Ο επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος, καθηγητής της Πανεπιστημιακής Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών της Καλαμάτας και διευθυντής του Εργαστηρίου Αρχαιομετρίας Νίκος Ζαχαριάς εξηγεί την πρωτοτυπία του, τις ευκαιρίες για καινούργιες θέσεις εργασίας που ανοίγει ο πολιτισμός, αλλά και πώς η προστασία της πολιτισμικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς συμβάλλει σε μια βιώσιμη τουριστική και οικονομική ανάπτυξη. Αλλά και τη σημασία να προστατευτούν οι αμμοθίνες, τα κρινάκια και ο αφρικανικός χαμαιλέοντας στην Πυλία και πώς αυτά συνδέονται με την ανάπτυξη της περιοχής, γιατί “ο πολιτισμός δεν έρχεται σε αντίθεση με την οικονομία, και ως χώρα πλέον έχουμε καταλάβει ότι βιώσιμη ανάπτυξη σημαίνει συνεργασία με το πολιτισμικό μας περιβάλλον”.

Θέλω να ξεκινήσουμε λέγοντάς μας για το πρόγραμμα “Κλιματική κρίση, περιβάλλον και πολιτισμός”. Τι κάνει αυτό το πρόγραμμα πρωτοποριακό για τα ελληνικά δεδομένα;

Είναι το πρώτο πρόγραμμα που ασχολείται με την επίδραση της κλιματικής κρίσης στα μνημεία, τα υλικά κατάλοιπα του πολιτισμού. Η κλιματική κρίση επηρεάζει το σύνολο του υλικού κόσμου, άρα και τον πολιτισμό. Είμαστε οι πρώτοι που βγαίνουμε με ένα τέτοιο πρόγραμμα, το οποίο θα ενημερώνει για το ποιες είναι οι συνέπειες της κλιματικής κρίσης στον πολιτισμό, και είναι πολύ σημαντικό για ένα περιφερειακό πανεπιστήμιο να πρωτοπορεί.

Νομίζω ότι το εργαστήριό μας έχει δείξει πολλά τέτοια παραδείγματα στο παρελθόν. Έχουμε κάνει πολλές δράσεις και κάνουμε, οι οποίες είναι πρωτοπόρες για τη χώρα και διεθνώς.

Το νέο πρόγραμμα είναι εξ αποστάσεως, που συνήθως επιλέγονται από τους πολίτες και τους ενημερώνουν πάνω σε τρέχοντα ζητήματα αιχμής. Είναι μοριοδοτούμενο, άρα κάνει καλό σε αυτούς που ασχολούνται με την εκπαίδευση ή και σε αυτούς που χρειάζεται να ενισχύσουν το βιογραφικό τους, συνήθως εκπαιδευτικοί ή φοιτητές. Περιθώριο εγγραφής έχουν δύο εβδομάδων (σ.σ. ξεκινά 6 Νοεμβρίου).

Κάποιες ειδικότητες που θα μπορούσε περισσότερο να ωφελήσει η παρακολούθησή του;

Είναι οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων, αλλά θα μπορούσε και ένας μηχανικός. Αυτά τα προγράμματα δημιουργούν σκέψεις και για επαγγελματική αποκατάσταση. Πώς θα μπορούσα να δραστηριοποιηθώ εγώ σε αυτό το πρόγραμμα; Πώς θα μπορούσα να συμβάλλω, τι θα μου δώσει εμένα αυτό το πρόγραμμα, τι πληροφορίες; Πιστεύω πολύ ότι πλέον, ο ενημερωμένος πολίτης ανοίγει καινούργιες θέσεις εργασίας και το λέμε αυτό ιδιαίτερα στους φοιτητές μας ότι “κοιτάξτε, δεν θα βρείτε δουλειά ως εκπαιδευτικοί, άρα ανοίξτε τα μάτια σας για να δείτε πως εσείς μπορείτε να βρείτε δουλειά”, και συνήθως δουλειά μπορείς να βρεις αν θες την ειδικότητά σου πάνω σε ζητήματα που η οικονομία θα μπορούσε να ενδιαφερθεί. Για παράδειγμα, στον πολιτισμό υπάρχει τεράστιο πεδίο. Αν μπεις ως άνθρωπος των ανθρωπιστικών επιστημών στον πολιτισμό και στις δράσεις που ο πολιτισμός μπορεί να δραστηριοποιηθεί οικονομικά, ανοίγεις θέσεις εργασίας.

Το πρόγραμμα, για το οποίο μπορεί κανείς να βρει πληροφορίες στο σύνδεσμο: https://www.iek-orizon.gr/seminar/klimatiki-allagi-perivallon-politismos, υλοποιείται σε σύπραξη με άλλους δύο φορείς, που είναι;

Είναι με το Εθνικό Αστεροσκοπείο, γιατί έχει τεράστια εμπειρία για το περιβάλλον, και με τα Εκπαιδευτήρια Μπουγά, το ΙΕΚ Ορίζων -το οποίο επίσης έχει μεγάλη εμπειρία και θα βοηθήσει στο διαχειριστικό μέρος. 

Μια από τις σημαντικές επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης είναι η καταστροφή της πολιτισμικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Συμφωνείτε;

Σωστά, ο υλικός κόσμος δέχεται τις συνέπειες του περιβάλλοντος εδώ και δεκαετίες…

Μήπως ήδη η πραγματικότητα μάς ξεπερνά;

Νομίζαμε ότι με τις τεχνικές για τη μείωση της ρύπανσης που άρχισαν να εφαρμόζονται μετά τη δεκαετία του 1970 θα μπορούσαμε να το αντιμετωπίσουμε. Στην Ελλάδα είχαμε κορυφαίο παράδειγμα τη διαχείριση της γυψοποίησης της Ακρόπολης. Τα καταφέραμε εκεί. Ή στη μείωση των ρύπων στο λεκανοπέδιο της Αττικής, τα καταφέραμε και εκεί. Όμως προέκυψαν καινούργιες παράμετροι για το περιβάλλον. Οι έντονες και ξαφνικές πλημμύρες, οι πυρκαγιές…

Υπάρχουν διαπιστωμένες ζημιές στα μνημεία και της περιοχής μας, που με τη σύγχρονη τεχνολογία θα μπορούσαν να είναι αναστρέψιμες;

Νομίζω δεν θα μιλάμε για αναστρέψιμες δράσεις, αλλά για πρόληψη. Γιατί όταν έχεις μια ακραία βροχόπτωση πώς θα αναστρέψεις την επίδραση; Πρέπει να προβλέψεις τι θα γίνει σε μια έντονη πλημμύρα ή μια πυρκαγιά. Το μεγάλο παράδειγμα στην περιοχή μας για τη διαχείριση των υδάτων είναι η Αρχαία Μεσσήνη. Ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης έχει ήδη προβλέψει εδώ και δεκαετίες τη διαχείριση των υδάτων, γιατί καταλάβαινε ότι αν δεν διαχειρίζεται τη βροχή θα χάνει το ανασκαφικό και αναστηλωτικό έργο που παράγει, λόγω της θέσης της Αρχαίας Μεσσήνης δίπλα από το βουνό. Αυτό πρέπει να το εφαρμόζουμε σε όλες τις θέσεις, πρέπει τα μνημεία μας να είναι προστατευμένα από τα ακραία φαινόμενα όπως είναι η πλημμύρα και η πυρκαγιά.

Είναι;

Όχι, αλλά πλέον το σκεφτόμαστε, το υπολογίζουμε. Και ήταν δικαιολογημένο αυτό. Και οι δήμοι ήταν δικαιολογημένοι και η Περιφέρεια ήταν δικαιολογημένη, γιατί, για παράδειγμα, όταν έχεις μία βροχόπτωση, η οποία είναι της κλίμακας των μερικών δεκάδων εκατοστών βροχής κάνεις τον σχεδιασμό σου για αυτά τα δεδομένα. Τώρα πρέπει να αλλάξεις τον σχεδιασμό.

Ο πολιτισμός είναι μόνο τα μνημεία και τα μουσεία;

Όχι, και δεν πρέπει. Ερχόμαστε να δούμε τους θησαυρούς του Μουσείου της Καλαμάτας γιατί αυτοί οι “θησαυροί” αντιπροσωπεύουν ένα ελάχιστο κλάσμα της καθημερινότητας του παρελθόντος. Εμείς θέλουμε να διαχειριστούμε τον άνθρωπο ως κοινωνικό ον, να δούμε τους μύθους, τους τρόπους ζωής του, τα τραγούδια του, τις συνήθειές του, τη διατροφή του, όλα αυτά. Αν δεν δράσουμε στο περιβάλλον θα επηρεαστούν και αυτά, θα ξεχαστούν. Τι νόημα θα έχει να διατηρήσεις κάποιες συνήθειες του παρελθόντος, όταν θα έχεις σε κάθε εποχή να διαχειριστείς έντονα φαινόμενα; Θα λες, τώρα θα μιλάμε για τη διατροφή του παρελθόντος, από τη στιγμή που έχουμε τόσους νεκρούς;

Οπότε, η κλιματική κρίση αποτελεί απειλή και για την πολιτισμική μας παρακαταθήκη;

Ο πολιτισμός είναι τρόπος ζωής, οπότε τη ζωή μπορούμε να τη δούμε από όλες τις πλευρές της, και πρέπει να τη δούμε από όλες τις πλευρές της. Ζωή δεν είναι μόνο να έχουμε οικονομική ανάπτυξη, ζωή είναι η καθημερινότητά μας, η ποιότητα της ζωής. Ο σχεδιασμός του μέλλοντος, η σύνδεση με το παρελθόν και όλα αυτά, θα πρέπει να τεθούν σε ένα πλαίσιο το οποίο θα είναι ελκυστικό και λειτουργικό και για τις επόμενες γενιές, αλλά και για άλλους συμπολίτες και επισκέπτες. Ποιος θα θέλει να επισκέπτεται μία χώρα η οποία κινδυνεύει, δεν λαμβάνει μέριμνα για τα έντονα καιρικά φαινόμενα; Θα έρθει κάποιος να επισκεφτεί τη Μεσσηνία αν φοβάται ότι ένα έντονο φαινόμενο ξηρασίας ή πυρκαγιάς μπορεί να τον επηρεάσει;

Υπάρχει τρόπος “οχύρωσης” μέσω της τεχνολογίας των πολιτισμικών μνημείων από τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης;

Η τεχνολογία για την προστασία του περιβάλλοντος δεν είναι διαφορετική, είτε μιλάμε για τον πρωτογενή τομέα, είτε για τα υλικά κατάλοιπα του πολιτισμού, είτε για τον αστικό κόσμο. Η τεχνολογία είναι ίδια, δηλαδή όταν φοβόμαστε ότι μια ακραία θερμοκρασία μπορεί να επηρεάσει ένα αστικό τοπίο, τις ίδιες συνέπειες μπορεί να έχουμε και σε έναν αρχαιολογικό χώρο. Η φωτιά, η πλημμύρα, τα προϊόντα της καύσης επηρεάζουν με τον ίδιο τρόπο και το αστικό τοπίο και το πολιτιστικό τοπίο και το αγροτικό. Στον πολιτισμό δεν χρησιμοποιούμε άλλες τεχνολογίες. Συνήθως ο πολιτισμός χρησιμοποιεί τεχνολογία που έχει δοκιμαστεί αλλού, την δανείζεται, την ενσωματώνει και την αναπτύσσει. Για παράδειγμα οι τεχνικές χρονολόγησης είχαν ήδη αναπτυχθεί ως τεχνικές για τη μέτρηση της ραδιενέργειας. Το ραντάρ, που εφευρέθηκε στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Αγγλία, μετά τη λήξη του το χρησιμοποιήσαμε και το κάναμε γεωραντάρ για την ανίχνευση αρχιτεκτονικών καταλοίπων.

Έχουν εμφανιστεί συμπτώματα που αγνοούμε, όπως για παράδειγμα στην περιοχή της Πυλίας όπου δραστηριοποιείτο και αυτό το καλοκαίρι το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας;

Φέτος το καλοκαίρι μορφοποιήθηκε το όραμά μας για την περιοχή της Πύλου. Στην περιοχή της Πύλου όπου δραστηριοποιούμαστε με ένα πενταετές πρόγραμμα, και περιλαμβάνει το Κορυφάσιο, την Βοϊδοκοιλιά, τη Γιάλοβα και το χωριό Ρωμανός. Το όραμά μας είναι εκεί να μάθουμε την ιστορία του περιβάλλοντος τα τελευταία 10.000 χρόνια, πώς ο άνθρωπος επέδρασε εκεί, σε ποιες περιόδους, τι υλικά κατάλοιπα έχει αφήσει και όλα αυτά θέλουμε να τα συνδέσουμε με την ανάπτυξη της περιοχής. Δηλαδή θέλουμε να συμβάλλουμε σε μία βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής. Να προτείνουμε δηλαδή δράσεις τέτοιες που θα συμβάλλουν στο να γίνει καλύτερη διαχείριση του χώρου. Γιατί πιστεύω ότι αν αφήσουμε αυτό το χώρο, που έχει τη μεγαλύτερη τουριστική ανάπτυξη στην περιοχή, αν τον αφήσουμε μόνο του χωρίς μέτρα προστασίας στους επισκέπτες, σύντομα θα τον χάσουμε. Δηλαδή, αν δεν ελέγξουμε την προσέλευση των τροχοφόρων για παράδειγμα, θα χάσουμε της αμμοθίνες. Μετά ποιος θα έρχεται σε ένα χώρο που δεν θα έχει περιβαλλοντικό ενδιαφέρον; Θα χάσουμε την χλωρίδα και την πανίδα, τα κρινάκια, τον χαμαιλέοντα.

ΜΟΝΑΔΙΚΟΣ Ο ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΧΑΜΑΙΛΕΟΝΤΑΣ

Ο αφρικανικός χαμαιλέοντας είναι μοναδικός στην Ελλάδα, για κάποιο λόγο υπάρχει μόνο εδώ, μόνο στην περιοχή της Πυλίας.

Έχει παρατηρηθεί ότι τη νύχτα, αυτοί που κατασκηνώνουν χρησιμοποιούν τους φακούς τους, γιατί τη νύχτα με το φακό εντοπίζεται πιο εύκολα ο χαμαιλέοντας και κάποιοι παίρνουν χαμαιλέοντα μαζί τους στις χώρες τους…

Δεν είναι μια σωστή πρακτική, δεν συνηθίζεται σε περιβάλλοντα που προστατεύονται. Εμείς θέλουμε το χαμαιλέοντα να συνεχίσει να υπάρχει στην περιοχή. Για να υπάρχει όμως στην περιοχή, θα πρέπει να υπάρχει ένα σύνορο στην προσέλευση των τροχοφόρων, να βοηθήσουμε το δήμο και την Περιφέρεια με δεδομένα που αφορούν τον πολιτισμό και βιολογικά δεδομένα, να προστατεύσει και να αναδείξει τον αφρικανικό χαμαιλέοντα.

ΤΟ ΟΜΟΡΦΟΤΕΡΟ ΤΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Επίσης, να διατηρήσει τη μοναδική παραλία της Βοϊδοκοιλιάς. Να συνδυάσουμε την ομορφιά της Βοϊδοκοιλιάς με τους θρύλους που θέλουν τον Τηλέμαχο, το γιο του Οδυσσέα, να φτάνει στη Βοϊδοκοιλιά προς αναζήτηση του πατέρα του και εκεί συναντά τον Νέστορα, τον βασιλιά της Πύλου και ζητάει πληροφορίες για τον πατέρα του. Αν χάσουμε αυτή την παραλία, θα χάσουμε το παρελθόν μας. Αν δεν προστατεύσουμε τον τάφο του Θρασυμήδη, σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού, θα χάσουμε αυτό το πολύ ωραίο πεδίο που οι πρώτοι αρχαιολόγοι του 19ου αιώνα είχαν πει ότι είναι το ομορφότερο τοπίο της Ευρώπης, γιατί περιλαμβάνει τη θάλασσα, την ακτογραμμή και λόφους που είναι συνδεδεμένοι με προϊόντες μύθους.

Ο πολιτισμός προσπαθεί να δουλέψει πάνω στη βιώσιμη ανάπτυξη, δεν έρχεται σε αντίθεση με την οικονομία. Το έχουμε καταλάβει πλέον και εμείς σαν χώρα. Οι άλλες χώρες το είχαν καταλάβει νωρίτερα, αλλά και εμείς τώρα πιστεύω ότι το έχουμε καταλάβει σαν χώρα ότι βιώσιμη ανάπτυξη σημαίνει συνεργασία με το πολιτισμικό μας περιβάλλον.