Ο μοναχισμός στην περιοχή θεωρείται ότι ξεκίνησε ήδη από τους πρώτους αιώνες μ.Χ. αλλά η πρώτη Μονή ιδρύθηκε το 963 μ.Χ. Εκτοτε η μοναστική ζωή περνάει από διάφορες φάσεις, γνωρίζοντας τη μεγαλύτερή της ακμή στα βυζαντινά χρόνια, κατά τα οποία κυρίως αποκτήθηκαν από τα μοναστήρια μεγάλες εκτάσεις γης και πλούτος. 

Τα τελευταία περίπου 100 χρόνια, το Αγιο Ορος θεωρείται με άρθρο του Συντάγματος αυτοδιοίκητο τμήμα του ελληνικού κράτους. Σήμερα στη χερσόνησο, τη λεγόμενη  και περιβόλι της Παναγιάς υπάρχουν είκοσι μοναστήρια με τις σκήτες τους, τα ησυχαστήρια και άλλα μικρά μοναστικά ιδρύματα - και ο πληθυσμός είναι περίπου 2.000 μοναχοί.

Χιλιάδες είναι οι προσκυνητές που όλο τον χρόνο επισκέπτονται το Αγιο Ορος, από την Ελλάδα και άλλες χώρες, κυρίως τα Βαλκάνια και τη Ρωσία. Το κοινό τους χαρακτηριστικό φυσικά είναι ότι είναι όλοι άντρες, καθώς ισχύει το γνωστό άβατον, η απαγόρευση εισόδου δηλαδή στις γυναίκες, η οποία παραβιάσθηκε μόνο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, οπότε πολλές οικογένειες βρήκαν καταφύγιο στην περιοχή. Η ύπαρξη αυτής της απαγόρευσης στη σημερινή εποχή αποτελεί μία από τις κύριες αιτίες για τις επικρίσεις που δέχεται η Εκκλησία και το Αγιο Ορος, σε συνδυασμό με διάφορους άλλους λόγους. Οι απόψεις βέβαια ποικίλλουν και το κατάλαβα καλά λίγες μέρες πριν την αναχώρησή μας παρατηρώντας τις αντιδράσεις γνωστών και φίλων. Υπήρχαν άνθρωποι, άντρες και γυναίκες, που δεν ήθελαν να ακούσουν για το Αγιο Ορος, άλλοι που θα ήθελαν να το επισκεφθούν ακόμη και αν δεν είναι ιδιαιτέρως ή και καθόλου πιστοί χριστιανοί και άλλοι που το αντιμετωπίζουν με σεβασμό και δέος, ανάμεσα τους και γυναίκες, που παρότι θα ήθελαν να έχουν τη δυνατότητα να πάνε, δικαιολογούν απόλυτα το άβατο.

Για εμάς, θα ήταν η δεύτερη φορά που θα πηγαίναμε. Λίγους μήνες νωρίτερα, τον Μάρτιο του 2015, είχαμε επισκεφθεί το Αγιο Ορος με τον ΕΟΣ Καλαμάτας, με τη συμμετοχή 9 ατόμων, με πιο χαρακτηριστική και δυνατή στιγμή σίγουρα εκείνη κατά την οποία κατορθώσαμε να φτάσουμε μετά από πολύωρη και κουραστική διαδρομή στη χιονισμένη απότομη κορυφή του Αθω στα 2.033 μέτρα απολαμβάνοντας απερίγραπτη θέα. Αυτή τη φορά ήμαστε 3 και ο στόχος είναι να κάνουμε το γύρο της χερσονήσου ακολουθώντας τα καλά χαραγμένα και σηματοδοτημένα -στις περισσότερες περιπτώσεις- μονοπάτια στη διάρκεια μίας εβδομάδας. Ξεκινάμε φορτωμένοι με τα βαριά σακίδια στην πλάτη και με τα απαραίτητα σύνεργα ανά χείρας. Ο Κώστας, που είχε μελετήσει τις διαδρομές και είχε βγάλει το πρόγραμμα, κρατάει GPS και σημειώσεις, ο Βαλάντης με το σήμα κατατεθέν ρολόι του που καταγράφει χιλιόμετρα και εγώ με χάρτη και βιβλιαράκι με πληροφορίες και ιστορικά στοιχεία. 

Το ταχύπλοο από την Ουρανούπολη μας αφήνει στον αρσανά, το λιμανάκι δηλαδή, της Μονής Ζωγράφου στο βόρειο τμήμα της δυτικής πλευράς της χερσονήσου. Η μέρα είναι ηλιόλουστη και περπατάμε κοντά στη θάλασσα και αφού περάσουμε και τον αρσανά της Μονής Κωνσταμονίτου, φτάνουμε στη Μονή Δοχειαρίου, ένα όμορφο μοναστήρι με βοτσαλωτά στις αυλές και έναν ψηλό πύργο. Συνεχίζουμε και μετά από λίγη ώρα φτάνουμε στη Μονή Ξενοφώντος με τα περιποιημένα περιβόλια, όπου κάνουμε στάση για τσίπουρο και λουκούμι. Επόμενος σταθμός η ρώσικη Μονή Παντελεήμονος, ένα από τα μεγαλύτερα μοναστήρια, το οποίο εντυπωσιάζει με τα έντονα χρώματα και τους πολλούς πράσινους τρούλους αλλά και τους ιδιαιτέρως φροντισμένους κήπους. Αργότερα, αφού περάσουμε και από τη Μονή Ξηροποτάμου, φτάνουμε το μεσημέρι στη Δάφνη, το λιμάνι του Αγίου Ορους. Εκεί διαπιστώνουμε ότι πρέπει να συνεχίσουμε με τα πόδια μέχρι το μοναστήρι που θα διανυκτερεύσουμε, αφού δεν προλάβαμε το καράβι και τα θαλάσσια ταξί -ιδιωτικής προφανώς εκμετάλλευσης- είναι υπερβολικά ακριβά. 

Μετά από μερικές ώρες πορείας, έχοντας πια προχωρήσει αρκετά και έχοντας απομακρυνθεί από τη θάλασσα αντικρίζουμε ίσως το πιο όμορφο θέαμα της χερσονήσου. Μπροστά μας η Μονή Σίμωνος Πέτρας κτισμένη πάνω σε απόκρημνο βράχο σαν φυσική συνέχειά του και πίσω ο επιβλητικός Αθως σε όλο του το ύψος με τις μυτερές κορφές και τις καταπράσινες πλαγιές που αυλακώνονται από βαθιές χαράδρες μέχρι να βυθιστούν στη θάλασσα. Είναι πλέον απόγευμα και αναγκαζόμαστε να κατηφορίσουμε γρήγορα μέχρι τη φιλόξενη Μονή Γρηγορίου, όπου θα φάμε και θα κοιμηθούμε. Η Μονή βρίσκεται σε ένα γαλήνιο τοπίο πάνω στη θάλασσα κτισμένη στα βράχια δίπλα στα πράσινα νερά. 

Ημέρα δεύτερη και ξεκινάμε για τη Μονή Διονυσίου, από την οποία θα ακολουθήσουμε το φαράγγι του Αεροποτάμου προς την κορυφή του Αντιάθωνα στα χίλια μέτρα περίπου. Δυστυχώς το αρχικό τμήμα του μονοπατιού έχει καταστραφεί και ένα μέρος του φαραγγιού έχει ήδη στρωθεί με τσιμέντο για να γίνει δρόμος. Μία από τις κατασκευαστικές υπερβολές που είδαμε κατά τη διάρκεια της παραμονής μας στο Όρος. Ωστόσο, πιο ψηλά το μονοπάτι έχει παραμείνει ανέπαφο και περνάει μέσα από πλούσιο καταπράσινο δάσος. Η ανηφόρα είναι κουραστική, το όμορφο μονοπάτι όμως μας αποζημιώνει. Λόγω περιορισμένου χρόνου, αρκούμαστε στο να δούμε την κορυφή του Αντιάθωνα από λίγο χαμηλότερα και επιστρέφουμε για να διανυκτερεύσουμε στο πέτρινο μοναστήρι, που από μακριά φαίνεται σαν κάστρο φωλιασμένο στην απόληξη του φαραγγιού εκεί όπου σμίγουν οι δύο πλευρές του. Η βεράντα με τη φανταστική θέα ήταν το καλύτερο μέρος για να πιούμε τσάι και να δοκιμάσουμε χειροποίητη μαρμελάδα σύκο το επόμενο πρωινό πριν συνεχίσουμε το οδοιπορικό μας.

Νωρίς το πρωί αφήνουμε τη Μονή Διονυσίου και παίρνουμε το αρχικά ανηφορικό μονοπάτι που στη συνέχεια ακολουθώντας πορεία προς τη θάλασσα μας οδηγεί μετά από μία ώρα στη Μονή του Αγίου Παύλου, που έχει κουρνιάσει στα ριζά του γκρίζου ορεινού όγκου. Μετά από ακόμη μιάμιση ώρα πορείας, φτάνουμε νοτιότερα στη Σκήτη της Αγίας Αννης, όπου βρίσκουμε προσωρινό καταφύγιο από την καταιγίδα που έχει ξεσπάσει. Υστερα ακολουθούμε και πάλι το μονοπάτι, που μέσα από δάση με οξιές, πλατάνια και άλλα δέντρα θα μας βγάλει πλέον στην ανατολική πλευρά της χερσονήσου κοντά στη Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου και το ακρωτήριο του Ακράθωνα, για να καταλήξουμε τελικά στο μεγάλο καστρομονάστηρο της Μεγίστης Λαύρας, το πρώτο που ιδρύθηκε το 963. Εκεί, αρχίζοντας πλέον να προσαρμοζόμαστε υποχρεωτικά στον τρόπο ζωής, συμμετέχουμε στον εσπερινό και ακολούθως στην Τράπεζα, καθώς άλλωστε στο Αγιο Ορος ισχύει το βυζαντινό ωρολόγιο και το βραδινό φαγητό είναι περίπου στις πέντε το απόγευμα. Η Μονή διαθέτει πολλά κειμήλια, το δε καθολικό της, δηλαδή η κύρια εκκλησία στον περίβολο, είναι το παλαιότερο όλων των μοναστηριών αλλά και η Τράπεζα αποτελεί μνημείο καθώς είναι ένα πολύ παλαιό κτίριο σε σχήμα σταυρού με μαρμάρινα τραπέζια και αγιογραφίες, ανάμεσα στις οποίες αναπαριστώνται και αρχαίοι Ελληνες, όπως ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης. Πριν την κατάκλιση στους κοιτώνες ενημερωθήκαμε από τους ιερείς της Μονής για την ιστορία της Μεγίστης Λαύρας και γενικότερα του Αγίου Ορους. 

Το επόμενο πρωινό θα μεταβούμε με λεωφορείο στη Μονή Ιβήρων, ένα από τα μεγαλύτερα και παλαιότερα μοναστήρια δίπλα στη θάλασσα που αποπνέει μεσαιωνική ατμόσφαιρα, και μέσω λιθόστρωτου δασώδους μονοπατιού φτάνουμε στη Μονή Κουτλουμουσίου κοντά στις Καρυές, την πρωτεύουσα του Αγίου Ορους. Εκεί βρίσκονται οι διοικητικές υπηρεσίες καθώς και το Πρωτάτο, η πρώτη εκκλησία του Αγίου Ορους με την περίφημη εικόνα «Αξιον Εστί». Από τις Καρυές μέσα από υπέροχα μονοπάτια σε καστανόδασος προσεγγίζουμε μετά από μερικές ώρες την παραλιακή Μονή Βατοπαιδίου, όπου και φιλοξενούμαστε. Η Μονή Βατοπεδίου με τον μεγάλο περίβολο και τα εντυπωσιακά κτήρια είναι μία από τις παλαιότερες και λαμπρότερες μονές και φημίζεται για την πληθώρα κειμηλίων και τα μουσεία της, τα οποία δυστυχώς δεν είχαμε την ευκαιρία να επισκεφθούμε. Την επομένη αποφασίζουμε να ξεκινήσουμε λίγο αργότερα, έτσι λοιπόν μετά τη λειτουργία βρισκόμαστε στην Τράπεζα και τρώμε μεσημεριανό συνοδεία κρασιού… στις οχτώ το πρωί, αφού βάσει του βυζαντινού ωρολογίου η μέρα εδώ ξεκινάει πολύ νωρίτερα.

Ο καιρός έχει αγριέψει και περπατάμε δίπλα στην αφρισμένη από τα κύματα θάλασσα  αλλά και σε εσωτερικά μονοπάτια μέχρι να φτάσουμε στη Μονή Εσφιγμένου, οι μοναχοί της οποίας θεωρούνται σχισμαστικοί και παράνομοι, καθώς δεν έχουν επαφές με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και αρνούνται να εγκαταλείψουν και να παραδώσουν τη Μονή. Οι ομολογουμένως φιλικοί και εξυπηρετικοί μοναχοί μάς ενημερώνουν ότι εδώ δεν υπάρχει ρεύμα τις περισσότερες ώρες της ημέρας - και πράγματι αποκτούμε την αίσθηση ότι τα πράγματα εδώ είναι πιο απλά σε σχέση με τα μεγάλα μοναστήρια που έχουμε δει τις δύο προηγούμενες ημέρες. Συνεχίζοντας σε χωματόδρομο με ψηλά κυπαρίσσια φτάνουμε στη σέρβικη Μονή Χιλανδαρίου, όπου η επικοινωνία καθίσταται δύσκολη μέχρι τη στιγμή που ένας πολύ εξυπηρετικός Σέρβος που μιλούσε Αγγλικά μας βοήθησε και συνεννοήθηκε ώστε να καταλύσουμε εκεί. Ακρως ενδιαφέρον αποδείχθηκε το άκουσμα της λειτουργίας στη σέρβικη γλώσσα, εκτός από τα Ευαγγέλια που είναι στα ελληνικά.

Η επόμενη ημέρα είναι και η τελευταία μας στο Ορος και έχουμε σχεδόν ολοκληρώσει τον γύρο της χερσονήσου αφού είμαστε στη βορειοανατολική πλευρά της. Αφήνουμε τη σέρβικη μονή πριν ακόμη ξημερώσει, και πάμε στην πολύ καλά συντηρημένη και αναπαλαιωμένη Μονή Ζωγράφου, όπου πίνουμε εσπρέσο(!) και τρώμε λουκούμι. Ξεκινάμε για το τελευταίο μοναστήρι της διαδρομής μας, τη Μονή Κωνσταμονίτου, η διαδρομή όμως αποδεικνύεται μεγαλύτερη και πιο ανηφορική από ό,τι νομίζαμε. Αυτό μας αναγκάζει μετά από μία σύντομη στάση στο μοναστήρι να περπατήσουμε γρήγορα προς τον αρσανά Ζωγράφου, από όπου θα πάρουμε το καράβι για την Ουρανούπολη για να επιστρέψουμε στα εγκόσμια. 

Ο στόχος επετεύχθη, πραγματοποιήθηκε η κυκλική πορεία κυρίως περιμετρικά της χερσονήσου. Μία χερσόνησος γεμάτη φυσικές ομορφιές, δάση, ένα επιβλητικό βουνό και εντυπωσιακά ακρωτήρια που βυθίζονται στα νερά του Αιγαίου. Ενα μέρος που προκαλεί αντιφατικά συναισθήματα - από τη μία θαυμάζεις τα μοναστηριακά κτίσματα πάνω στα απότομα βράχια και δίπλα στη θάλασσα, από την άλλη προβληματίζεσαι για το εάν είναι απαραίτητες οι τόσες επεκτάσεις και τα πολυέξοδα κατασκευαστικά έργα. Αλλά και ένα μέρος όπου η ατμόσφαιρα μπορεί να είναι πραγματικά κατανυκτική, όταν το φως της ημέρας μπαίνει αργά όσο ξημερώνει από τα βιτρό παράθυρα των εκκλησιών, στους πολυελαίους των οποίων δεν τοποθετούνται λάμπες, παρά μόνο κεριά. Ενα μέρος όπου έχει παραμείνει ζωντανό ένα κομμάτι από το Βυζάντιο, κέντρο της Ορθοδοξίας όπου η θρησκευτική παράδοση, ο μοναστηριακός τρόπος ζωής και η παραδοσιακή αρχιτεκτονική είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Δεν είναι τυχαίο ότι το Αγιο Ορος  είναι μία από τις πρώτες περιοχές της Ελλάδας που ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO (1988). 

Εχοντάς το επισκεφτεί πλέον δύο φορές το θεωρώ σχεδόν δεδομένο ότι θα ξαναπάω. Και ανεξαρτήτως του εάν κάποιος είναι θρήσκος ή όχι, αξίζει να πάει έστω μία φορά, είτε σαν πιστός προσκυνητής, είτε σαν περιπετειώδης φυσιολάτρης, είτε σαν αποστασιοποιημένος παρατηρητής, είτε σαν φιλοπερίεργος ταξιδευτής, είτε σαν υποψιασμένος αμφισβητητής, είτε όλα αυτά μαζί, αν συνδυάζονται. Ετσι άλλωστε πήγα κι εγώ… Και το βέβαιο είναι πως όποια εικόνα αποκομίσει κανείς από τη μοναστική πολιτεία, είτε αποδεχθεί την αγιοσύνη του τόπου είτε όχι, δεν θα μετανιώσει που επισκέφτηκε αυτή την περιοχή με το ιδιόμορφο στο χάρτη σχήμα, τη χερσόνησο την τόσο προικισμένη με τα συγκλονιστικά τοπία και τη θέα που κόβει την ανάσα, τις χαρακτηριστικές και αντιπροσωπευτικές εικόνες της Μεσογείου και ειδικά της Ελλάδας, με τις βουνοκορφές, τα φαράγγια, τις πηγές, τα τρεχούμενα νερά, τις ορθοπλαγιές, τα πυκνά δάση, τις ελιές, τα κυπαρίσσια και τα γαλάζια νερά. 

Δημήτριος Σπανός