Ενας εναλλακτικός τρόπος εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών που σχετίζονται με το οικογενειακό δίκαιο είναι η οικογενειακή διαμεσολάβηση. “Η διαμεσολάβηση είναι θεσμός που καίρια μπορεί να συνδράμει στην αποκλιμάκωση της πολεμικής ανάμεσα στα μέρη που αντιδικούν” λέει για τη χρησιμότητα του θεσμού μιλώντας στην “Ε” ο δικηγόρος Καλαμάτας και διαπιστευμένος διαμεσολαβητής του υπουργείου Δικαιοσύνης Γιώργος Παπαδόπουλος. Και παρόλο που απέχει τόσο από τη συμβουλευτική ζευγαριών όσο και από την οικογενειακή θεραπεία, μπορεί να παραστεί -αν αυτό κρίνεται απαραίτητο- και ειδικός ψυχικής υγείας. Η Μαριάννα Σουλίου, ψυχολόγος - παιγνιοθεραπεύτρια από το γραφείο “Πάνδωρον”, λέει μάλιστα ότι “η οικογενειακή διαμεσολάβηση μοιάζει μονόδρομος, όταν στόχος του ζευγαριού είναι η προστασία της ψυχικής υγείας του παιδιού και η μέριμνα για τις δικές τους ανάγκες, ως γονέων”.
Γιώργος Παπαδόπουλος
Δικηγόρος – διαπιστευμένος διαμεσολαβητής
- Τι είναι η οικογενειακή διαμεσολάβηση; Ποιους αφορά;
Είναι, κατά κύριο λόγο, προφορική διαδικασία δίχως να κρατούνται πρακτικά. Με τον τρόπο αυτό, τα μέρη μπορούν να διαμορφώσουν μέσα σε κλίμα συνεργασίας μια κοινή συμφωνία, αποδεκτή και από τους δυο. Μέρη στην οικογενειακή διαμεσολάβηση μπορεί να είναι ζευγάρια που βιώνουν σοβαρές δυσκολίες και που έχουν συνδεθεί μεταξύ τους νόμιμα κατά το ελληνικό δίκαιο: είτε δηλαδή με γάμο πολιτικό ή θρησκευτικό είτε και με συμφωνητικό συμβίωσης, με παιδιά ή και όχι. Επίσης, μπορούν να συμμετάσχουν στη διαδικασία (αν αυτό είναι απαραίτητο) επιστήμονες ψυχικής υγείας, πάντα με τη σύμφωνη γνώμη και την αποδοχή των συμμετεχόντων.
- Ποιες οικογενειακές διαφορές μπορούμε να επιλύσουμε;
Με την οικογενειακή διαμεσολάβηση μπορούν να ρυθμιστούν διάφορα θέματα, όπως η διάσταση, η επιθυμία για χωρισμό (διακοπή σχέσης). Δεν έχει σημασία αν το ζευγάρι μένει στην ίδια στέγη ή όχι. Λόγω του χαρακτήρα της διαδικασίας, η οικογενειακή διαμεσολάβηση είναι ιδανική για να ρυθμιστούν θέματα όπως η επιμέλεια των παιδιών, η επικοινωνία τους με τους γονείς που χωρίζουν, η επικοινωνία με τους παππούδες και τους λοιπούς κοντινούς συγγενείς, η διατροφή τους καθώς και η διατροφή του/της συζύγου, η καθημερινότητα των παιδιών και τυχόν διαφοροποιήσεις που προκύψουν σ’ αυτήν, κλπ. Βέβαια, για την ίδια τη λύση του γάμου απαιτείται είτε δικαστική απόφαση (αν πρόκειται για κατ’ αντιδικία διαφορά) είτε συμβολαιογραφική πράξη (αν γίνεται συναινετικά).
Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι μπορούν να ρυθμιστούν και θέματα περιουσιακής φύσης που ταλανίζουν το ζευγάρι: ακίνητα, κινητά, τυχόν λογαριασμοί κοινοί, κλπ. Ακόμη κι αν υπάρχουν διαφωνίες για τον διαμοιρασμό τους, το περιβάλλον της οικογενειακής διαμεσολάβησης είναι ό,τι πιο ιδανικό για την συζήτηση και την ανταλλαγή απόψεων.
- Γιατί να επιλέξω την οικογενειακή διαμεσολάβηση; Τι μου προσφέρει;
Η οικογενειακή διαμεσολάβηση πραγματοποιείται με μια πρώτη κοινή συνεδρία όλων των εμπλεκομένων σε αυτήν μερών (του ζευγαριού, των νομικών τους παραστατών, του διαμεσολαβητή) και στη συνέχεια, ο διαμεσολαβητής βλέπει ξεχωριστά το κάθε μέρος με τον νομικό του παραστάτη. Εκεί, στις κατ’ ιδίαν συναντήσεις, ο κάθε σύζυγος (ή γονέας - αν υπάρχουν τέκνα) θα εκφράσει τους προβληματισμούς του, τις ανάγκες του, δίχως να φοβάται. Αυτό είναι εφικτό λόγω του ασφαλούς χαρακτήρα της διαμεσολάβησης.
Η διαμεσολάβηση επίσης είναι εκούσια: Τα μέρη ελεύθερα έρχονται στη διαδικασία κι ελεύθερα παραμένουν σ’ αυτήν. Ας σημειώσουμε εδώ ότι στις οικογενειακές διαφορές (και σε κάποιες ακόμη περιπτώσεις που ορίζει ο νέος νόμος) υπάρχει υποχρέωση για μία πρώτη υποχρεωτική συνεδρία μεταξύ των μερών και του διαμεσολαβητή. Δεν πρόκειται για “υποχρεωτική διαμεσολάβηση” όπως λανθασμένα ακούγεται, αλλά μια συνεδρία ενημέρωσης, στην οποία ο διαμεσολαβητής ενημερώνει τα μέρη πρακτικά για τη διαδικασία της διαμεσολάβησης, τον τρόπο διεξαγωγής της και τα ευεργετήματα που μπορεί να σημαίνει η αποδοχή της ως δρόμο επίλυσης της διαφοράς τους.
Είναι επιπρόσθετα διαδικασία εμπιστευτική: Ολοι οι συμμετέχοντες απαγορεύεται κατηγορηματικά να αποκαλύψουν τα όσα διαδραματιστούν σ’ αυτήν, συνεπώς υπάρχει απόρρητο. Σημαντικό να αναφέρουμε είναι ότι ο διαμεσολαβητής, όταν πραγματοποιεί τις κατ’ ιδίαν συναντήσεις, μεταφέρει στην άλλη πλευρά μόνον όσο τμήμα της πληροφορίας εξουσιοδοτηθεί να μεταφέρει ρητά. Τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο.
- Εχει επιπλέον κόστος; Και σαν διαδικασία τι χρόνο απαιτεί;
Συγκριτικά με τη δικαστική οδό, η επιλογή της οικογενειακής διαμεσολάβησης είναι λιγότερο κοστοβόρα διαδικασία. Οχι μόνο γιατί εκλείπουν έξοδα που συναντά κανείς στη διαδικασία ενώπιον των δικαστηρίων, αλλά κυρίως λόγω του ειρηνικού της χαρακτήρα. Στην οικογενειακή διαμεσολάβηση, τα μέρη μπαίνουν στην ουσία της διαφοράς τους και γίνεται προσπάθεια να βρουν λύσεις σε όσα περισσότερα πεδία-θεματικές γίνεται. Με την επιλογή της δικαστικής οδού αντιθέτως, το κλίμα μεταξύ των αντίδικων μερών μπορεί πολύ εύκολα να μετατραπεί σε “πολεμικό” με όποιες νομικές συνέπειες μπορεί αυτό να έχει.
Ετσι λοιπόν, συγκριτικά με τη δικαστική οδό, η προσφυγή στην οικογενειακή διαμεσολάβηση είναι ταχύτατη διαδικασία (μπορεί να ολοκληρωθεί ακόμα και σε μερικές ώρες) αλλά και οικονομικότερη. Μπορούν τα μέρη με μια διαμεσολάβηση να ρυθμίσουν διαφορετικά ζητήματα ποικίλης οικογενειακής φύσης και να τα ενσωματώσουν σε ένα συμφωνητικό.
- Ωστόσο, υπάρχουν φωνές που διαμαρτύρονται για τον περιορισμό της δικηγορικής ύλης. Η οικογενειακή διαμεσολάβηση υποκαθιστά τη δικαστική απόφαση;
Υπάρχει σημαντική μερίδα συναδέλφων δικηγόρων που θεωρούν ότι με τη διαμεσολάβηση απομειώνεται και περιορίζεται η δικηγορική ύλη. Κάτι τέτοιο, όμως, κατά την προσωπική μου γνώμη απέχει από την πραγματικότητα για πολλούς λόγους.
Πρώτον, η παρουσία των δικηγόρων ως νομικών παραστατών είναι υποχρεωτική στην σημαντικότερη πλειοψηφία των υποθέσεων των μερών. Ο διαμεσολαβητής δεν βρίσκεται στη διαδικασία για να παρέχει νομικές συμβουλές στα μέρη: Αυτός είναι ο ρόλος των νομικών τους παραστατών. Αυτό συνεπάγεται ότι οι δικηγόροι κατευθύνουν, συμβουλεύουν αλλά και βοηθούν τους εντολείς τους και στη διαδικασία της διαμεσολάβησης. Αρα, όχι μόνο δεν απομειώνεται η δικηγορική ύλη, αλλά αντιθέτως αυξάνεται.
Δεύτερον, η διαμεσολάβηση -όπως προείπαμε- αποτελεί εναλλακτικό τρόπο επίλυσης διαφορών. Αυτό σημαίνει ότι τα μέρη δεν χάνουν τον φυσικό τους δικαστή. Αν η διαδικασία της διαμεσολάβησης δεν οδηγήσει στην επίτευξη συμφωνίας (εδώ διατρανώνεται και το ελεύθερο της συμμετοχής σ’ αυτήν!), τότε τα μέρη μπορούν να συνεχίσουν με τους δικηγόρους τους στη δικαστική οδό.
Τρίτον, ακούγεται ότι απομειώνεται η ουσία και ο ρόλος του δικηγόρου στη διαμεσολάβηση. Κάτι τέτοιο απέχει μακρά από την αληθινή ουσία και τη φύση της διαδικασίας. Οι δικηγόροι, ως νομικοί παραστάτες των μερών τους, διαδραματίζουν πρωτεύοντα ρόλο στη διαδικασία και μετέχουν σ’ αυτήν το ίδιο δυναμικά όπως και στη δικαστική οδό. Ας μην ξεχνούμε πάνω απ’ όλα ότι η δικηγορία είναι λειτούργημα κι αυτό μπορεί να διαδραματίσει καίριο ρόλο, όχι μόνο σε νομικό αλλά και σε κοινωνικοοικονομικό επίπεδο.
Τέταρτον, ακούγεται ότι ο διαμεσολαβητής “βγάζει δικαστική απόφαση”. Κάτι τέτοιο δεν συνάδει ούτε με τον νόμο της διαμεσολάβησης ούτε και με την ουσία αυτής. Ο διαμεσολαβητής βρίσκεται, κατά πρώτον, στη διαδικασία ώστε να υποβοηθήσει τα μέρη να εντοπίσουν-διερευνήσουν την ουσία και το αντικείμενο της διαφοράς τους και, κατά δεύτερον, να αποτυπώσουν σε γραπτή συμφωνία τα όσα συμφωνήσουν. Δεν αποφασίζει ο διαμεσολαβητής, λοιπόν, ούτε επιβάλλει λύσεις.
Μαριάννα Σουλίου
Ψυχολόγος - παιγνιοθεραπεύτρια
- Να ξεκαθαρίσουμε τι δεν είναι η οικογενειακή διαμεσολάβηση; Γιατί νομίζω δεν είναι ούτε προσπάθεια συμφιλίωσης, ούτε συμβουλευτική ζευγαριών, αλλά ούτε και οικογενειακή ψυχοθεραπεία.
Η διαφορά της ψυχοθεραπείας με τη διαμεσολάβηση είναι πως η ψυχοθεραπεία επεξεργάζεται βαθύτερα τα θέματα τα οποία προκύπτουν και χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να αποκαλυφθούν παλαιά τραύματα και για να γίνει η επούλωσή τους. Η ψυχοθεραπεία βασίζεται στη θεραπευτική σχέση και οι διαδικασίες που λαμβάνουν μέρος είναι πολλές φορές ασυνείδητες.
- Η διαμεσολάβηση για την επίλυση των διαφορών έχει λιγότερο ψυχικό κόστος και βοηθά στη γεφύρωση των σχέσεων; Είναι δηλαδή και ζήτημα καλύτερου κλίματος και ψυχολογίας;
Είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί πως σε πολλές περιπτώσεις οικογενειακής διαμεσολάβησης υπάρχουν και ανήλικα τέκνα. Παιδιά που βρίσκονται εν μέσω συγκρούσεων των γονέων τους δέχονται όλες τις αρνητικές επιπτώσεις που μπορεί να έχουν οι τσακωμοί, οι λεκτικές επιθέσεις και το αρνητικό κλίμα που επικρατεί μέσα στο σπίτι. Η σύγκρουση και η πιθανή αλλαγή της οικογενειακής δομής, όπως για παράδειγμα γίνεται στο διαζύγιο, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες στα παιδιά (άγχος, ξεσπάσματα θυμού, πτώση σχολικής επίδοσης, διαταραχές ύπνου κτλ). Για αυτόν τον λόγο, η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία (APA), προτείνει την οικογενειακή διαμεσολάβηση ως εναλλακτική στις δικαστικές διαδικασίες, καθώς έχει βρεθεί πως αυτή μπορεί να ωφελήσει την συναισθηματική ικανοποίηση, τις σχέσεις μεταξύ του ζευγαριού και τις ανάγκες των παιδιών (Shaw, 2010).
Αν και το διαζύγιο είναι μια σημαντική αλλαγή στη ζωή των παιδιών που συνήθως συνοδεύεται από αλλαγές στο συναίσθημα και τη συμπεριφορά, έρευνες δείχνουν πως τα παιδιά προσαρμόζονται μέσα σε δύο χρόνια από την ημέρα του διαζυγίου. Από την άλλη, παιδιά που παραμένουν σε συγκρουσιακές καταστάσεις για μεγάλο χρονικό διάστημα, όπως αυτό που συμβαίνει πολλές φορές στις δικαστικές διαμάχες, εμφανίζουν πολύ μεγαλύτερα προβλήματα συναισθηματικής και κοινωνικής φύσης (Kelly, 2005' 2012).
- Επομένως, τα παιδιά επωφελούνται από τη διαδικασία αυτή;
Η οικογενειακή διαμεσολάβηση μοιάζει μονόδρομος όταν στόχος του ζευγαριού είναι η προστασία της ψυχικής υγείας του παιδιού και η μέριμνα των δικών τους αναγκών ως γονείς. Το παιδί όχι μόνο επωφελείται από τη βραχύχρονη διαδικασία που γίνεται σε ασφαλές και ήρεμο κλίμα, αλλά γίνεται μάρτυρας της ωριμότητας των γονέων του που έχουν την ικανότητα να επιλύουν διαφορές χωρίς τον εξωτερικό έλεγχο ενός δικαστηρίου που αποφασίζει, αλλά έχοντας οι ίδιοι τον έλεγχο πάνω στην ζωή τους και μεριμνώντας για την ευημερία του παιδιού τους.
