Τουρισμός εδώ, τουρισμός εκεί, τουρισμός παραπέρα και η παραγωγή στα τάρταρα. Ένα οικονομικό μοντέλο, χίλια προβλήματα και μια οικονομία με χάρτινα πόδια. Ολοι ασχολούνται και ομνύουν στον τουρισμό, κανένας με την αγροτική παραγωγή. Πολύ περισσότερο με τους ανθρώπους και στον έναν και τον άλλον τομέα. Ας μείνουμε όμως στον τουρισμό που βαδίζει στο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα, καθώς δύσκολα μπορεί να καταλάβει κανένας τι είδους τουρισμό θέλουν παράγοντες και επαγγελματίες. Για την ακρίβεια… τα θέλουν όλα με διακηρύξεις ενδιαφέροντος, μελέτες και εκδηλώσεις αλλά χωρίς υποδομές και πραγματικό σχέδιο για την τοπική οικονομία. Θα μείνουμε ότι για να «υποδείξουμε» αλλά για να εξιστορήσουμε «παλαιούς πόθους» που εκφράστηκαν πριν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ετσι για την ιστορία και για την αντίληψη σχετικά με τη διαφορετικότητα στόχων και επιδιώξεων ανάλογα με τη θεώρηση των ασχολουμένων.
* Είμαστε στο 1937, και το «Θάρρος» ανοίγει το θέμα στις 22 Απριλίου γράφοντας μεταξύ άλλων: «Εις τας Καλάμας δεν υφίσταται ούτε ένας σταθμός τουριστικός ή άλλη τις υπηρεσία φροντίζουσα δια την τουριστικήν προπαγάνδαν, Προ καιρού είχεν εξαγγελθή ότι θα ιδρύετο και ενταύθα τουριστικός σταθμός, είδε δε εξευρεθεί και το κατάλληλον οίκημα δια την στέγασίν του, ως επίσης ο δήμος είχεν εγκρίνει σχετικήν πίστωσιν για την επίπλωσιν των γραφείων του αλλά μέχρι της στιγμής τίποτε δεν εγένετο.
Ασχέτως όμως προς το ζήτημα τούτο, το οποίον βεβαίως δεν αποτελεί απλήν παρωνυχίδα, είναι ανάγκη να καταβληθή μια συστηματική προσπάθεια από μέρους όλων μας δια την ανάπτυξιν του τουρισμού εις την Μεσσηνίαν, η οποία παρέχει όλας τας δυνατότητας προς τούτο. Η κάθοδος ξένων περιηγητών και εις τον τόπον μας σημαίνει εισροήν χρήματος και τόνωσιν της αγοράς μας».
* Πρώτος έσυρε το χορό ο Αναστάσιος Κουτουμάνος, καθηγητής φυσικών επιστημών και διευθυντής του περίφημου Πρακτικού Σχολείου Καλαμάτας, φανατικός… Αλαγόνιος που είχε αναπτύξει έντονη δραστηριότητα για τα ζητήματα της εποχής, ενώ πρωτοστατούσε σε κοινωνικές-πολιτιστικές εκδηλώσεις στην πόλη. Δύο ημέρες αργότερα καταθέτει τη δική του πρόταση η οποία κοιτάζει προς την… Αλαγονία και τον «ορεινό τουρισμό», δίνοντας ενδιαφέρουσες πληροφορίες . Και γράφει:
«Κατά την πρότινων ημερών εις Αθήνας μετάβασίν μου, προς επίλυσιν ενίων ζητημάτων, αφορώντων και την πόλιν των Καλαμών αλλά και την ιδιαιτέραν μου πατρίδα Αλαγονίαν, και περί των οποίων προσεχώς θα κάμω σχετικάς ανακοινώσεις, εθεώρησα υποχρέωσίν μου, επωφελούμενος της υπό της Εθνικής μας κυβερνήσεως καταβαλλομένης μεγάλης προσπαθείας προς προαγωγήν και πλήρη εξυπηρέτησιν των συμφερόντων του Κράτους, να επιδιώξω την μετά του αξιοτίμου επί του Τύπου και Τουρισμού υπουργού συνάντησίν μου και να διερμηνεύσω αυτώ, ότι η δροσόλουστος και μυροβόλος Καλαμάτα μας, ως αφετηρία και κόμβος τουριστικής κινήσεως, δύναται να καταλάβει δευτερεύουσαν μετά τας Αθήνας θέσιν επειδή πέριξ και καθ’ όλα τα σημεία αυτής υπάρχουσι ζητήματα αφθόνου και σοβαρωτάτου αρχαιολογικού, ιστορικού και φυσιογνωμικού περιεχομένου.
Προς επίρρωσιν δε των ισχυρισμών μου και των όσων κατά την συνομιλίαν μας διημείφθησαν ανέγνωσα επί τροχάδην εις αυτόν πραγματείαν μου, διάλεξιν την οποίαν θα ευτυχήσω να κάμω εν τη αιθούση της ενταύθα Λαϊκής Σχολής, άμα τη αφίξει του εξ Αθηνών αναμενομένου προβολέως – αφού δυστυχώς μια ολόκληρος Καλαμάτα με τα τόσα εκπαιδευτήρια, τους τόσους συλλόγους και την αλματικήν της βιομηχανικήν και εμπορικήν ανάπτυξιν, δεν ηδυνήθη μέχρι σήμερον να αποκτήση προβολέα όστις θα προβάλη επί της οθόνης εικόνας βιβλίων και φωτογραφιών – και εν τη οποία πραγματείαν μου, με πάσαν εφικτήν συντομίαν αναγράφονται οι λόγοι και τα επιχειρήματα βάσει των οποίων έχω την γνώμην ότι η Καλαμάτα μας δύναται και ως προς το ζήτημα της τουριστικής αναπτύξεως, να καταλάβη περίλαμπρον θέσιν.
Ο κ. Νικολούδης τον οποίον διακρίνει φωτεινότης διαρκείας και μεγάλος πατριωτισμός. Ενδιαφερόντως παρηκολούθησε την ανάγνωσιν της ως είρηται τουριστικής πραγματείας μου και με διεβεβαίωσεν ότι ευρίσκει αποχρώντως δεδικαιολογημένους τους ισχυρισμούς μου, και ότι μετά την συντελουμένην αμαξιτήν οδόν Καλαμών-Αλαγονίας-Σπάρτης, πλέον καθίσταται ευχερής και τερπνή η διαδρομή Ολυμπίας – Ιθώμης – Πύλου – Καλαμών – Μυστρά –Σπάρτης, και η Καλαμάτα, της οποίας η μοναδική γεωγραφική θέσις, το θαυμάσιον κλίμα, το εξαγωγικόν εμπόριον, η βιομηχανική πρόοδος, αι μεγαλοπρεπείς οικοδομαί, η μαγευτική Παραλία την οποία ηδυπαθώς περιλούει η θαλάσσια αύρα, και το πλήρες ήδη συγκοινωνιακόν «χερσαίον τε και θαλάσσιον» δίκτυόν της, την καθιστώσι προνομιακήν της Ελλάδος πόλιν, η Καλαμάτα μας λέγω, δικαιούται να καταστή κόμβος τουρισμού. Μάλιστα δε εις διαβεβαιώσεις μου ότι επί της βουνοσειράς της Αλαγονίας, την οποίαν εγκαρσίως τέμνει η συντελουμένη οδός Καλαμών – Αλαγονίας – Σπάρτης, υπάρχουσιν οροπέδια, ών η έκπαγλος λαμπρότης και μεγαλοπρέπεια χιλιάδας παραθεριστών προσελκύει ετησίως, περιστοιχούμενα από υψηκάρινα, σύσκια και συνηρεφή δάση εκ πεύξης της Λαρυκοειδούς, Αρκεύθης και ελάτης και διαυλακούμενα από κελαρίζοντα, κατάψυχρα κρυστάλλινα νερά, και δυνάμενα να μετατραπώσιν λόγω της ευρύτητος και της χαώδους συστάσεώς των εις άριστα αεροδρόμια και χιονοδρόμια, έμεινεν επί τοσούτον ενθουσιασμένος ώστε μοι υπεσχέθη ότι κατόπιν συνεννοήσεως μετά του θερμουργού Νομάρχου μας αξιοτίμου κ. Παπαδήμα θα μελετήση ευμενώς το ζήτημα της εκεί κατασκευής ορειβατικού καταφυγίου, ίνα ούτω δοθή η προσήκουσα ώθησις εις την ζωήν του υπαίθρου και την απόλαυσιν των καλλονών της ελληνικής φύσεως, οίτινες τόσον θελκτικοί και θαυμάσιοι προβάλλουσι προ των οφθαλμών μας.
Κατόπιν των ανωτέρω θέλω να πιστεύω, ότι τόσον το Δημοτικόν Συμβούλιον όσον και ο επιστημονικός, βιομηχανικός και εμπορικός κόσμος της πόλεως, όστις πάνυ επαξίως εκπροσωπείται από τους αξιοτίμους κ. κ. προέδρους του, θα επωφεληθή των αρίστων διαθέσεως του επί του Τύπου και Τουρισμού υπουργού».
* Την επόμενη ημέρα δημοσιεύτηκε ένα άλλο άρθρο με αρχικά τα οποία παραπέμπουν στον Ηλία Μουνδρέα, φιλόλογο με μεγάλη δραστηριότητα και ενασχόληση με ιστορικά και λαογραφικά του τόπου. Αυτός στρέφει το βλέμμα του σε άλλη κατεύθυνση, στον «αρχαιολογικό τουρισμό» καθώς ο τόπος ήταν γεμάτος αρχαιότητες, αν και δεν είχαν γίνει ακόμη οι μεγάλες ανακαλύψεις. Από το κείμενό του πέραν των άλλων, έχει ενδιαφέρον να προσέξουμε τη γνώμη που εκφράζει για τον τρόπο που μεταχειρίστηκαν οι Μεσσήνιοι τα μνημεία τους. Αλλά και στις «συστάσεις» του προς τους Μεσσήνιους για το πώς πρέπει να αντιμετωπίσουν τους ξένους:
«Η Μεσσηνία έχει να επιδείξη αρκετά μέρη με ενδιαφέρον αρχαιολογικό, ιστορικό, βιομηχανικό και γενικότερα τουριστικό, που να επιτρέπουν την ανάπτυξη ενός καλού εξωτερικού και εσωτερικού τουρισμού.
Η Πύλος, η Ιθώμη, η Μεθώνη, η Κορώνη, η Χριστιανούπολη, η Καλαμάτα, ο Αγιος Φλώρος, το Δώριο και η Κυπαρισσία, είναι τόποι που γνώρισαν μεγάλες εποχές μεγαλείου και κατάντιας, τόποι που πάνω τους κρίθηκαν λαοί και που άφησαν βαθειά ίχνη από το πέρασμά τους. Μια πεσμένη κολώνα, ένα μισογκρεμισμένο κάστρο, μια ερειπωμένη εκκλησία, ένα ρημαγμένο αρχοντικό πόσες σελίδες από την πολυκύμαντη ιστορία μας δεν ζωντανεύουν.
Μέσα απ’ όλα ξεχωρίζει η Πύλος, η ιστορική αυτή γωνιά, που φύλαξε μνημεία από κάθε καμπή της ιστορίας της. Το προϊστορικό τείχος, οι θολωτοί τάφοι, το παληό υδραγωγείο, τα μωσαϊκά, η βυζαντινή εκκλησία, το κάστρο της, οι τάφοι των μεγάλων Ελλήνων και Φιλελλήνων, τα νερά του κόλπου με τα συντρίμμια της ναυμαχίας, το Μουσείο Πιώ – που δυστυχώς καθυστερεί το κτίριό του – η γραφική ομορφιά της μαζύ με τις πολιτισμένες ανέσεις της την αναδείχνουν ξεχωριστό τουριστικό κέντρο.
Η Ιθώμη, με τα περίφημα τείχη, με τις πελώριες πύλες και τ΄άλλα ερείπια μαζύ με το μοναστήρι του Βουλκάνου συγκεντρώνει μεγάλο τουριστικό ενδιαφέρον. Η Μεθώνη με το στρατιωτικώτερο κάστρο τη Πελοποννήσου, η Κορώνη με το κάστρο της και τα περίφημα ψηφιδωτά που βρίσκονται σε μικρή από αυτή απόσταση και την πλούσια βλάστηση, κλείνουν μια πλούσια μεσαιωνική και νεώτερη ιστορία.
Η Χριστιανούπολη ή Χριστιάνοι, χωριό σήμερα κοντά στα Φιλιατρά, άλλοτε μεγάλη πόλη με έδρα μητροπολίτη στη βυζαντινή εποχή σώζει αρκετά ερείπια και προ πάντων την περίφημη Αγια Σωτήρα που λένε ότι χτίστηκε από τους ίδιους τεχνίτες που έχτισαν την Αγια Σοφιά γι’ αυτό και η παράδοση λέει: «Αγια Σωτήρα στο Μωριά κ’ Αγία Σοφιά στην πόλη».
Το Δώριο και ο Αγιος Φλώρος έχουν ενδιαφέρον αρχαιολογικό. Και η Κυπαρισσία, η περίφημη Αρκαδιά κρατάει αρκετά χαρακτηριστικά σημάδια της ιστορίας της. Η δε Καλαμάτα με τη μεγάλη βιομηχανία των μεταξωτών και τις άλλες γνωστές βιομηχανίες, είναι ο ενδιάμεσος σταθμός όλων αυτών των τόπων.
Δυστυχώς μέχρι σήμερα όλοι αυτοί οι τόποι δεν εγνώρισαν τουριστική προστασία. Όταν οι Μεθωναίοι εγκρέμισαν το κάστρο τους και τις ερειπωμένες εκκλησίες για να χτίσουν σπίτια και στην Κορώνη έπεφτε ένα μεγάλο μέρος από την αδιαφορία των κατοίκων, επίσης όταν τα’ αρχοντικά του Βιλλαρδουΐνου εγινόντανε λαχανόκηποι, κανείς δεν ενδιαφέρθηκε, καμμιά διαμαρτυρία δεν έγινε γι’ αυτές τις ιεροσυλίες.
Ενώ αλλού δημιουργούν ψεύτικα μνημεία για να διεκδικήσουν θέση στην ιστορία και στον πολιτισμό, εμείς παραμελούμε τέτοιους θησαυρούς στην τύχη τους χωρίς ποτέ να ενδιαφερθούμε για την συντήρηση και αναστήλωσή τους. Και ανεκμετάλλευτους τόπους σαν τον Καϊάφα που ακόμη δεν βρήκε την προστασία που αξίζει και το Βρωμονέρι με όλα τα εφόδια για να γίνη μια ωραία λουτρόπολη βρίσκεται σε απελπιστική κατάσταση.
Καιρός είναι τώρα να ληφθή μια μέριμνα και για τη Μεσσηνία και γι’ αυτό χρειάζονται συντονισμένες ενέργειες του υφυπουργείου Τουρισμού, των δημοτικών και κοινοτικών αρχών και κάθε ιδιωτικής οργανώσεως.
Από το υφυπουργείο του Τουρισμού που τον τελευταίο καιρό παρουσιάζει μια θαυμαστή δράση, θέλουμε να αναγνωρίση ωρισμένους τόπους ως κέντρα τουριστικά και να ενισχύση με οικονομικά μέσα για τον εξωραϊσμό των πόλεων και της υπαίθρου που αλλοιώς δεν μπορούν να γίνουν όπως η αποστράγγιση του Διβαριού της Πύλου και το χτίριο του Μουσείου Πιώ, να φτιάση τουριστικά περίπτερα όπου παρουσιάζουν ενδιαφέρον και ειδικώτερα να λύση το συγκοινωνιακό πρόβλημα γιατί σήμερα το ταξίδι καταντά μαρτύριο αν όχι ακατόρθωτο.
Από τις δημοτικές και κοινοτικές αρχές να εξωραΐσουν κατά το δυνατόν τα μέρη τους και να φροντίζουν για κάθε τι που θα συντελέση στην ευχάριστη διαμονή των ξένων.
Από τους ιδιώτες θέλουμε να αποχτήσουν συνείδησιν ότι ο ξένος είναι πηγή πλούτου και δεν είναι ούτε αξιοπερίεργο φαινόμενο, ούτε ευκαιρία εκμεταλλεύσεως. Πρέπει ο καθένας να πιστέψει ότι τουρισμός θα ειπή πολιτισμός. Και αυτό θα γίνη με διαλέξεις, με άρθρα διαφωτιστικά, με την ίδρυση ενός τουριστικού σωματείου που θα φροντίζη για ό, τι αφορά τον τουρισμό. Χρειάζεται μια εντατική προπαγάνδα με φωτογραφίες και διαφημιστικά έντυπα για τα αρχαιολογικά και ιστορικά μνημεία και για τις ιδιότητες κάθε τόπου με όλες τις σχετικές πληροφορίες για τις ανέσεις κάθε τόπου με οδηγίες και τιμολόγια».
* Ο καθένας καταλαβαίνει ότι οι εποχές είναι εντελώς διαφορετικές, η βάση όμως παραμένει η ίδια αλλά ο προσανατολισμός είναι διαφορετικός. Κοινές παραδοχές ότι η Καλαμάτα είναι κόμβος για την τουριστική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή από Ηλεία μέχρι Λακωνία. Ότι υπάρχει ένας αρχαιολογικός πλούτος που θα μπορούσε να αποτελεί πόλο έλξης για επισκέπτες καθώς υπήρχε και μια παράδοση με αρχαιόφιλους ξένους που επισκέπτονταν την περιοχή. Η θάλασσα… δεν έλεγε τίποτε και γιατί κανένας δεν θα ερχόταν στη Μεσσηνία για κολύμπι και… ηλιοθεραπεία, άλλωστε τότε έκαναν την εμφάνισή τους τα «μπεν μιξτ» δηλαδή περιοχές όπου κολυμπούσαν μαζί άνδρες και γυναίκες. Το βουνό όμως έλεγε πολλά και ήταν κύριος τόπος παραθερισμού για τους έχοντες τη δυνατότητα. Και τα ιαματικά λουτρά σε Καϊάφα και Βρωμονέρι (Γαργαλιάνων), μην ξεχνάμε ότι εκείνη την εποχή η επαρχία Ολυμπίας ανήκε διοικητικά στη Μεσσηνία. Ετσι για την ιστορία…
[Φωτογραφία: Φυσιολατρική φωτογραφία στη Νέδουσα πριν 100 χρόνια, επισκέπτες «παίζουν» με τα νερά του Νέδοντα]
