Το πρώτο δεκαπενθήμερο του Οκτωβρίου ο ΝΗΛΕΑΣ έχει δρομολογήσει την πραγματοποίηση εκλογών με σκοπό την ανάδειξη των οργάνων διοίκησής του. Εντοπίσαμε ότι μια σημαντική αδυναμία είναι το μικρό μέγεθος των μελών του. Στην πρόσφατη Γενική Συνέλευση (24/8/2020) αποφασίστηκε η δραστική μείωση της συνεταιριστικής μερίδας, προκειμένου να γίνει προσιτή η εγγραφή νέων καλλιεργητών (και όχι μόνο).
Ο ΝΗΛΕΑΣ ιδρύθηκε την άνοιξη του 2002, ως μια κοινή προσπάθεια των 55 ιδρυτικών μελών προκειμένου να βελτιώσουν, μέσω της ολοκληρωμένης διαχείρισης, την ποιότητα του ελαιολάδου, το περιβάλλον και να πετύχουν καλύτερες τιμές. Δεκαοχτώ χρόνια μετά, ο καθένας έχει τη δική του θεώρηση για την επίτευξη ή όχι των στόχων του. Το βέβαιο είναι ότι πρωτοπορήσαμε και καινοτομήσαμε, πετύχαμε στόχους μέσα από μια πορεία που περιλάμβανε πρωτοβουλίες οι οποίες οδήγησαν σε πολλές επιτυχίες, αλλά και κάποιες αναπόφευκτες αστοχίες, δημιουργώντας ύστερα από σχεδόν μια εικοσαετία ένα σημείο αναφοράς στον τόπο μας. Βάλαμε το δικό μας λιθαράκι για την ποιότητα του ελαιολάδου μας, πετύχαμε να εξάγουμε σε δύσκολες αγορές και διαχειριστήκαμε δύσκολα και πρωτοπόρα προγράμματα που μας πρόσφεραν πολύτιμες γνώσεις, βραβεύτηκαν και έγιναν οδηγός για επόμενα.
Στην εικοσαετή διαδρομή του και ενόψει των επερχόμενων εκλογών, θεωρούμε ότι κλείνουμε έναν ιστορικό κύκλο. Με ορατή πλέον την κόπωση αλλά και έντονη την αγωνία για το μέλλον του τόπου μας και της γεωργίας εν γένει, πιστεύουμε ότι δεν υπάρχει χρόνος για εφησυχασμό και ηττοπάθεια. Ο πρωτογενής τομέας έχει μεγάλη δυναμική η οποία μένει αναξιοποίητη, ενώ από την άλλη πλευρά τα σύννεφα πυκνώνουν. Η κλιματική αλλαγή, η παγκοσμιοποίηση των αγορών με τις ευκαιρίες αλλά και τις απειλές, και η πρόσφατη κρίση του Covid-19 που έβαλε στο προσκήνιο τον ρόλο της γεωργίας, είναι προκλήσεις που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Χρειαζόμαστε ένα νέο μοντέλο γεωργίας που θα μπορεί να δώσει λύσεις στις προκλήσεις των καιρών που διανύουμε (επισιτιστική ασφάλεια, ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της απασχόλησης στην ύπαιθρο). Δύο είναι οι αναγκαίες συνθήκες για τη δημιουργία της νέας βιώσιμης γεωργίας: η χάραξη εθνικής αγροτικής πολιτικής και ο ανανεωμένος ρόλος των συλλογικών οργανώσεων των παραγωγών. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, εκτιμώ ότι η συγκυρία των εκλογών με τον νέο νόμο για τις συνεταιριστικές οργανώσεις και την πρόσκληση που απευθύνουμε σε παραγωγούς να γίνουν μέλη του ΝΗΛΕΑ αποκτά ξεχωριστή σημασία.
Μια ερώτηση που ακούμε συχνά όλα αυτά τα χρόνια είναι «τι θα κερδίσω αν γίνω μέλος στον ΝΗΛΕΑ». Το ερώτημα είναι εύλογο και την ίδια στιγμή ενδεικτικό της εσφαλμένης αντίληψης που υπάρχει για τις συλλογικές προσπάθειες. Αν γίνει το αντίστοιχο ερώτημα σε έναν ιδιοκτήτη μιας εμπορικής επιχείρησης αυτός θα προσπαθήσει, με βάση τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει η επιχείρησή του, να πείσει για το όφελος που μπορεί να έχει ο εν δυνάμει πελάτης του.
Σε μια πρώτη ανάλυση το μεγαλύτερο λάθος, για το οποίο είμαστε όλοι υπεύθυνοι, είναι ότι το εν δυνάμει μέλος ρωτά ως πελάτης και όχι ως συμμέτοχος-συνοδοιπόρος. Το συγκριτικό πλεονέκτημα του συνεταιρισμού και η δύναμή του, είναι ο αριθμός των μελών του και παράγοντας επιτυχίας είναι η τήρηση των υποχρεώσεών τους προς αυτόν. Δηλαδή, για να πετύχει ο συνεταιρισμός εξαρτάται από τα μέλη του. Από ΟΛΑ τα μέλη του. Συνεπώς η σωστή ερώτηση θα ήταν «τι πρέπει να κάνω ως μέλος για να κερδίσει ο συνεταιρισμός και εν συνεχεία εγώ».
Σε αυτό το σημείο ανοίγεται το ποιο σημαντικό ίσως κεφάλαιο. Τι είναι τελικά το κέρδος; Κάποια καλύτερη τιμή που θα εξασφαλίσει ο συνεταιρισμός στα μέλη του σε σχέση με τους μεμονωμένους παραγωγούς; Οπωσδήποτε ναι. Άλλωστε αυτός είναι και ο πρωτεύων στόχος του συνεταιρισμού. Είναι, όμως, αυτό πάντα εφικτό; Και εν πάση περιπτώσει πόσο μεγάλη θα πρέπει να είναι η ποσοστιαία διαφορά για να είναι ευχαριστημένα τα μέλη; Ακόμη και αν υποθέσουμε ότι ο συνεταιρισμός ή η ομάδα παραγωγών εξασφάλισε μια ικανοποιητική τιμή θα είναι όλοι ευχαριστημένοι; Μάλλον όχι. Σίγουρα κάποιοι θα πιστεύουν ότι θα μπορούσε να εξασφαλιστεί ακόμα καλύτερη τιμή. Αυτή είναι η μεγαλύτερη παγίδα στην οποία πέφτουμε όλοι. Διότι, παρόλο που ο συνεταιρισμός έχει πολλούς σκοπούς, εμείς επιλέγουμε να ιεραρχήσουμε την «καλύτερη τιμή» ως τον ένα και μοναδικό, ο οποίος αφενός δεν ορίζεται, αφετέρου πολλές φορές δεν εξαρτάται από τον ίδιο τον συνεταιρισμό και την όποια διαπραγμάτευση μπορεί να επιτύχει, αλλά από πολλούς και εξαιρετικά σύνθετους παράγοντες που έχουν να κάνουν με τη λειτουργία της αγοράς. Κατ’ αυτόν τον τρόπο υποθηκεύεται και υποβαθμίζεται η αποστολή των συνεταιρισμών, που στην ουσία είναι η οργάνωση της παραγωγής, ενώ η αξία τους αναγνωρίζεται μόνο αν επιτύχουν «καλύτερη τιμή» για τα μέλη τους, η οποία είναι τόσο σχετική όσο και αβέβαιη. Παραγνωρίζονται συνεπώς και αγνοούνται συστηματικά μια σειρά από οφέλη που θα μπορούσε να έχει ο συνεταιρισμένος παραγωγός, τα οποία αθροιστικά έχουν πολύ μεγαλύτερη αξία από αυτό που ο καθένας ορίζει ως «καλύτερη τιμή».
Τι είναι όμως η περίφημη οργάνωση της παραγωγής, γιατί έχει νόημα να γίνεται σε μεγάλη κλίμακα και ποια είναι τα οφέλη που μπορεί να έχει ο αγρότης που συμμετέχει σ’ αυτήν; Σκοπός της οργάνωσης της παραγωγής για μια ομάδα παραγωγών είναι η επίτευξη της μέγιστης ποσότητας και ποιότητας προϊόντος, με το χαμηλότερο δυνατό κόστος.
Η σχέση ποσότητας και ποιότητας με το χαμηλό κόστος είναι οι βασικές μεταβλητές που συνθέτουν την έννοια της βιώσιμης γεωργίας. Μόνο αυτό το μοντέλο μπορεί να έχει συνέχεια και ο νέος να επιλέγει να ασχοληθεί μ’ αυτήν. Συνεπώς, η βελτίωση των αποδόσεων μέσα σε αειφορικά πλαίσια είναι ένας από τους τρεις βασικούς στόχους. Η ποιότητα είναι ο δεύτερος, που σημαίνει τήρηση προδιαγραφών που θέλει η αγορά, γιατί μόνο έτσι το παραγόμενο προϊόν μπορεί να έχει αξία. Δεδομένου ότι αναφερόμαστε στο ελαιόλαδο, ποιότητα δε σημαίνει αυτό που εμείς αντιλαμβανόμαστε, αλλά αυτό που μας ζητάνε, δηλαδή μη ανιχνεύσιμα υπολείμματα φυτοφαρμάκων, υδρογονανθράκων, πλαστικοποιητών κτλ, και η ύπαρξη χημικών και οργανοληπτικών χαρακτηριστικών. Τρίτος στόχος είναι «το χαμηλότερο δυνατό κόστος» σε ατομικό αλλά και συλλογικό επίπεδο. Δηλαδή το χαμηλότερο κόστος για τον καθένα αλλά και για όλους. Κι επειδή το κέρδος προέρχεται από την αφαίρεση του κόστους από την τιμή πώλησης, μέρος της «καλύτερης τιμής» κρύβεται σε αυτό ακριβώς το σημείο.
Εργαλεία και διαδικασίες που θα οδηγήσουν στην επίτευξη των παραπάνω στόχων είναι η αύξηση των αποδόσεων, η βελτίωση της ποιότητας και η μείωση του κόστους παραγωγής, που επιτυγχάνονται με καλό σχεδιασμό, προγραμματισμό, επίβλεψη και έλεγχο. Επιπρόσθετα, ο εντοπισμός των αδυναμιών, η εκπαίδευση των παραγωγών και εργαζομένων (κλαδευτών, αγροεργολάβων πχ), η συνεργασία με τις κατά τόπους ΔΑΟΚ και ερευνητικά ιδρύματα, η εφαρμογή σύγχρονης τεχνολογίας (γεωργία ακριβείας), κτλ. Επιπλέον απαιτείται η απασχόληση κατάλληλου επιστήμονα γεωτεχνικού, ο οποίος δε θα πρέπει να συνδέεται με την προμήθεια φυτοπροστατευτικών προϊόντων και εφοδίων, ώστε να αποφευχθεί η νοθεία του όποιου αποτελέσματος.
Η καλύτερη τιμή, λοιπόν, είναι αρκετά σύνθετη υπόθεση, που εξασφαλίζεται σταδιακά μέσα από καλές καλλιεργητικές πρακτικές, ορθολογική χρήση των εισροών και με κορυφαία στιγμή την πώληση του προϊόντος. Η ποσότητα και η ποιότητα είναι τα δυο στοιχεία που θα κρίνουν την επιτυχία της διαπραγμάτευσης. Τότε θα έρθει και η καλύτερη τιμή που θα κάνει τη διαφορά. Αν η ομάδα μπορεί να το πετυχαίνει σε σταθερή βάση, ανεξάρτητα από τις όποιες «αναποδιές», τότε η αγορά θα την κρίνει ως αξιόπιστη, γεγονός που θα βοηθήσει στη συνέχιση της συνεργασίας.
Εν κατακλείδι, το κέρδος, που είναι το κύριο ζητούμενο, είναι αποτέλεσμα της κοινής προσπάθειας και της συνέπειας όλων. Αλλιώς εξαρτάται από την τύχη ή την συγκυρία. Όμως δεν μπορούμε να είμαστε πάντα τυχεροί, ούτε πάντα θα μας ευνοεί η συγκυρία.
Ο ΝΗΛΕΑΣ ολοκληρώνοντας τον εικοσαετή του κύκλο επιβάλλεται να κάνει έναν απολογισμό της έως τώρα πορείας του, αλλά κυρίως πρέπει να συνεχίσει να βλέπει μπροστά. Η παράδοση της σκυτάλης στη νέα γενιά του τόπου μας είναι ο αναγκαίος όρος που θα εξασφαλίσει τη συνέχεια αλλά και τη χρησιμότητά του. Η νεανική ορμή σε συνδυασμό με την πείρα των ιδρυτικών μελών του μπορούν να τον μετασχηματίσουν σε πολύτιμο εργαλείο για την γεωργία του τόπου μας στο σύγχρονο και διαρκώς μεταβαλλόμενο γίγνεσθαι.