Κυριακή, 23 Νοεμβρίου 2014 09:00

Πολιτικές συγκρούσεις και συμμαχίες στο Νησί

Πολιτικές συγκρούσεις και συμμαχίες στο Νησί

Η Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του 1860 έχει μπει σε μία εξαιρετικά ταραγμένη περίοδο: Η έξωση του Οθωνα είναι ζήτημα χρόνου και πραγματοποιείται στις 10 Οκτωβρίου 1862. Σχηματίζεται προσωρινή κυβέρνηση στην οποία ο Κουμουνδούρος -που είχε επιστρέψει από ολιγόμηνο ταξίδι στην Ευρώπη- αναλαμβάνει το υπουργείο Δικαιοσύνης.

Λίγο αργότερα πραγματοποιούνται εκλογές για τη συγκρότηση Εθνοσυνέλευσης, και εκλέγονται πληρεξούσιοι διπλάσιοι του αριθμού των βουλευτών. Από την Επαρχία Μεσσήνης εκλέγονται οι Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, Σπήλιος Αντωνόπουλος, Αναγνώστης Νικολαΐδης, Δημήτριος Μερλόπουλος, Νικόλαος Μιχάλος και Αναγνώστης Σταθουλόπουλος (1).
Για τις εκλογές αυτές ο Γ. Ασπρέας (2) γράφει πως "αλλαχού υπηγορεύθησαν υπό των ισχυρών επιρροών των στρατιωτικών ή πολιτικών επαναστατών, αλλαχού δε εκακοποιήθησαν νομάρχαι και επλαστογραφήθησαν εκλογαί".
Μεταξύ των εκλεγμένων από το Νησί είναι και ο Δημήτριος Μερλόπουλος, στενός συγγενής του Σπήλιου Αντωνόπουλου. Γιος του παλαιού προκρίτου της πόλης Παναγιώτη Μέρλα, σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη συνέχεια συμπλήρωσε τις σπουδές του στην Ευρώπη και εγκαταστάθηκε στο Νησί. Με την εκλογή του Μερλόπουλου ως πληρεξουσίου, αρχίζει η μακρά πολιτική ιστορία της οικογένειας Μερλόπουλου που διανύει περίοδο ενός αιώνα.
Η περίοδος της "Μεσοβασιλείας" μέχρι την ενθρόνιση του Γεωργίου Α’, ήταν μια περίοδος παθών, ανήκουστων πράξεων εκ μέρους αντιμαχομένων ομάδων αλλά και δημιουργίας των πρώτων πυρήνων των πολιτικών κομμάτων που κυριάρχησαν στη νέα περίοδο στην πολιτική ζωή.
Αποκαλυπτική για το κλίμα, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονταν οι συμμαχίες, είναι η αφήγηση του Κ. Λυμπερόπουλου στα απομνημονεύματά (3) του:
«Αφού έγινα βουλευτής μετά του Αλεξάνδρου Κουμουνδούρου και Χρήστου Οικονομίδου, ο Κουμουνδούρος και Περρωτής εμέ και τον Οικονομίδην ήρχισαν να μας θεωρούν μηδέν και ένεκα τούτου διηρέθημεν και η διαίρεσις αύτη διήρκεσε μέχρι του θανάτου του Αλεξάνδρου Κουμουνδούρου ως από το 1851 έτος μέχρι του 1884 είμεθα διηρημένοι ενωθείς εγώ μετά του γερουσιαστού Γεωργίου Δαρειώτου.
Οθεν όταν ο Κουμουνδούρος ήτον εν τη εξουσία εγίνετο βουλευτής άλλος, εγενόμην εγώ, ο Σπήλιος Αντωνόπουλος, Παπατσώνης ή Καλαμαριώτης. Αλλά γενομένης της εκθρονίσεως του Βασιλέως Οθωνος τον Οκτώβριον του 1862 έτους προσελήφθη υπό του αρχηγού της εκθρονίσεως ο Κουμουνδούρος ως υπουργός Δικαιοσύνης και ενωθείς ούτος μετά του Σπήλιου Αντωνόπουλου ήρχισαν εναντίον μου την καταδίωξιν ως Οθωνιστήν, μέχρι καταστροφής μου, ώστε αι δύο επαρχίαι Καλαμάτας και Μεσσήνης εξηγέρθησαν κατ’ εμού και καθ’ ημέραν είχον ντουφέκι προς άμυναν».
Ο Κ. Λυμπερόπουλος στη συνέχεια της αφήγησής του αναφέρεται αναλυτικά στις ένοπλες συγκρούσεις που έγιναν στην περιοχή του, στην επέμβαση των κυβερνητικών δυνάμεων, την εσπευσμένη αναχώρηση της γυναίκας του Αλ. Κουμουνδούρου που κινδύνευσε να συλληφθεί από τους αντιπάλους του.
Αξίζει όμως στο σημείο αυτό να σχολιασθούν οι πολιτικές αναφορές του Κ. Λυμπερόπουλου στις "εκλογικές συμμαχίες" εκείνης της εποχής.
Οι αναφορές για τις μεταβαλλόμενες συμμαχίες εκείνης της περιόδου, δείχνουν και τον προσωπικό χαρακτήρα τον οποίο είχαν για μεγάλο χρονικό διάστημα οι πολιτικές αντιθέσεις. Οργανωμένα κόμματα δεν είχαν ακόμη δημιουργηθεί, υπήρχαν όμως ισχυροί "κομματάρχες" με τις ομάδες που τους ακολουθούσαν.
Το φαινόμενο αυτό διατηρήθηκε μέχρι και τα χρόνια της "Μεσοβασιλείας" κατά τα οποία όπως θα δούμε, δημιουργήθηκαν μέσα στην Εθνοσυνέλευση οι πυρήνες των κομμάτων τα οποία για πολλά χρόνια στη συνέχεια κυριάρχησαν στην πολιτική ζωή του τόπου.
Στην πορεία δημιουργίας αυτών των κομμάτων σημειώθηκε ριζική αναδιάταξη των συμμαχιών των τοπικών παραγόντων και στην Επαρχία Μεσσήνης, στην συνέχεια, αναδείχθηκαν νέοι πολιτικοί και οι αντιθέσεις τους σημάδεψαν μία πολύ μεγάλη χρονική περίοδο της πολιτικής ζωής του τόπου.
Ιδιαίτερη αξία έχει η αναφορά του Κ. Λυμπερόπουλου για τη συμμαχία του με το γερουσιαστή Γ. Δαρειώτη. Ο σημαντικός αυτός παράγοντας της Επανάστασης του 1821 στο Νησί, από την πορεία που παρακολουθήσαμε μέχρι τώρα, φαίνεται σαν να μην παίζει κανένα ρόλο στα πολιτικά πράγματα του τόπου και την εκπροσώπηση της οικογένειας στις τοπικές υποθέσεις είχαν αναλάβει οι αδελφοί του Παναγιώτης και Εμμανουήλ.
Τα πράγματα όμως δεν έχουν έτσι: Ο Γ. Δαρειώτης είναι γερουσιαστής όπως διαπιστώνουμε από τα Πρακτικά της Γερουσίας, τουλάχιστον μέχρι το 1860 που υπάρχουν διαθέσιμα υλικά.
Η Γερουσία δημιουργήθηκε σαν δεύτερη Βουλή με το Σύνταγμα του 1844. Οι γερουσιαστές διορίσθηκαν ισοβίως από τον Οθωνα. Σαν σώμα η Γερουσία καταργήθηκε με την απομάκρυνση του Οθωνα τον Οκτώβριο του 1862.
Οι πληροφορίες αυτές συμπίπτουν με τα όσα αναφέρονται σε αθηναϊκές εφημερίδες σύμφωνα με το Μ. Φερέτο που τονίζει ότι: «Στην περίοδο 1855-1859 ουσιαστικά δεν υπήρχε δήμαρχος στη Μεσσήνη (Νησί) γιατί ο δήμαρχος Γ. Δαρειώτης, ο παλαιός αξιωματούχος του Αγώνα, ήταν ταυτόχρονα και γερουσιαστής και γι’ αυτό διέμενε μόνιμα στην Αθήνα κι’ ούτε καν επεσκέπτετο τη γενέτειρά του Νησί. Σχετικά μάλιστα ανταποκριτής της αθηναϊκής εφημερίδας "Αιών" (1/10/1859) στην Καλαμάτα, μας πληροφορεί ανάμεσα σε άλλα: «Το Νησί στερείται κυβερνητικών αρχών, στερείται δημάρχου. Διότι δήμαρχος είναι ο μηδέποτε επισκεφθείς τον τόπον, όχι ως δήμαρχος, αλλ’ ουδέ ως εντόπιος, ο Γεώργ. Δαρειώτης, (και) διευθύνουν τον Δήμον δύο γραμματείς μετά δημαρχιακού παρέδρου επί πενταετίαν…».
Και σχολιάζων τον τρόπον με τον οποίον διεξήχθησαν οι βουλευτικές εκλογές στα 1859, έγραφεν ο ίδιος ανταποκριτής: «Εις τας 15 Σβρίου ήρχισεν η βουλευτική εκλογή άνευ αντιπολιτεύσεως. Αλλ’ η αντίθετος μερίς απέσχε των εκλογών (σ’ ένδειξη διαμαρτυρίας για την τρομοκρατία κ.λπ. που είχεν εξαπολύσει η "Βασιλική Κυβέρνηση") και επί οκτώ ημέρας μόλις 229 εψηφοφόρησαν επί αριθμού 1.500 ψηφοφόρων. Κι αυτοί με πιέσεις».
Μπροστά σ’ αυτή την αποδοκιμασία του λαού, επενέβησαν οι φιλοκυβερνητικές τοπικές αρχές, πίεσαν τους εκλογείς για να ψηφίσουν και τότε έλαβαν χώρας αλλεπάλληλες συγκρούσεις, ξυλοδαρμοί, τραυματισμοί κι άλλες παράνομες ενέργειες, στις 20 Σεπτεμβρίου μάλιστα σκοτώθηκε ένας δημοτικός αστυνομικός, στις 7 δε το απόγευμα της ιδίας ημέρας δολοφονήθηκε από φιλοκυβερνητικούς και ο εμποροκτηματίας και «περισσότερον φορολογούμενος δημότης Θεόδ. Γρύλλος, χρησιμώτατος πολίτης» (4).
Φαίνεται λοιπόν ότι ο Γ. Δαρειώτης όχι μόνο δεν είχε αποσυρθεί από τα πολιτικά πράγματα, αλλά έπαιζε ενεργό ρόλο και στην τοπική πολιτική, αν πάρουμε υπόψη μας και τα όσα γράφει ο Κ. Λυμπερόπουλος.
Το ερώτημα όμως είναι πότε ακριβώς ο Κ. Λυμπερόπουλος συμμάχησε με τον Γ. Δαρειώτη. Και αυτό γιατί μέχρι την περίοδο που εξετάζουμε -και σε τρεις εκλογικές αναμετρήσεις- ο στενός συγγενής των Δαρειώτηδων Σπ. Αντωνόπουλος βρίσκεται σε συμμαχία με τον Αλ. Κουμουνδούρο. Πολύ δε περισσότερο καθώς στο "ψηφοδέλτιο" που έγινε με υπόδειξη της Αμαλίας το 1853, ο Αλ. Κουμουνδούρος βρισκόταν μαζί με τον Εμμ. Δαρειώτη.
Με βάση τα στοιχεία που έχουμε, μπορούμε να υποθέσουμε πως αυτή η συμμαχία θα ήταν δυνατόν να έχει γίνει αργότερα, όταν ο Αλεξ. Κουμουνδούρος και ο Σπ. Αντωνόπουλος βρέθηκαν αντίπαλοι σε σκληρές αναμετρήσεις.
Η περίοδος της "Μεσοβασιλείας", από την απομάκρυνση του Οθωνα μέχρι την ουσιαστική ανάληψη της ηγεσίας της χώρας από τον Γεώργιο Α’, υπήρξε ταραχώδης.
Ο Γ. Ασπρέας (5) τονίζει πως «η συνέλευσις παρεξέκλινε καθ’ ολοκληρίαν του συντακτικού αυτής προορισμού και μεταβλήθη σε σύνηθες κοινοβουλευτικό σώμα».
Ο Αλ. Κουμουνδούρος και ο Δ. Βούλγαρης τίθενται επικεφαλής ομάδων
πληρεξουσίων οι οποίες έμειναν στην ιστορία σαν "ορεινοί" και "πεδινοί" αντίστοιχα. Υπήρξε και τρίτη ομάδα, αυτή των "εκλεκτικών". Οι πληρεξούσιοι αυτής της ομάδας ψηφίζοντας πότε την μία πλευρά και πότε την άλλη, ανεβοκατέβαζαν τις κυβερνήσεις. Ξεχωριστή για την ακρότητα των θέσεών της ήταν η ομάδα "εθνικό κομιτάτο" με επικεφαλής τον Επ. Δεληγιώργη.
Η επιλογή του Γεωργίου Α’ σαν βασιλιά και η εγκατάστασή του στην Ελλάδα, δεν έλυσαν και το πολιτικό πρόβλημα. Η Εθνοσυνέλευση ψήφισε το Σύνταγμα εσπευσμένα και διαλύθηκε περί τα τέλη του 1864, αφού ο Γεώργιος Α’ απείλησε με παραίτηση.
Θέμα στο οποίο διχάστηκαν οι γνώμες των πληρεξουσίων, ήταν αυτό της καθιέρωσης του Συμβουλίου Επικρατείας. Οπως μας πληροφορεί ο Μ. Φερέτος (6), οι πληρεξούσιοι της Επαρχίας Μεσσήνης Σπήλιος Αντωνόπουλος, Δημ. Μερλόπουλος και Ν. Μιχάλος «ψήφισαν υπέρ του συνόλου του Συντάγματος, πλην του Συμβουλίου Επικρατείας, το μεν ως μη προελθόν εκ της ελευθέρας ψήφου της αντιπροσωπευούσης την εθνικήν κυριαρχίαν Συντακτικής Συνελεύσεως αλλά καταναγκαστικώς επιβληθέν εις αυτήν, το δε ως εισάγον εν τη Πολιτεία θεσμόν απεχθή εις τον Ελληνικόν λαόν» [Εφημερίδα "Αυγή" 19 Οκτωβρίου 1864]. Και μετά από αυτό αποχώρησαν από τον περίβολο του βουλευτηρίου μαζί με άλλους ομοϊδεάτες τους.
Στην "άλλη πλευρά", βρέθηκε ο Αλ. Κουμουνδούρος και αυτό ίσως σηματοδότησε τις εξελίξεις στα τοπικά πολιτικά πράγματα.
Αναφερόμενος στα όσα συνέβησαν στην Εθνοσυνέλευση αυτή την περίοδο, ο Μ. Φερέτος (7) σημειώνει ότι ο Ν. Μιχάλος «στις αρχές Νοεμβρίου 1864 ως πληρεξούσιος ψήφισε στην Εθνοσυνέλευση κατά του νομοσχεδίου υπέρ του Παπισμού, και αντίθετα προς τη γραμμή που υπέδειξε ο σύμβουλος του Γεωργίου Α’, Σπόνεκ» [Εφημερίδα "Πρωινός Ταχυδρόμος", 7 Νοεμβρίου 1864].
Τον ίδιο μήνα πέθανε στο Νησί ένας από τους ισχυρούς τοπικούς παράγοντες και πρωταγωνιστές της Επανάστασης του 1821: Ο Κ. Καλαμαριώτης (8).


1. Μ. Φερέτου - Αρχεία ΓΑΚ, φάκελος Μεσσήνη
2. Γ. Ασπρέα "Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος"
3. Απομνημονεύματα Κ. Λυμπερόπουλου
4. "Μεσσηνιακός Λόγος" 3/10/1996
5. Γ. Ασπρέα "Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος"
6. Μ. Φερέτου - Αρχεία ΓΑΚ, φάκελος Ν. Μιχάλου
7. Μ. Φερέτου - Αρχεία ΓΑΚ, φάκελος Ν. Μιχάλου
8. "Μεσσηνιακά Νέα", φύλλο 7