Η υπ’αριθμόν 1557/2012 απόφαση του Αρείου Πάγου περιγράφει την υπόθεση ανήλικης παθούσης, ηλικίας 13 ετών, όπου άρχισε να συνομιλεί μέσω της εφαρμογής «MSN Messenger» με ενήλικο χρήστη που γνώρισε στην διαδικτυακή πλατφόρμα «Hi5». Ο ενήλικος θύτης, μεταξύ άλλων, για την πράξη της πορνογραφίας ανηλίκων (άρθρο 348Α ΠΚ), αφού δημιούργησε μια σχέση εμπιστοσύνης με την παθούσα και την έκανε να αισθανθεί άνετα μαζί του, την έπεισε να προβεί σε αποστολή φωτογραφιών και βίντεο ερωτικού περιεχομένου. Όταν ο δράστης παρέλαβε τις φωτογραφίες και τα βίντεο άρχισε να απειλεί την παθούσα ότι θα προέβαινε σε δημοσίευσή τους στο διαδίκτυο και ο μόνος τρόπος να το αποτρέψει αυτό η ανήλικη θα ήταν να συνεχίσει να του στέλνει φωτογραφίες και βίντεο αντίστοιχου περιεχομένου. Ενημερώθηκε το Γραφείο Καταπολέμησης του Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, το οποίο εντόπισε την ΙΡ διεύθυνση της κοπέλας και τα ίχνη του δράστη. Μεταξύ άλλων αποκαλύφθηκε πως ο ίδιος διατηρούσε αρκετές διευθύνσεις email με τις οποίες επικοινωνούσε με τα υποψήφια θύματά του και προωθούσε το πορνογραφικό υλικό.
H ως άνω υπόθεση ασχολήθηκε με τη διαδικτυακή προσβολή της ανηλικότητας. Στη διεθνή βιβλιογραφία απαντάται και ο όρος «online grooming». Ο όρος αυτός αναφέρεται και στην Αιτιολογική Έκθεση του Σχεδίου Νόμου 4267/2014 με τον οποίο ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο η Οδηγία 2011/93/ΕΕ για την «καταπολέµηση της σεξουαλικής κακοποίησης και της σεξουαλικής εκµετάλλευσης παιδιών και της παιδικής πορνογραφίας και την αντικατάσταση της απόφασης-πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ του Συµβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Άλλωστε, μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας η Ευρωπαϊκή Ένωση απέκτησε τη δυνατότητα παρέμβασης στο εθνικό Ποινικό Δίκαιο μέσω των Οδηγιών, οι οποίες είναι δεσμευτικές για τα κράτη-μέλη, ειδικά δε για τα εγκλήματα γενετήσιας εκμετάλλευσης παιδιών, ο νομοθέτης, δηλαδή το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο των Υπουργών προσδιορίζει τα ελάχιστα στοιχεία της ειδικής υπόστασης αλλά και των ποινών [83 παρ. 1 ΣΛΕΕ ]
Στην εθνική έννομη τάξη, αρχικά η Ελλάδα κύρωσε τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για «την προστασία των παιδιών κατά της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης» με τον Ν.3727/2008, με τον οποίο προστέθηκε στον ελληνικό ποινικό κώδικα το άρθρο 348Β με τίτλο, «Προσέλκυση παιδιών για γενετήσιους λόγους» και εν συνεχεία τροποποίηθηκε αφ’ενός με τον Ν 4267/2014 προς συμμόρφωση με τις προβλέψεις του άρθρου 23 της Σύμβασης και αφ’ετέρου με το Ν. 4411/2016. Σήμερα, μετά τις τελευταίες τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα με τους Νόμους 4619/2019 και 4637/2019 στο άρθρο 348 Β ρητά προβλέπεται και τιμωρείται και μόνη η προσέλκυση ανηλίκων για γενετήσιους λόγους μέσω πληροφοριακών συστημάτων.
Εν συγκρίσει με άλλες έννομες τάξεις, στην Ελλάδα η ποινικοποίηση της ανωτέρω πράξης θα έλεγε κανείς ότι ήλθε καθυστερημένα. Ενδεικτικά στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2003 αναγνωρίσθηκε και τυποποιήθηκε ως αξιόποινη πράξη το αδίκημα της προσέλκυσης παιδιών μέσω του Διαδικτύου για σεξουαλικούς σκοπούς σύμφωνα με το άρθρο 15 «Sexual Offences Act 2003» σύμφωνα με το οποίο τιμωρείται« όποιος άνω των 18 ετών έχοντας συναντήσει ή επικοινωνήσει, τουλάχιστον δύο φορές, με ανήλικο, κάτω των 16 ετών, τον συναντά ή ταξιδεύει για να τον συναντήσει με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση του, από τον ίδιο ή άλλο πρόσωπο».
Η τραγική πραγματικότητα και η διάσταση που έχει προσλάβει η διαδικτυακή προσβολή της ανηλικότητας σκιαγραφείται μέσω της πρόσφατης αγγλικής απόφασης του 2019 [ England and Wales Court of Appeal (Criminal Division) Decisions , Jenkins, R v [2019] EWCA Crim 1576 (13 September 2019], όπου ο δράστης καταδικάσθηκε για τις πράξεις του σε συνολική ποινή φυλάκισης τεσσάρων ετών.
Κατά τα πραγματικά περιστατικά, ο δράστης ήταν ηλικίας 58 ετών κατά το χρόνο τέλεσης του αδικήματος και παντρεμένος με τρία παιδιά. Ήταν προηγουμένως μέλος του Βρετανικού Στρατού και είχε διακριθεί για 22 χρόνια, η δε συμπεριφορά του ήταν υποδειγματική, όπως απεικονίζεται από την απονομή του Medal Long Service και Good Conduct Medal τον Ιούνιο του 1999. Ήταν επίσης διευθυντής γραφείου στη Διεύθυνση Νομικών Υπηρεσιών του Στρατού, όταν οι βρετανικές δυνάμεις αξιολογούσαν τον αντίκτυπο της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στον τρόπο λειτουργίας τους. Περιγράφηκε από τον Διοικητή του ως "επιμελής και πιστός και η συμπεριφορά του ήταν υποδειγματική". Το θύμα γεννήθηκε 9 Σεπτεμβρίου 2000. Τον Απρίλιο ή τον Μάιο του 2016, όταν ηλικίας 15 ετών, άρχισε αρχικά να επικοινωνεί με τον δράστη στην πλατφόρμα του twitter έχοντάς του γνωστοποιήσει το νεαρό της ηλικίας της. Ο ίδιος, έχοντας κερδίσει την εμπιστοσύνη της, επιδόθηκε σε πράξεις που ο ίδιος ο δικαστής χαρακτήρισε «οnline grooming», ανάμεσα στις οποίες έπεισε την ανήλικη παθούσα, και πάντα προς σεξουαλική του ικανοποίηση , να τραβάει και να στέλνει φωτογραφίες της. Η διαδικτυακή τους επικοινωνία κατέληξε σε ένα βίντεο που έγινε από την ανήλικη στις 4 Σεπτεμβρίου 2016. Ο δράστης είχε ζητήσει από την ανήλικη να κινηματογραφεί να αυνανίζεται. Αυτό έπραξε και του το απέστειλε . Μολονότι οι πράξεις συνεχίσθηκαν και μετά τις 9 Σεπτεμβρίου 2016, δεν διέθεταν ποινικό χαρακτήρα, δεδομένου ότι η παθούσα δεν ήταν πλέον κάτω των 16 ετών, ώστε να πληρούται η ειδική υπόσταση του εγκλήματος. Σε μια προσωπική δήλωση του θύματος, η ίδια ανέφερε ότι ο δράστης με τη συνεχή πιεστική συμπεριφορά του είχε κάνει τη ζωή της εφιάλτη. Είχε καταφύγει σε αυτοτραυματισμούς και είχε διατροφική διαταραχή. Τα γεγονότα του 2016 παρενέβησαν στην εκπαίδευσή της. Φοβόταν να βγει έξω από το φόβο μήπως κάτι κακό μπορούσε να συμβεί. Είχε προβλήματα ύπνου. Ήταν επίσης απομακρυσμένη από την οικογένειά της. Είπε χαρακτηριστικά: «Έχω ξαφνικά φύγει από το να είμαι ένα ευτυχισμένο, ξέγνοιαστο, κορίτσι σε ένα κλειστό από την κατάθλιψη». Ένιωσε ότι είχε χάσει την οικογένειά της εξαιτίας αυτού που της έκανε ο δράστης.
Καλούμαστε να αναγνωρίσουμε ότι σε αυτό το πολύ κρίσιμο ηλικιακό στάδιο, που τα τελευταία χρόνια μάλιστα τείνει να αποτελέσει ξεχωριστό κεφάλαιο της Ψυχιατρικής Μελέτης, εκδιπλώνονται σωματικές, νοητικές, συναισθηματικές, ψυχοσεξουαλικές και κοινωνικές αλλαγές με χαρακτήρα, μερικές φορές, ιδιαίτερα δριμύ, ενώ έχει σχεδόν περατωθεί η σωματική ωρίμανση μέχρι το επίπεδο της ανατομικής, λειτουργικής και αισθητικής τελειότητας. Αυτή η στροφή εγκαινιάζει εκείνο που οι ψυχαναλυτές ονομάζουν «δεύτερη περίοδο της ατομοποίησης» και χαρακτηρίζεται από την απομάκρυνση του παιδιού από εσωτερικευμένα αντικείμενα, κυρίως το γονεϊκό δίπολο, μιλώντας για προσωπικότητες «εύθραυστες» και «ευάλωτες».
Η επικοινωνία στο Διαδίκτυο είναι άνευ προηγουμένου αναφορικά με την κλίμακα, το πεδίο εφαρμογής, την ταχύτητα και την ανωνυμία. Online λέξεις φτάνουν αμέσως σε ολόκληρη την υδρόγειο, μπορεί να έχουν σημαντικές επιπτώσεις και ο πομπός δεν είναι πάντα γνωστός. Μεμονωμένα το νομικό μας σύστημα δεν είναι αρκετά ικανό να αντιμετωπίσει αυτά τα χαρακτηριστικά του Διαδικτύου. Εντούτοις, δεν έχει σημασία να ευνοείται ο νόμος ή το Διαδίκτυο, αλλά αμφότερα θα πρέπει να δρουν παράλληλα για να εξασφαλισθεί μια ασφαλής και δίκαιη κοινωνία. Οι επιτυχείς εκστρατείες κατά των διαδικτυακών σεξουαλικών προσβολών εις βάρος ανηλίκων απαιτούν κοινή ευθύνη και προσπάθεια από τους γονείς, τους παρόχους υπηρεσιών διαδικτύου, την επιβολή του νόμου και τη διεθνή κοινότητα γενικότερα.
* Η Βασιλική Ι. Σγάντζου είναι δικηγόρος Αθηνών, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Ποινικών Επιστημών ΕΚΠΑ
