Απέναντι στις εκδηλώσεις διχασμού, η ιστορική εμπειρία μας υπενθυμίζει την ανάγκη για αυτοσυγκράτηση και αυτοκριτική.
Οι εκδηλώσεις μίσους και διχαστικού λόγου ξυπνούν το φάντασμα της πιο σκοτεινής περιόδου της νεότερης ιστορίας μας: του Εμφυλίου Πολέμου. Τότε που ο Έλληνας ύψωνε το όπλο στον αδελφό του, τότε που οικογένειες ξεκληρίζονταν, χωριά ρήμαζαν, γυναίκες βιάζονταν και το ίδιο το Έθνος αυτοκτονούσε. Ο εμφύλιος, ήταν η ντροπή και η καταισχύνη του Ελληνισμού. Στον αδελφοκτόνο εμφύλιο δεν υπάρχουν νικητές και ηττημένοι, όταν το έθνος ματώνει όλοι θρηνούμε την εθνική συμφορά.
Τα λαϊκά δικαστήρια και τα έκτακτα στρατοδικεία δεν απέδιδαν δικαιοσύνη, απλώς επικύρωναν προειλημμένες αποφάσεις, σκοτεινών κέντρων και αρρωστημένων μυαλών. Στο προσκήνιο βρέθηκαν οι χειρότεροι: ταγματασφαλίτες και δοσίλογοι, μαυραγορίτες και κατσαπλιάδες, προδότες και χαφιέδες, εξουσιομανείς και καιροσκόποι. Τα «άνθη του κακού» που ευδοκίμησαν από το 1944 ως το 1949 και δυστυχώς, σε διαφορετικές μορφές, και αργότερα. Πίσω τους, ξένες δυνάμεις τροφοδοτούσαν το μίσος, μετατρέποντας την Ελλάδα σε σκακιέρα των συμφερόντων τους. Αυτό ήταν το απόλυτο εθνικό ανοσιούργημα.
Δεν υπάρχουν ελαφρυντικά όταν ο αδελφός προδίδει τον αδελφό, όταν ο γείτονας οδηγεί τον γείτονα στους χαφιέδες, όταν το ίδιο το αίμα της πατρίδας γίνεται όπλο εναντίον της. Ο Εμφύλιος δεν ήταν «μάχη ιδεών», ήταν αδελφοκτόνος σφαγή.
Κι όμως, από εκείνο το σκοτάδι γεννήθηκε η ανάγκη της Συμφιλίωσης. Η Ελλάδα βρήκε ξανά τον δρόμο της ενότητας μόνο όταν κατάλαβε ότι η μνήμη πρέπει να γίνεται μάθημα και η λήθη να υπηρετεί τη θεραπεία, όχι τη διαστρέβλωση. Γιατί ο λαός που αφήνεται δέσμιος του μίσους, ξαναζεί τον εφιάλτη του.
Απέναντι στις σύγχρονες εκδηλώσεις μίσους, χρειαζόμαστε αυτοσυγκράτηση και αυτοκριτική. Ο Εμφύλιος πρέπει να μείνει για πάντα ως προειδοποίηση: ότι τα «άνθη του κακού» φυτρώνουν εύκολα σε εποχές μισαλλοδοξίας. Και να μας θυμίζει πως η εθνική ενότητα δεν είναι δεδομένη, αλλά καθημερινό στοίχημα. Για να μη δούμε ποτέ ξανά τον Έλληνα να σηκώνει το χέρι στον αδελφό του.
Η Ελλάδα κατάφερε να σταθεί ξανά όρθια μόνο όταν βρήκε τη δύναμη να συμφιλιωθεί με τον εαυτό της. Όχι μέσα από άρνηση, αλλά μέσα από μνήμη που μετατρέπεται σε γνώση.
Τα εγκλήματα του Εμφυλίου δεν παραγράφονται. Όμως η μνήμη δεν μπορεί να γίνει «καύσιμο» για νέο μίσος και διχασμό. Οφείλει να υπηρετεί την ιστορική αλήθεια, τη συμφιλίωση και τα διδάγματα που θα μας προστατεύσουν από την επανάληψη της Εθνικής τραγωδίας.