Η Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Τεκμηρίων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς “Αρχείων Τάξις” έχει αναλάβει, με έναν σύγχρονο και πρωτοποριακό τρόπο, να “διδάξει” τη νεότερη γενιά με όλο αυτόν τον πλούτο, μέσα από καλλιγραφικά μισοσβησμένα γράμματα και κιτρινισμένες σελίδες. Στην “Ε” εξηγούν περισσότερα για την “Αρχείων Τάξις” και την πλατφόρμα Archive Alert ο Μεσσήνιος Παναγιώτης Ανδριανόπουλος και ο Γιάννης Γονατίδης ο οποίος ζει για αρκετούς μήνες το χρόνο στην Καλαμάτα.

- Πώς γεννήθηκε η ιδέα της «Αρχείων Τάξις»;

Π.Α.: “Η «Αρχείων Τάξις» αποτελεί ένα συλλογικό εγχείρημα, το οποίο φιλοδοξεί να συμβάλει ενεργά στη διάσωση, την ανάδειξη και την αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στα ιστορικά τεκμήρια και αρχεία. Η ιδέα, λοιπόν, γεννήθηκε από τη συμμετοχή μας σε εθελοντικές αποστολές διάσωσης ιστορικών αρχείων σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, που οργάνωσε και συνεχίζει να οργανώνει ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης Χρήστος Λούκος. Επίσης, από τη συμμετοχή μας σε ερευνητικά προγράμματα εντοπισμού, καταγραφής και ταξινόμησης αρχείων, καθώς και από τους προβληματισμούς που μας γέννησαν οι άσχημες συνθήκες στις οποίες εντοπίζαμε σημαντικά αρχειακά τεκμήρια. Τέλος, γεννήθηκε κυρίως από τη διάθεση να συμβάλουμε ενεργά όχι μόνο στη διάσωση ιστορικών αρχείων, αλλά και στην καλλιέργεια αρχειακής συνείδησης στην ελληνική κοινωνία”.

- Από ποιους αποτελείται η Εταιρεία;

Π.Α.: “Η «Αρχείων Τάξις» αποτελείται από 5 ιστορικούς, στην πλειοψηφία τους υποψήφιους διδάκτορες ελληνικών πανεπιστημίων. Εκτός, λοιπόν, από εμένα και τον Γιάννη, στην εταιρεία συμμετέχουν επίσης ο Στέφανος Βαμιεδάκης, ο Γιώργος Γάσιας και ο Χρήστος Χρυσανθόπουλος”.

- Ποια αρχεία στη Μεσσηνία έχετε επιμεληθεί; Υπάρχει κάποιο αρχείο στη Μεσσηνία πάνω στο οποίο εργάζεστε;

Γ.Γ.: “Στη Μεσσηνία αναλάβαμε την ταξινόμηση του αρχείου της κοινότητας Μάδαινας και τη σύνταξη του σχετικού καταλόγου. Πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον έργο που ξεκινήσαμε τον Μάρτιο του 2013 κατόπιν πρωτοβουλίας και πρόσκλησης του Πολιτιστικού Συλλόγου Μάδαινας, με τον οποίο έχουμε αγαστή συνεργασία μέχρι σήμερα. Αρχικά, το διάστημα Απριλίου - Σεπτεμβρίου 2013 εντοπίσαμε, καταγράψαμε και ταξινομήσαμε το αρχειακό υλικό της πρώην κοινότητας Μάδαινας, του ναού Αγ. Τριάδας Μάδαινας και του πρώην Δημοτικού Σχολείου Μάδαινας. Εναν περίπου χρόνο αργότερα, στις 4 Οκτωβρίου 2014, έγιναν τα εγκαίνια του Ιστορικού Αρχείου, το οποίο στεγάζεται πλέον στην κεντρική αίθουσα του πρώην κοινοτικού γραφείου. Εκτοτε συνεχίζουμε τη συνεργασία μας προσπαθώντας να εμπλουτίσουμε το ιστορικό αρχείο με ιδιωτικά αρχεία και τεκμήρια, αλλά και σχεδιάζοντας και υλοποιώντας προγράμματα ανάδειξης και αξιοποίησης των αρχειακών τεκμηρίων. Μάλιστα το επόμενο διάστημα αναμένεται να εκδοθεί από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Μάδαινας ο κατάλογος - ευρετήριο του Ιστορικού Αρχείου Μάδαινας: ένα εργαλείο έρευνας που θα βοηθήσει το ερευνητικό και μη κοινό”.

- Τι είδους στοιχεία μπορεί να αντλήσει ο/η ερευνητής/τρια από τα αρχεία π.χ. ενός καταστήματος, ενός χωριού, μιας υπηρεσίας; Τι μας λένε για το σήμερα;

Π.Α.: “Τα στοιχεία που μπορεί να αντλήσει το ερευνητικό και μη κοινό εξαρτάται πάντα από τον φορέα, από τον παραγωγό του αρχείου. Εξαρτάται βέβαια σε ποιο βαθμό έχει διασωθεί το ιστορικό αρχείο κάθε φορέα ή ιδιώτη. Ετσι, για παράδειγμα, από ένα δημοτικό ή κοινοτικό αρχείο μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες για τη δημογραφική κίνηση του πληθυσμού, την πολιτική, οικονομική, κοινωνική, αθλητική και πολιτιστική κατάσταση ανά περιόδους, τα ζητήματα που απασχολούσαν τους κατοίκους του οικισμού και πλήθος άλλων ειδικότερων θεμάτων. Από ένα αρχείο μιας επιχείρησης μπορούμε ν’ αντλήσουμε πληροφορίες για την οικονομική της πορεία, τις εργασιακές συνθήκες, τον τεχνολογικό εξοπλισμό, τις στρατηγικές που ακολούθησε, την αλληλογραφία με προμηθευτές, εμπόρους ή πελάτες, τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούσε κ.ά. Τέλος, από ένα οικογενειακό αρχείο αντλούμε πιο ιδιαίτερες και σπάνιες πληροφορίες, όπως οι στρατηγικές επιβίωσης, οι καταναλωτικές συνήθειες, διάφορα οικογενειακά νέα, για έρωτες που εκπληρώθηκαν ή έμειναν ανεκπλήρωτοι, και γενικά για ό,τι απασχολεί μια οικογένεια ή ένα άτομο στην καθημερινότητά του. Θα επαναλάβω, όμως, πως όλα τα αρχεία έχουν όρια στις πληροφορίες που μπορούν να μας δώσουν, τα οποία εξαρτώνται από τη φύση και το περιεχόμενό τους.

Τώρα όσον αφορά το σήμερα, τα αρχεία από μόνα τους δεν μας λένε τίποτα. Μας λένε μόνο υπό το πρίσμα των ερωτημάτων που τους θέτουν οι ερευνητές και των ερμηνειών που δίνουν”.

- Σχετικά πρόσφατα, τον Φεβρουάριο, παρουσιάσατε στην Αθήνα την διαδικτυακή πλατφόρμα Archive Alert. Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια γι’ αυτό το εργαλείο;

Γ.Γ.: Το Archive Alert αποτελεί μια διαδικτυακή πλατφόρμα στην οποία οποιοδήποτε άτομο ή φορέας κατέχει ή έχει εντοπίσει αρχειακό ή άλλο πολιτιστικό υλικό, το οποίο κινδυνεύει να καταστραφεί λόγω άγνοιας, αμέλειας ή έλλειψης εξειδικευμένης γνώσης, μπορεί να το δηλώσει εκεί συμπληρώνοντας μια απλή φόρμα. Αμέσως μετά την υποβολή δήλωσης αρχειακού υλικού, ενημερώνεται ο αρμόδιος αρχειακός φορέας και παράλληλα η δήλωση κοινοποιείται στο Εθνικό Ευρετήριο Αρχείων της Κεντρικής Υπηρεσίας των Γενικών Αρχείων του Κράτους, όπως ορίζει η κείμενη νομοθεσία. Μετά την αποδοχή της δήλωσης, ο αρχειακός φορέας αναλαμβάνει να προβεί σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες με σκοπό τη διάσωση του υλικού. Σε περίπτωση διάσωσης το υλικό ταξινομείται και δίδεται στο κοινό προς χρήση, σύμφωνα με τους κανονισμούς του εκάστοτε φορέα.

Είναι αναγκαίο να επισημανθεί πως η χρήση της πλατφόρμας είναι δωρεάν τόσο για τους χρήστες - πληροφορητές, όσο και για τους αρχειακούς φορείς, ενώ απαγορεύεται κάθε είδους αγοραπωλησία αρχειακού και πολιτιστικού υλικού.

Ο πρώτος και βασικός φορέας συνεργασίας είναι η Κεντρική Υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους, τα οποία μας διασφαλίζουν πανελλαδική κάλυψη, ενώ στους συνεργαζόμενους φορείς (θα μου επιτρέψετε να τους απαριθμήσω όλους για την τιμή που μας κάνουν να συνεργάζονται στο εγχείρημά μας) ανήκουν τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, το Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης (ΕΜΘ), το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Αθηναίων, το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Ιωαννιτών, το Ιστορικό Αρχείο του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, το Ιστορικό Αρχείο του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων, η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης, η Δημοτική Βιβλιοθήκη Μυκόνου, η Δημοτική Βιβλιοθήκη Ραψάνης, η Monumenta και το Αρχείο Ερασιτεχνικού Οπτικοακουστικού Υλικού ｫΤων Ανωνύμωνｻ.

Θα ήθελα να τονίσω πως οι φορείς που μπορούν να εγγραφούν στην πλατφόρμα είναι αναγκαίο να είναι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, να διαθέτουν αρχειακές συλλογές και να παρέχουν ελεύθερη πρόσβαση στο υλικό. Το εργαστήρι επιχειρηματικού πολιτισμού ｫMataroaｻ υποστηρίζει τεχνικά την πλατφόρμα, ενώ ο συντοπίτης μας graphic designer Αρις Κορομηλάς σχεδίασε δωρεάν το λογότυπο του Archive Alert και θα θέλαμε να τον ευχαριστήσουμε δημόσια για μία ακόμη φορά. Η υλοποίηση του έργου χρηματοδοτήθηκε από το Κοινωφελές Ιδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση, στο πλαίσιο του προγράμματος στήριξης επιστημονικών εταιρειών

- Ποια είναι η ανταπόκριση του κοινού και κατά πόσο είστε ικανοποιημένοι από τη λειτουργία της πλατφόρμας;

Γ.Γ.: “Κοιτάξτε να δείτε. Για να αξιολογήσουμε και να αποτιμήσουμε τη μέχρι στιγμής λειτουργία του Archive Alert κανονικά θα έπρεπε να συνυπολογίσουμε τόσο τους ψηφιακούς δείκτες της χώρας όσο και τον δείκτη αρχειακής συνείδησης, για τον οποίο φυσικά δεν έχουμε μετρήσεις. Προς το παρόν -και προχωρώντας σε μια σύντομη αποτίμηση της μέχρι σήμερα λειτουργίας του Archive Alert- θεωρούμε ότι βρισκόμαστε εντός των στόχων που είχαμε θέσει στο ξεκίνημα αυτής της προσπάθειας. Δεκατέσσερις συνεργαζόμενοι αρχειακοί φορείς, 6 δηλώσεις αρχειακού υλικού από τις οποίες οι 4 έχουν ήδη διεκπεραιωθεί από τις υπηρεσίες των Γενικών Αρχείων του Κράτους και άλλες δύο είναι υπό εξέλιξη. Η μεγάλη επιτυχία όμως είναι κυρίως μία συζήτηση που άνοιξε σε πανελλαδικό επίπεδο, για την αρχειακή συνείδηση και το ρόλο του καθενός και της καθεμιάς στη διαδικασία διάσωσης ιστορικών αρχείων και εν γένει της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Για την «Αρχείων Τάξις» η πλατφόρμα Archive Alert αποτελεί τη συμπύκνωση της φιλοσοφίας της, δηλαδή την καλλιέργεια της αρχειακής συνείδησης σε όσο το δυνατόν ευρύτερο κοινό, την ενεργοποίησή του και την εμπλοκή του στη διάσωση αρχείων, τη δημιουργία συνεργειών και σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών και των αρχειακών φορέων, αλλά και μεταξύ των ίδιων των αρχειακών φορέων”.

- Πραγματικά πολύ σημαντικός αλλά και πολύ φιλόδοξος στόχος. Εχετε υλοποιήσει κάποια άλλη δράση προς ευαισθητοποίηση ευρύτερων ακροατηρίων, μη σχετικών με τ’ αρχεία;

Γ.Γ.: “Ναι πολύ πρόσφατα. Στο πλαίσιο του προγράμματος «Γεφυρώνοντας τις διαφορετικότητες» που διοργάνωσε το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά στο πλαίσιο και σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Αθηνών - Επιδαύρου υλοποιήσαμε τη δράση «Πειραιολογία». Προσπαθήσαμε, λοιπόν, σε 5 διαφορετικής θεματολογίας εκδηλώσεις, να προσκαλέσουμε και να προκαλέσουμε πρωτίστως τους κατοίκους του Πειραιά, να προβληματιστούν για τις έννοιες «αρχείο», «αρχειακή συνείδηση», «μνήμη», «ιστορία», «παρελθόν», «παρόν», «χώρος», «πατρίδα», «θρησκεία», «σεξουαλικότητα», «φύλο», και όλοι μαζί να συζητήσουμε για τις βιωμένες εμπειρίες τους. Παρόλο που σε ορισμένες περιπτώσεις ο καιρός δεν ήταν σύμμαχός μας, οι εκδηλώσεις μας κατάφεραν να συγκεντρώσουν έναν ικανοποιητικό αριθμό πολιτών και να πυροδοτήσουν ενδιαφέρουσες συζητήσεις”.

- Εκτός από τα τρία προγράμματα στα οποία αναφερθήκατε ήδη (Ιστορικό Αρχείο Μάδαινας, Archive Alert και Πειραιολογία) έχετε αναλάβει και άλλες δράσεις;

Π.Α.: “Εχουμε συνδράμει τα Γ.Α.Κ. – Τοπικό Αρχείο Νάξου στην ταξινόμηση του αρχείου της Διεύθυνσης Σμυριδωρυχείου Νάξου τον Μάιο του 2013, συμμετείχαμε στη συγκρότηση της ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων «etablis» της Οικουμενικής Ομοσπονδίας Κωνσταντινουπολιτών από τον Μάιο 2012 έως τον Φεβρουάριο του 2013, συνδιοργανώσαμε με τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δ΄ Αθήνας της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Αττικής σεμινάριο για τους εκπαιδευτικούς με θέμα «Αρχεία και αρχειακή συνείδηση», ενώ έχουμε συμμετάσχει με ανακοινώσεις σε πανελλήνια συνέδρια και ημερίδες στην Ερμούπολη, τη Νάξο, την Αθήνα, το Λεωνίδιο και την Καβάλα”.

- Ποιοι είναι οι επόμενοι στόχοι της εταιρείας οι οποίοι έχουν τεθεί;

Π.Α.: “Στους επόμενους στόχους της εταιρείας είναι η έκδοση του καταλόγου-ευρετηρίου του Ιστορικού Αρχείου Μάδαινας, που έχει συντάξει ο Γιάννης, και θα εκδοθεί από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Μάδαινας, η διοργάνωση παρουσίασης της μελέτης «Η φλέβα της γης» της Λήδας Παπαστεφανάκη στα μέσα Δεκεμβρίου σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Αντίλογο, ενώ έχουμε ήδη προγραμματίσει τη συμμετοχή μας σε ορισμένα συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό κατά τη διάρκεια του τρέχοντος ακαδημαϊκού έτους. Φυσικά θα συνεχίσουμε τις προσπάθειες τόσο για τη διεύρυνση του δικτύου των συνεργαζόμενων φορέων του Archive Alert όσο και για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών για τη σημασία διάσωσης αρχειακών τεκμηρίων και γενικότερα πολιτιστικού υλικού. Από κει και πέρα βρισκόμαστε στο στάδιο σχεδιασμού ορισμένων προγραμμάτων, ενώ θα ήθελα να τονίσω πως είμαστε πάντα θετικοί σε συνεργασίες που θα υπηρετούν και θα οδηγούν στην επίτευξη των σκοπών και των στρατηγικών στόχων της «Αρχείων Τάξις»”.

•   Μπορεί κανείς να ενημερώνεται για τις δράσεις και τα προγράμματα της Αρχείων τάξιςστην ιστοσελίδα: http://arxeiontaxis.gr/. Για την πλατφόρμα διάσωσης αρχειακού υλικού: http://archivealert.gr, στο facebook: https://www.facebook.com/arxeiontaxis/και στο instagram: https://www.instagram.com/arxeion_taxis/.