συμμαχίας Τσάρου Αλεξάνδρου Α’, εισέβαλε από τη ρωσοκρατούμενη Ουκρανία στη Μολδοβλαχία και κήρυξε επανάσταση κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Το Συνέδριο του Λάιμπαχ: απεταξάμην την Ελλάδα;
Η ρωσική αντιπροσωπεία είχε φτάσει στην πόλη από τον Ιανουάριο και ο Τσάρος συνοδευόταν από τον Υπουργό του επί των Εξωτερικών, τον ελληνικής καταγωγής Κόμη Ιωάννη Καποδίστρια. Όμως, η έκτακτη είδηση της επανάστασης των ραγιάδων κατά του Σουλτάνου θα ανησυχήσει έντονα τις αντιπροσωπείες των Μεγάλων Δυνάμεων στο Συνέδριο, καθώς θεωρούσαν ότι οι επαναστάσεις που ήδη εκδηλώνονταν σε όλη την Ευρώπη ήταν αλληλένδετες. Πιο πολύ βεβαίως ανησυχούσε ο πανίσχυρος Αυστριακός Καγκελάριος Κλέμενς Μέττερνιχ, πολιτικός αντίπαλος του Καποδίστρια και κυρίαρχη φιγούρα στην υπερσυντηρητική Ευρώπη που διαμορφώθηκε από το 1814, μετά την ήττα της Γαλλίας και του Μεγάλου Ναπολέοντα. Ήταν άραγε ο Τσάρος υποκινητής της Ελληνικής Επανάστασης; Θα διασάλευε η Ρωσία την καθεστηκυία τάξη των ισχυρών στην Ευρώπη για ένα «μάτσο αγράμματων κατσαπλιάδων που δεν υφίσταντο καν ως Έθνος και δεν μπορούσαν να συγκροτήσουν κράτος»;
Οι ανησυχίες του Μέττερνιχ δεν θα επαληθευτούν, καθώς αμέσως, ο Ρώσος Αυτοκράτορας θα δηλώσει προς το Σουλτάνο Μαχμούτ ότι δεν έχει καμία σχέση με την επανάσταση αυτή. Δίνει μάλιστα εντολή στον Καποδίστρια να αποδοκιμάσει έντονα τον «απερίσκεπτο» ομοεθνή του Υψηλάντη και να τον ενημερώσει ότι η Μεγάλη Ρωσία αποκηρύσσει τον ξεσηκωμό των Ελλήνων. Με αφορμή λοιπόν την Ελληνική Επανάσταση, ο Καποδίστριας θα χάσει στο Λάιμπαχ τη μάχη με τον άλλοτε πολιτικό του προστάτη, ενώ για τους Έλληνες, το σκοπίμως διαδεδομένο αφήγημα μιας Μεγάλης Δύναμης, του ξανθού γένους που δήθεν βρισκόταν πίσω από τον επικείμενο ξεσηκωμό τους κατά των Τούρκων, θα αποδειχθεί όνειρο απατηλό.
Η επικράτηση της Ελληνικής Επανάστασης και η διάλυση της Ιεράς Συμμαχίας
Όμως, στο Μοριά η κατάσταση βράζει και σύντομα η φλόγα της Επανάστασης «φουντώνει» σε όλο τον ελλαδικό χώρο, την Κρήτη και την Κύπρο. Έτσι, παρά τα σκαμπανεβάσματα και τα σκληρά σουλτανικά αντίποινα, ο ελληνικός αγώνας εδραιώθηκε γρήγορα στο πεδίο της μάχης, ενώ οι Έλληνες ψήφισαν φιλελεύθερο και δημοκρατικό Σύνταγμα και ανακήρυξαν το πρώτο ανεξάρτητο και ομοιογενές έθνος-κράτος στην ευρωπαϊκή ιστορία. Ακόμα και ο ανώτερος κλήρος και οι κοτζαμπάσηδες συντάχθηκαν στη μάχη, παρά τα προνόμια που τους έδινε η τυραννική σουλτανική διοίκηση.
Αντίθετα, η «κραταιά» Ιερά Συμμαχία διαλύθηκε τον επόμενο χρόνο. Με την ανάδειξη του George Canning ως Υπουργού Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας και το κύμα φιλελληνισμού να φουντώνει σε όλη την πολιτισμένη Ευρώπη, ο διάδοχος του Αλεξάνδρου στο ρωσικό θρόνο Νικόλαος Α’ έβαλε ταφόπλακα στις παλιές συμμαχίες της Ρωσίας, συντάχθηκε με την αυτονομία των Ελλήνων και έστειλε το ρωσικό στόλο στο Ναυαρίνο το 1827, συμβάλλοντας στην καταστροφή και στην αποχώρηση του Ιμπραήμ από την Πελοπόννησο αλλά και στη μετέπειτα αναγνώριση μιας ανεξάρτητης Ελλάδας, με προσωρινό Κυβερνήτη τον άλλοτε αποπεμφθέντα Υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας Ιωάννη Καποδίστρια. Έτσι, λίγα χρόνια μετά το παγερό Λάιμπαχ, οι διεθνείς συσχετισμοί άλλαξαν και οι θυσίες των επαναστατημένων Ελλήνων δικαιώθηκαν.
Ο κυνισμός των διεθνών σχέσεων και το δίδαγμα της Ελληνικής Επανάστασης
Επιβεβαιώνοντας πλήρως όσους πιστεύουν στο απαράλλακτο της ανθρώπινης φύσης ανά τους αιώνες, το 2022 μπήκε με μια σκληρή πολεμική αναμέτρηση στην καρδιά της Ευρώπης. Η ρωσική εισβολή στην αντικειμενικά πιο αδύναμη Ουκρανία, απόρροια των όσων συνέβησαν στη χώρα από το 2014, έχει ήδη προκαλέσει χιλιάδες θύματα εμπολέμων και αμάχων, καταστροφές σε ζωτικές υποδομές και εκατομμύρια προσφύγων. Το ψυχροπολεμικό κλίμα μεταξύ Δύσης και Ρωσίας αναζωπυρώθηκε σε πρωτοφανή επίπεδα και κάποιοι μιλούν ακόμα και για Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη σκακιέρα των ισχυρών, οι τραγικές εικόνες των κατοίκων της πολιορκούμενης Μαριούπολης, κοιτίδας του ελληνισμού στην Ουκρανία, μοιάζουν αμελητέες μπροστά στα γεωπολιτικά συμφέροντα και στα δισεκατομμύρια των όπλων και των αγωγών φυσικού αερίου. Ο ΟΗΕ βρίσκεται εδώ και δεκαετίες σε πλήρη παράλυση και η Ευρωπαϊκή Ένωση περιορίζεται σε μη σοβαρές κυρώσεις, καθώς η καταστροφική δεκαπενταετία της Μέρκελ καταδίκασε την Ευρώπη και τη Γερμανία σε μεγαλύτερη ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία. ΗΠΑ και Ρωσία ενισχύουν τη γεωπολιτική τους επιρροή, ενώ το αίμα αθώων ρέει ποτάμι και οι δυτικές κοινωνίες στενάζουν από τη συνεχώς επιδεινούμενη ακρίβεια που τείνει να καταστεί ανεξέλεγκτη.
Κι όμως, μέσα σε αυτό το εφιαλτικό κλίμα, υπάρχει μια μικρή ελπίδα: η Ουκρανία και ο λαός της να αντέξουν. Γιατί υπερασπίζονται την πατρίδα τους. Όπως και οι επαναστατημένοι Έλληνες, που άντεξαν την πτώση του Μεσολογγίου και τις καταστροφές του Ιμπραήμ έως τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου. Και ύστερα ήρθε η ελευθερία των αδυνάτων, κόντρα στους ισχυρούς, έστω και με βαρύ τίμημα. Όσο λοιπόν η αδύναμη Ουκρανία αντέχει, η ισχυρή Ρωσία θα πιεστεί και θα απομονωθεί. Και κανείς δεν μπορεί να επιβιώσει μόνος του στο σύγχρονο κόσμο. Στον πόλεμο όμως όλοι είμαστε μόνοι. Και αυτό πρέπει να το καταλάβουμε πρωτίστως οι Έλληνες σήμερα, με ενεργή την τουρκική απειλή. Γι’ αυτό πρέπει να παλέψουμε και να αντέξουμε, όπως οι πρόγονοί μας. Ας διδαχθούμε λοιπόν από τον ένδοξο αγώνα του ’21, στέλνοντας ξανά φωτεινό μήνυμα σε ένα σκοτεινό κόσμο. Θέλει αρετή και τόλμη η Ελευθερία.
*Ο Νίκος Θεοδώρου είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω και Διδάκτωρ Δημοσίου και Ευρωπαϊκού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ludwig-Maximilians του Μονάχου.
Ιστοσελίδα: www.ntheodorou.gr
