Δευτέρα, 04 Μαρτίου 2019 14:10

Κάστρα και οχυρά της Μεσσηνίας: Η οχυρή κώμη “Καλάμαι” (Γιάννιτσα) (α' μέρος)

Γράφτηκε από τον
το 1803 ο Κολοκοτρώνης έστειλε την οικογένειά του για λίγο στη Γιάννιτσα

το 1803 ο Κολοκοτρώνης έστειλε την οικογένειά του για λίγο στη Γιάννιτσα

 

 

Ανεβαίνοντας ο Παυσανίας από τη Χοίρειο Νάπη, την Αβία και το Αλμυρό νερό, κατευθυνόμενος για τη Μεσσήνη, έφθασε στις Φαρές, δηλαδή στο Κάστρο της σημερινής Καλαμάτας. Από τις Φαρές, συνέχισε για την ακμάζουσα τότε Θουρία, και από εκεί, αξιοποιώντας τις πληροφορίες των ντόπιων και κατά πάσα βεβαιότητα χωρίς να τις επισκεφθεί, αναφέρει:

«Εστι δε εν τη μεσογαίω κώμη Καλάμαι και Λίμναι χωρίον· εν δε αυτώ λιμνάτιδος ιερόν εστί Αρτέμιδος, ένθα Τηλέκλω βασιλεύοντι εν Σπάρτη την τελευτήν συμβήναι λέγουσιν…» (Παυσανίου Ελλάδος περιηγήσεως - Μεσσηνιακά IV,31,3)

Ο Παυσανίας έκανε το ίδιο, δηλαδή αναφέρθηκε σ’ έναν τόπο χωρίς να τον επισκεφθεί, όταν φεύγοντας από τη Θουρία, επισκέφθηκε τις πηγές του Παμίσου στο σημερινό Αγιο Φλώρο, χωρίς όμως να επισκεφθεί τις πηγές του Αρι ποταμού στο Πήδημα.

Η "κώμη Καλάμαι" μπορεί εύκολα να ταυτισθεί, με βάση ανευρεθέντα επιγραφικά ευρήματα, με το Ελαιοχώρι (Γιάννιτσα). Και αυτό γιατί το τέλος του 19ου αιώνα σε περιβόλι, κοντά στο Ναό του Αγίου Βασιλείου της Γιάννιτσας, βρέθηκε βάθρο αγάλματος, με καλά διατηρημένη επιγραφή, που αφορούσε κάποιον Σπαρτιάτη, Ιούνιο Χαριτέλους, που έζησε στην "κώμη Καλάμαι":

Ιούνιον Χαριτέλους λακεδαιμόνιον εν Καλάμαις κατοικήσαντα... (Inscriptiones Graecae V,1. Inscriptiones Laconiae et Messeniae, ed. W. Kolbe, editio maior, Berlín 1913. πινακίδα 1369)

Eνα ακόμα επιγραφικό εύρημα της περιοχής αφορά πινακίδα των ρωμαϊκών χρόνων, που βρέθηκε κι αυτή κοντά στο βάθρο με την προηγούμενη επιγραφή, και αναφέρει:

…ες Καλά[μας]… (Inscriptiones Graecae V,1. Inscriptiones Laconiae et Messeniae, ed. W. Kolbe, editio maior, Berlín 1913. πινακίδα 1370)

Εκτός από τα επιγραφικά ευρήματα, στο Ελαιοχώρι (Γιάννιτσα) πάνω στο λόφο και μάλιστα στα ανατολικά του περιβόλου του εκεί νεκροταφειακού ναού του Αγίου Ταξιάρχη, σώζονται κομμάτια από το κυκλώπειο τείχος της ακρόπολης της αρχαίας "κώμης Καλάμαι". Αδούλευτοι ογκόλιθοι χτισμένοι με αρχαϊκό ή κυκλώπειο σύστημα και σε άλλα σημεία καλοδουλεμένες πέτρες και ισοδομικό χτίσιμο μαρτυρούν τη διαχρονική κατοίκηση της περιοχής. Το οχυρό ήταν χτισμένο μόνο στην ανατολική πλευρά της ακρόπολης, δηλαδή προς την πλευρά του σημερινού χωριού, κι αυτό γιατί οι άλλες πλευρές της ακρόπολης είναι εξαιρετικά απόκρημνες και δεν απαιτούσαν ιδιαίτερη τεχνητή οχύρωση. Ο ιστορικός Πολύβιος μάλιστα αναφέρει (V, 92, 4) ότι ο βασιλιάς της Σπάρτης Λυκούργος κατάφερε μόνο με προδοσία να καταλάβει την οχυρή ακρόπολη:

«…κατά το έτος 217 ο βασιλεύς της Σπάρτης Λυκούργος προχωρών μετά στρατεύματος εκ Σπάρτης προς Στενύκλαρον, κατέλαβε καθ’ οδόν διά προδοσίας τας Καλάμας· εγκαταλείψας δε ταύτας και επιστρέφων προς Σπάρτην, προσεπάθησεν εν τη πορεία του να κυριεύσει την Ανθειαν, ήτοι την Θουρίαν·»

Η αρχαία ονομασία "Καλάμαι" προϋποθέτει υγρό έδαφος και ανάπτυξη καλαμιώνων. Πράγματι, λίγο πιο κάτω από την οχυρωμένη αρχαία ακρόπολη, στα "Περιβολάκια" με το υγρό έδαφος είχε αναπτυχθεί η αρχαία κώμη Καλάμαι. Στην κατοπινή εγκατάσταση εδώ των Σλάβων, το όνομα του αραιοκατοικημένου συνοικισμού έγινε Γιάννιτσα, που και στη σλαβική διάλεκτο υποδηλώνει τον υγρό τόπο. Ενας τόπος που χρησιμοποιήθηκε σαν καταφύγιο από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τη φαμίλια του στο μεγάλο κατατρεγμό του κλεφταρματωλισμού (1797-1806). Τον Αύγουστο του 1803, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης έστειλε την οικογένειά του για λίγο καιρό, στη Γιάννιτσα, για να γλιτώσουν από τους διωγμούς του αρματολισμού:

«…εις τους έξη χρόνους απάνου έβγαλα τα παιδιά μου εις ένα χωριό, Γιάνιτσα, πλησίον της Καλαμάτας διατί μου ήρχετο καλύτερα διά την ζωοτροφία. Η Μάνη εφθόνησε τον Μπέη. Ηλθε και ο Σερεμέτ μπέης, διά να βάλουν Αντωνόμπεη Γληγοράκη. Ηλθε ο Μπέης ο Κουμουντουράκης εις Καλαμάτα με εξήντα ανθρώπους, εγώ είχα δεκαοχτώ… Ο Κουμουντουράκης επαραδόθηκε και τον επήρε η αρμάδα σκλάβον… Εγιατρεύτηκα εγώ, επήγα εις το αρματωλίκι μου. Μου έπεσαν οι προεστοί και ο κυρ-Γιάννης (Δεληγιάννης) και μου λέγουν: Δεν είναι καλό να κινδυνεύης εις την Μάνην και να φέρης τη φαμίλιαν σου εις την Καρύταινα. Τα έβγαλα τα παιδιά μου εις την Καρύταιναν και εκατοίκησα εις ένα χωριό Στεμνίτσα. Εβγήκε φερμάνι να μας σκοτώσουν και τους δύο, Πετιμεζά και εμέ…»

Οταν η διήγηση φθάνει στο χειμώνα του 1806 τότε η επίσκεψη στη Γιάννιτσα γίνεται πραγματικά δραματική και συγκλονιστική:

«…Επήγαμεν έπειτα εις τους Αραχαμίτες, ευρήκαμε τους Τούρκους, εφύγαμε, επήγαμε εις το Μοναστήρι της Καλτεζιάς, βροντούμε την πόρτα και μέσα ήσαν διακόσιοι Τούρκοι. Μας εκατάλαβαν, μας επήραν κυνηγώντας, και εφθάσαμε κατά την Καλαμάτα, τη Γιάννιτσα, όπου ένας σύντροφός μου, ονομαζόμενος Μακρυγιάννης (ο γνωστός πρώην τσαούσης του καπετάν-Ζαχαριά), από την πείναν των τεσσάρων ημερών, απόστασε και δεν ημπορούσε πλέον να περπατήση. Ο μήνας ήταν Γενάρης. Είκοσι ημέρες εμείναμε ζωντανοί… Ο Αντωνόμπεης της Μάνης μας κυνηγούσε και εκείνος (...)

Εις την Γιάνιτσα ήταν ο Ρουμπής με μια τετρακοσαριά Μπαρδουνιώτας. Εμπήκα μέσα εις ένα σπίτι και ευρίσκω Τούρκους. Αγάλια-αγάλια, σηκωμένο το ντουφέκι, εγύρισα οπίσω, χωρίς να μ’ εννοήσουν, διότι εκοιμούνταν, επήγα εις άλλα σπίτια, πλην ευρήκα Τούρκους παντού. Εις την άκρα του χωριού επήγα εις μιας κουμπάρας μου το σπίτι και μας έδωκε τρεις οκάδες ψωμί, και της έδωκα ένα φλωρί βενέτικο. Ετραβήξαμε τότε εις την Σέλιτσα. Το ψωμί μας έπιασε εις την καρδιά και δεν ημπορούσαμε να περπατήσωμε…».

(Απομνημονεύματα Κολοκοτρώνη)


NEWSLETTER