Αυτή η αόρατη σύνδεση, ο συμπνευματισμός με αφορμή την ποίηση, είναι μαγική και ιερή.
Η Χρύσα Ευστ. Αλεξοπούλου κατάγεται από την Αμαλιάδα. Σπούδασε Φιλολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, παρακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στη Γερμανία και είναι αριστούχος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Υπηρέτησε στη Β/βάθμια Εκπαίδευση ως καθηγήτρια και σχολική σύμβουλος Ανατολικής Αττικής. Δίδαξε στη Γ/βάθμια Εκπαίδευση στην Ελλάδα (Αρχαίο Δράμα στο Ε.Α.Π.) και στη Γερμανία (Ελληνική Γλώσσα και Πολιτισμό). Έχουν εκδοθεί: η διατριβή της (Η γυναικεία δράση στον Ευριπίδη: εκδίκηση και επιβολή: Μήδεια, Εκάβη, Ιππόλυτος, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 2000), βιβλία για την αρχαϊκή λυρική ποίηση (Από τον ανατρεπτικό Αρχίλοχο στον λυρικό αφηγητή Βακχυλίδη, εκδ. Έννοια, 2004) και τον Ευριπίδη (Ευριπίδης: ο ποιητής του πάθους και των παθημάτων, εκδ. Πεδίο, 2018). Μελέτες της για φιλολογικά θέματα έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά και σε συλλογικούς τόμους. Έχει μεταφράσει επιλεγμένα αποσπασμάτων των Γερμανών ποιητών Χάινε, Μέρικε και Ανέτ Φον Ντρόστε-Χίλσχοφ, ενώ έχουν εκδοθεί έξι ποιητικές της συλλογές: Βορείως του Νότου (εκδ. Γαβριηλίδη, 2005), 30 και 1 νυχτερινές αντανακλάσεις (εκδ. Ηριδανός, 2008), Τόπος ἔνδον (εκδ. Ηριδανός, 2012), Φάος, φάος, φάος, Φως (εκδ. Γαβριηλίδη, 2015), Πορείες κατάδυσης (εκδ. Περισπωμένη, 2020 – Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών «Λάμπρος Πορφύρας» 2021) και Της γραφής (εκδ. Περισπωμένη, 2023), η οποία μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη. Είναι μέλος του Κύκλου Ποιητών, της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων, της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων και του Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων (ΣΩΒ).
Στη συλλογή σας Της γραφής εξετάζετε τη γλώσσα ως μέσο έκφρασης και επικοινωνίας. Τι σας ώθησε να επικεντρωθείτε σε αυτή τη θεματική;
Με τη συλλογή Της γραφής προσπάθησα όχι τόσο να εξετάσω τη γλώσσα ως μέσο έκφρασης και επικοινωνίας, όσο να εκφράσω, κατ’ αρχάς, θαυμασμό, τιμή και σεβασμό σε αυτή την ανθρώπινη κατάκτηση που είναι η γλώσσα και στη συνέχεια να αναδείξω τη σημασία της διαδικασίας της γραφής, της αποτύπωσης της σκέψης, του Λόγου, κυρίως στην ποιητική μορφή. Το κίνητρο ήταν ακριβώς αυτή η αναγνώριση της σημασίας της γλώσσας που γίνεται γραφή, δηλαδή πόσο σύνθετο φαινόμενο είναι η υποστασιοποίηση της σκέψης, η υλοποίηση της έμπνευσης και η καταγραφή της μέσω της διαδικασίας της γραφής. Η προσέγγιση δε αυτού του φαινομένου γίνεται μέσω της ποιητικής έκφρασης.
Το έργο σας διαρθρώνεται σε δύο ενότητες και αρκετές υποενότητες, όπως «Σημεία στίξης», «Τόνοι και πνεύματα» και «Σχήματα λόγου». Πώς καταλήξατε σε αυτή τη δομή και τι επιδιώκετε μέσω αυτών των γλωσσικών «εργαλείων»;
Η διάρθρωση αυτή προέκυψε μέσα από τους διαφορετικούς στόχους που υπηρετεί κάθε ενότητα ή υποενότητα. Στην πρώτη ενότητα τα ποιήματα περιγράφουν τη διαδικασία της γραφής με βασικό στοιχείο το υλικό της μνήμης και επιδίωξη την αντιμετώπιση, κατά το δυνατόν, της λήθης, που σημαίνει απώλεια, μέσω και της ποίησης. Εδώ απασχολεί η κατάκτηση του νοήματος, η απόδοσή του, ο αγώνας της έκφρασης, η εσωτερική πορεία του δημιουργού-ποιητή. Στο δεύτερο μέρος και στις υποενότητες, που ήδη αναφέρατε, επιθυμώ να αναδείξω πράγματι τα «εργαλεία», όπως εύστοχα είπατε, της γραφής. Να σταθούμε στη λειτουργικότητά τους, την οποία συχνά παραβλέπουμε. Πόσο «φορτίο» νοηματικό ή συναισθηματικό κρύβεται πίσω από ένα θαυμαστικό ή από τα αποσιωπητικά; Αυτό το «φορτίο» θέλησα να προσδιορίσω ποιητικά. Να φανεί πόσο υπηρετούν το νόημα αυτές οι συμβάσεις της γλώσσας μας.
Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε το νόημα του αποσπάσματος που παραθέτετε στη σελίδα 15; Τι σημαίνουν για εσάς οι λέξεις που «κυκλοφορούν αυτόνομα ωραίες»;
Οι λέξεις «συλλαμβάνονται» από τον γράφοντα, επιλέγονται δηλαδή, με τα δικά του κριτήρια που καθορίζονται κάθε φορά και με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με τους στόχους του ή τη διάθεσή του. Από την ώρα όμως που θα γραφούν και θα κυκλοφορηθούν, για να συναντήσουν τον αναγνώστη, παύουν να ανήκουν στον δημιουργό και αποκτούν άλλες διαστάσεις ανάλογα πλέον με τον αναγνώστη. Κάθε αναγνώστης εισπράττει το νόημά τους διαφορετικά. Αυτή είναι η «αυτονομία» των λέξεων και η ωραιότητά τους. Φθάνει να σκεφθούμε πώς απλές λέξεις και συνηθισμένες από την καθημερινή χρήση τους αποκτούν άλλο περιεχόμενο, νοητικό και βιωματικό, μέσα σε άλλα συμφραζόμενα, «ζουν» άλλες ζωές, κι αυτή είναι η μαγεία τους.
Συχνά αναφέρεστε στη γλώσσα ως τέχνη που εκφράζει το βίωμα και τη συνομιλία με τον Άλλον. Τι ρόλο πιστεύετε ότι παίζει η ποίηση στην κατανόηση των πανανθρώπινων ανησυχιών;
Η ποίηση γεννιέται, προκύπτει, από τις πανανθρώπινες ανησυχίες, από τα ανθρώπινα μεγάλα ζητήματα, από τα βιώματα και τις ανάγκες του ανθρώπου. Δεν υπάρχει ποίηση –και πιστεύω γενικά τέχνη– χωρίς τον έρωτα, τον θάνατο, την απώλεια, την ανάγκη για ελευθερία, ειρήνη, δικαιοσύνη.
Ως ποιήτρια και φιλόλογος, ποια θεωρείτε ότι είναι η σχέση μεταξύ της γλωσσικής μορφής και του περιεχομένου στην ποίηση; Ποιο θεωρείτε σημαντικότερο στη δική σας δημιουργία;
Αυτά τα δύο, αν και είναι διαφορετικά ως ποιότητες, είναι αλληλεξαρτώμενα κατά τη δημιουργία. Το περιεχόμενο είναι σημαντικό ως σύλληψη, αλλά δεν αρκεί, αν δεν εκφραστεί με συγκεκριμένη μορφή. Κι αυτό είναι το αγώνισμα του δημιουργού, να καταφέρει να μην προδώσει κανένα από τα δύο. Να βρει τον τρόπο ώστε η μορφή να υπηρετήσει πιστά το περιεχόμενο, το νόημα που έχει συλλάβει. Δύσκολο αγώνισμα, κοπιώδες.
Ποιο είναι το όραμά σας για την ελληνική γλώσσα, ειδικά καθώς αλλάζει και αναπτύσσεται στον σύγχρονο κόσμο; Τι χάνεται και τι κερδίζεται σε αυτή την εξέλιξη;
Η ελληνική γλώσσα έχει βαθιές τις ρίζες της όχι μόνο στον χρόνο, γράφεται και μιλιέται χιλιάδες χρόνια. «Η ελληνική γλώσσα κατέχει το πολύτιμο και σπάνιο προνόμιο να ανήκει στις μόλις 5 γλώσσες, από τις 6.500 επίσημες που ομιλούνται σήμερα –με βάση τα στοιχεία του ΟΗΕ– που άντεξαν 4.000 χρόνια, στην ιστορία του ομιλούντος ανθρώπινου γένους και που μπορεί κάποιος να την παρακολουθήσει γραπτά, συνεχώς και αδιάλειπτα», έχει ειπωθεί. Παράλληλα, έχει σφραγίσει και τον παγκόσμιο πολιτισμό, αφενός με τις ιδέες από την πλουσιότατη Γραμματεία, από τον Όμηρο, τον Θουκυδίδη και τον Αριστοτέλη μέχρι τον Σεφέρη και τον Ελύτη (επιλέγω τους διεθνώς καταξιωμένους, αλλά δεν είναι μόνο αυτοί) και αφετέρου με τα δάνεια που έχει δώσει και συνεχίζει να δίνει σε όλες τις ξένες γλώσσες. Όλοι μπορούμε να φέρουμε στη μνήμη μας πλήθος λέξεων που βρίσκονται στο επιστημονικό και καθημερινό λεξιλόγιο όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών. Η γλώσσα είναι ζωντανή και δεν νομίζω ότι χάνεται κάτι, μάλλον χάνουν οι ομιλούντες αυτή, όταν δεν τη γνωρίζουν σε βάθος. Τι κερδίζεται από την εξέλιξη; Κερδίζεται η συνέχειά της, καθώς η τεχνολογία μπορεί να γίνει αρωγός.
Ποιες είναι οι κυριότερες λογοτεχνικές ή φιλοσοφικές επιρροές σας; Ποιητές ή συγγραφείς που θαυμάζετε και σας εμπνέουν;
Είναι λογικό ως φιλόλογος να έχω επηρεαστεί από όλο το εύρος της Γραμματείας μας, αρχαία, μεσαιωνική, νεότερη και σύγχρονη. Εννοώ δημιουργούς όπως ο Όμηρος, οι μεγάλοι μας ποιητές της αρχαϊκής λυρικής ποίησης, της τραγικής, της εκκλησιαστικής επίσης, μέχρι το δημοτικό μας τραγούδι, τον Σολωμό, Καβάφη, Σαραντάρη, Σεφέρη, Παυλόπουλο, Ελύτη, Δημουλά, Φωστιέρη, Κυπαρίσση κ.ά. Σταματώ γιατί είναι μακρύς ο κατάλογος και θα γίνει μακρύτερος αν προσθέσω και ξένους ποιητές (π.χ. Ντίκινσον, Ρεμπό, Μποντλέρ, Πόε, Τσέλαν, Πλαθ, Τισντέιλ κ.ά.).
Έχετε μεταφράσει έργα Γερμανών ποιητών. Πόσο έχουν επηρεάσει οι ξένες λογοτεχνικές φωνές την προσωπική σας γραφή;
Σίγουρα υπάρχει επηρεασμός, έστω κι αν δεν μπορούμε πάντα να τον προσδιορίσουμε. Ξέρετε, αυτά «μπαίνουν» μέσα μας αθόρυβα αλλά ουσιαστικά και σφραγίζουν τη σκέψη πρώτα και ίσως και τη γραφή δευτερευόντως και πολύ έμμεσα. Οι ποιητές που μετέφρασα εγώ ανήκουν σε αρκετά παλιότερες εποχές, οπότε νομίζω ότι, αν έχω επηρεαστεί, έχω ως προς τη συναισθηματική στάση τους, με την οποία προσέγγισαν διάφορα θέματα.
Ως διδάκτωρ της Φιλοσοφικής και εκπαιδευτικός, πώς έχει επηρεάσει η ενασχόλησή σας με τη φιλολογία και τη διδασκαλία τη συγγραφική σας πορεία;
Αν και η ποίηση είναι μια δημιουργική και καλλιτεχνική έκφραση που πάει –ή πρέπει να πηγαίνει– πολύ πιο πέρα από τη φιλολογία, γι’ αυτό δεν ανήκει μόνο στους φιλολόγους, την «θεραπεύουν» άνθρωποι από πολλούς χώρους, ωστόσο δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι δεν με έχει επηρεάσει η ενασχόλησή μου με τη φιλολογία. Άλλωστε αν ήμουν π.χ. γιατρός, σίγουρα θα με επηρέαζε εκείνο το επάγγελμα. Είμαστε εκτεθειμένοι όλοι σε πολλές επιδράσεις και δέσμιοι των βιωμάτων μας.
Πιστεύετε ότι η σύγχρονη εκπαίδευση υποστηρίζει την καλλιέργεια της αγάπης για τη γλώσσα και τη λογοτεχνία στους μαθητές;
Η σύγχρονη εκπαίδευση αποσκοπεί και υποστηρίζει την αγάπη για τη γλώσσα και τη λογοτεχνία. Κάθε φορά τα Προγράμματα Σπουδών αυτό επιδιώκουν και οι συνάδελφοι πασχίζουν να καλλιεργήσουν αυτή την αγάπη· πέρα από τη διδασκαλία, οργανώνουν στα σχολεία λέσχες ανάγνωσης, εργαστήρια δημιουργικής γραφής και άλλα ανάλογα προγράμματα, παλεύοντας έτσι την κυριαρχία του εικονιστικού πολιτισμού μας. Όμως, πρέπει και η κοινωνία να πιστέψει σε αυτές τις αξίες και να τις σεβαστεί. Κάθε μέρα, λόγου χάρη, ακούμε ή διαβάζουμε στα ΜΜΕ σοβαρά γλωσσικά σφάλματα, εκφραστικά, συντακτικά, ορθογραφικά κι όσοι υποπίπτουν σε αυτά παραμένουν στις θέσεις τους χωρίς εκπαίδευση και βελτίωση σαν να μη είναι σημαντικό αυτό το έλλειμμά τους… Σε παλαιότερες εποχές κάτι τέτοιο δεν συνέβαινε, τουλάχιστον σε αυτόν τον βαθμό.
Έχετε ήδη έξι ποιητικές συλλογές. Σκέφτεστε κάποιο νέο έργο ή διαφορετική θεματική για το μέλλον;
Δεν τελειώνει αυτή η διαδικασία, είναι εσωτερική ανάγκη, «αναπνοή», παραμυθία. Μοιάζει σαν σύμφυτη με την ύπαρξη, οπότε, όπως καταλαβαίνετε, συνεχώς και σκέφτομαι και γράφω.
Τι ελπίζετε να αποκομίσουν οι αναγνώστες από τα έργα σας και πώς θα θέλατε να «συνομιλήσουν» με αυτά;
Πολύ θα ήθελα οι στίχοι μου να γίνονται αφορμή αφενός στοχασμού και αφετέρου απόλαυσης. Να αποτελούν μια μορφή πνευματικής επικοινωνίας με τον αναγνώστη κι ο καθένας να βρίσκει σε αυτούς ό,τι του ταιριάζει είτε ως στοχασμός είτε ως αίσθημα. Αυτή η αόρατη σύνδεση, ο συμπνευματισμός με αφορμή την ποίηση, είναι μαγική και ιερή.
Πηγή: diastixo.gr
