Απέναντι από την Πύλο, ένας φυσικός κυματοθραύστης, το μακρόστενο νησί της Σφακτηρίας, μήκους περίπου τεσσάρων χιλιομέτρων, κλείνει και προστατεύει το ευρύχωρο λιμάνι της. Στην ανατολική πλευρά του νησιού, είναι σπαρμένα μια σειρά από μνημεία. Στο Τσιχλή-μπαμπά στέκεται από το 1890, το μνημείο των Γάλλων. Στη νότια, δύσβατη πλευρά της Σφακτηρίας, στήθηκε το 1959, το μνημείο για τους Έλληνες πεσόντες της «μάχης της Σφακτηρίας», με τα ονόματα των Tσαμαδού, Σαχίνη και Aναγνωσταρά στις τρεις πλευρές της βάσης του. Δύο μικρά κοντινά μνημεία, ο τάφος του A. Mallet και ο τάφος του Παύλου Bοναπάρτη, έχουν το καθένα την ιστορία του. Βορειότερα, πάνω στα ποριά της ακτής, στέκεται το μνημείο του φιλέλληνα κόμη Santorre di Santa Rosa. Στην Παναγούλα βρίσκεται το μνημείο των Ρώσων και στη μικρή νησίδα στο κέντρο του λιμανιού, αυτό των Άγγλων της Ναυμαχίας του Ναβαρίνου.
Το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων σήμανε την αποκατάσταση της συντηρητικής τάξης στη γηραιά ήπειρο που εκφράστηκε με την «Ιερά Συμμαχία». Ταυτόχρονα όμως πυροδότησε ανησυχίες και επαναστατικές τάσεις σε κάθε γωνιά της. Αυτές εκδηλώθηκαν κυρίως με κινήματα εθελοντών φιλελεύθερης ιδεολογίας, που συμμετείχαν σε μυστικές εταιρείες και συνδέονταν με το επαναστατικό κίνημα της δεκαετίας του 1820 που διέτρεχε την Ιταλία, την Ισπανία, την Ελλάδα αλλά και τη Λατινική Αμερική. Η ιταλική χερσόνησος ήταν το πεδίο των ζυμώσεων των επαναστατικών ιδεών αφού εκεί συναντήθηκαν οι Άγγλοι ριζοσπάστες ρομαντικοί ποιητές Byron και Shelley με τους Ιταλούς καρμπονάρους και τον «κύκλο της Πίζας» των Ελλήνων της διασποράς. Το Λονδίνο ήταν το κέντρο των συναντήσεων των εξόριστων επαναστατών, των επιτροπών στήριξης του αγώνα τους, αλλά και της οικονομικής ενίσχυσής τους. Εκεί συναντήθηκαν και οι Ιταλοί εξόριστοι μετά από τα αποτυχημένα συνταγματικά και φιλελεύθερα κινήματα του 1820-21 στο Πιεμόντε, τη Νεάπολη και τη Σικελία και διεύρυναν τη δράση τους σε μια διεθνή αλληλεγγύη, βλέποντας την ελληνική προσπάθεια ως ευκαιρία για τη μεγάλη υπόθεση της ανεξαρτησίας στην Ευρώπη.
Από το Λονδίνο, ο κόμης Giacinto Ottavio Enrico Provana di Collegno από το Πιεμόντε και ο φίλος του επίσης κόμης και πρώην υπουργός Στρατιωτικών στο Πιεμόντε, Santorre di Santa Rosa, αναχώρησαν στις 5 Νοεμβρίου 1824 με το πλοίο “Little Sally” για το ελληνικό μέτωπο. Βέβαια υπήρχαν σοβαρές αντιρρήσεις από την Ελληνική Επιτροπή του Λονδίνου (London Greek Committee), που ήταν αντίθετη με την αποστολή στην Ελλάδα Ιταλών εξορίστων. Ο λόγος ήταν ότι δεν ήθελαν αυτή η συμμετοχή των Ιταλών καρμπονάρων στον Αγώνα να χρησιμοποιηθεί από τις ευρωπαϊκές αυλές, ως απόδειξη ότι τα ανατρεπτικά στοιχεία υποκινούσαν και καθοδηγούσαν τις επαναστάσεις στον νότο. Είχε βέβαια προηγηθεί η μετάβαση του Collegno στην ιβηρική χερσόνησο για να στηρίξει την ισπανική συνταγματική κυβέρνηση. Ο κόμης Santa Rosa, δεν είχε πάει στην Ισπανία.
Οι δυο Φιλέλληνες έφτασαν στο Ναύπλιο στις 10 Δεκεμβρίου 1824. Οι συστάσεις των εκπροσώπων της ελληνικής διοίκησης στο Λονδίνο, του Ιωάννη Ορλάνδου και του Ανδρέα Λουριώτη για τον κόμη Santa Rosa, ανάγκασαν την ελληνική διοίκηση, παρά τις υποσχέσεις, να τον στείλει ως απλό μαχητή στη Σφακτηρία με το ψευδώνυμο Derossi. Στον Collegno, απονεμήθηκε ο βαθμός του συνταγματάρχη και τοποθετήθηκε ως διοικητής του μηχανικού, στο Νιόκαστρο. Η συμμετοχή τους περιγράφεται και στο «Ημερολόγιο της Πολιορκίας του Ναυαρίνου» (Diario dell’assedio di Navarino) που έγραψε ο Collegno και που εκδόθηκε στο Τορίνο το 1857.
Τον Απρίλιο του 1825, ο τουρκο-αιγυπτιακός στόλος του Ιμπραήμ κατέπλευσε στη Μεθώνη και αφού την κατέλαβε, στράφηκε στο Νιόκαστρο και το στρατηγικής σημασίας λιμάνι του. Αρχικός στόχος των Αιγυπτίων ήταν το νησί της Σφακτηρίας. Υπερασπιστές της ήταν οκτακόσιοι Έλληνες και Φιλέλληνες με επικεφαλής τον υπουργό Πολέμου, Αναγνωσταρά. Μαζί τους ήταν ο γραμματέας του εκτελεστικού Μαυροκορδάτος, οι Υδραίοι πλοίαρχοι Αναστάσης Τσαμαδός, κυβερνήτης του «Άρη» και Σταύρος Σαχίνης. Μαζί τους οι υπερασπιστές της Σφακτηρίας είχαν και οκτώ κανόνια.
Η μάχη ήταν άνιση αφού μια μοίρα από σαρανταέξι τουρκο-αιγυπτιακά πλοία, τρεις χιλιάδες στρατιώτες και πενήντα βάρκες, κατάφεραν να λυγίσουν τους ηρωϊκούς υπερασπιστές της Σφακτηρίας. Έπεσαν οι Αναγνωσταράς, Τσαμαδός, Σαχίνης αλλά και ο κόμης Santa Rosa. Πεντακόσιοι υπερασπιστές πέρασαν κολυμπώντας από το στενό της Συκιάς και σώθηκαν απέναντι στο Παλιοναβαρίνο. Τα καράβια των υπερασπιστών σήκωσαν άγκυρες και έφυγαν με όσους κατάφεραν να φθάσουν σ’ αυτά. Τελικά στον κόλπο έμεινε μόνος ο «Άρης» του Τσαμαδού που περίμενε μάταια να γυρίσει ο καπετάνιος του. Μετά από ώρες αναμονής και αφού οι ναύτες του περιμάζεψαν τον Μαυροκορδάτο, τον φρούραρχο του Ναβαρίνου Σαχτούρη και τον πλοίαρχο Βότση που ανέλαβε κυβερνήτης του πλοίου, «έκοψαν γούμενες και άγκυρες» και απέναντι σε τριάντα εχθρικά καράβια επιχείρησαν το ηρωϊκότερο ναυτικό κατόρθωμα, τη θρυλική έξοδο από το πέρασμα στις «Κουτσούνες».
O κόμης Santa Rosa αγωνίστηκε ως την τελευταία στιγμή και αρνήθηκε να φύγει ακολουθώντας τον Μαυροκορδάτο. Η σορός του αγνού Φιλέλληνα, βρέθηκε να επιπλέει στα νερά που τώρα πάνω τους, στέκεται η στήλη με τη Νίκη και το δάφνινο στεφάνι, που στήθηκε εκεί από το Ιταλικό Κράτος το 1926.
Απέναντι, η γραφική πόλη της Πύλου, σαν μια μικρή, νησιώτικη πολιτεία πίσω από το γραφικό λιμάνι της φαίνεται να υποκλίνεται στη θυσία αυτών που λάτρεψαν την Ελευθερία.
(Φωτογραφία: Από την πρόσφατη επίσκεψη στο Savigliano)
