Πέμπτη, 23 Ιανουαρίου 2025 14:01

Η Νένα Βενετσάνου για τις "Σκληρές βιολέτες"

Η Νένα Βενετσάνου για τις "Σκληρές βιολέτες"

 Το να προσπαθώ, για μένα είναι πιο σημαντικό από την ευτυχία…

 


Η Νένα Βενετσάνου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1955. Άρχισε πιάνο με τη Χάρη Κλαδάκη σε ηλικία έξι ετών και συνέχισε στο Ελληνικό Ωδείο Αθηνών και Σύρου. Σπούδασε το διάστημα 1973-1977 στη Γαλλία, Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Franche-Comté και παράλληλα τραγούδι στο Παρίσι με την Ίρμα Κολάση. Έκανε το ντεμπούτο της ως τραγουδοποιός το 1980 και καθιερώθηκε και ως ερμηνεύτρια συνεργαζόμενη με Έλληνες και ξένους συνθέτες. Έχει αξιόλογη δισκογραφία και συνθετικό έργο πάνω σε ποίηση Ελλήνων, Γάλλων και Ιταλών ποιητών και ποιητριών, και έχει γράψει μουσική για θέατρο, χορό, video-art κ.ά. Τιμήθηκε από το Διεθνές Γραφείο Ειρήνης το 1993 για την προσφορά της στην ειρήνη και τον πολιτισμό, έχει βραβευτεί από την Ακαδημία του Δίσκου «Charles Cros» ως τραγουδίστρια και είναι από το 2011 Ιππότης Γραμμάτων και Τεχνών της Γαλλικής Δημοκρατίας. Το 2020, η Ακαδημία Τεχνών και Πολιτισμού τής απένειμε το Βραβείο Προσωπικότητας 2019. Το 2023, στις 8 Μαρτίου, τη βράβευσε η Περιφέρεια Αττικής για την προσφορά της στο Γυναικείο Κίνημα. Η παράστασή της Σκληρές βιολέτες, που παρουσιάζεται στο Τρένο στο Ρουφ, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.

Τι σας ενέπνευσε να δημιουργήσετε την παράσταση Σκληρές βιολέτες και να μελοποιήσετε ποιήματα γερμανόφωνων ποιητριών;

Η γνωριμία μου με την Ιωάννα Αβραμίδου και τον Νώε Γιουσουρούμ, που γνώρισα κατά τη διάρκεια της συνεργασίας μου με την Πηγή Λυκούδη, συνθέτρια η οποία έχει μελοποιήσει Γιοσέφ Ελιγιά και Πάουλ Τσέλαν. Η μετάφραση από τα γερμανικά της «Φούγκας του Θανάτου» από την Ιωάννα με εντυπωσίασε, όπως και η ίδια η Ιωάννα, αλλά και η καλοσύνη του Νώε. Έτσι λοιπόν ξεκίνησα, φιλικά, χωρίς βιασύνες, πριν από επτά χρόνια. Άρχισα να το σχεδιάζω από το καλοκαίρι του ’23 με την Άλκηστη Ραυτοπούλου την πιανίστα, η οποία εντελώς ξαφνικά απεβίωσε πέρσι τέτοια εποχή, και τελικά αποφάσισα να προτείνω την παράσταση στο Τρένο στο Ρουφ, όπου η Άλκηστη εργαζόταν. Η Τατιάνα Λύγαρη με εμπιστεύθηκε και προχωρήσαμε, γι’ αυτό και αφιερώνω αυτές τις δέκα παραστάσεις στην Άλκηστη. Δεν θα μπορούσα να βρω ιδανικότερο χώρο. Ταξιδεύεις…

Πώς επιλέξατε τις συγκεκριμένες ποιήτριες και ποια είναι η σημασία του έργου τους για εσάς;

Όλη η συνθετική παρουσία, ειδικά στη δισκογραφία μου, ήδη από το ξεκίνημά μου το 1980, είναι συνυφασμένη με τη γυναικεία ποίηση. Δεν ήταν τότε αυτονόητο κάτι τέτοιο και πιστεύω ότι αν δεν είχα τη φωνή αυτή που έχω, θα ήταν ακόμα πιο δύσκολο να περάσω αυτό που ήθελα. Πιστεύω ότι δεν έχουν γίνει αρκετά για τη γυναικεία ποίηση – ούτε για τις Ελληνίδες, ούτε και για τις υπόλοιπες ποιήτριες στην Ευρώπη. Αυτές που διάλεξα για την παράσταση συναντήθηκαν, άντε δύο από δω, δύο από κει, σε συλλογές. Η πρώτη γενιά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δυσκολεύτηκε πάρα πολύ να δημιουργήσει. Ένα από τα στοιχεία που με συγκλόνισε είναι οι βασανισμένες τους ζωές, που εμείς δεν μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε γιατί έχουμε μεγαλώσει με ειρήνη. Αυτές που διάλεξα έσπειραν το έργο τους πάνω στα ερείπια του πολέμου. Το να συναντάς δυσκολίες στη ζωή, π.χ. να είσαι φτωχός, είναι το λιγότερο. Στον πόλεμο δεν ξέρεις αν θες ο χρόνος να σταματήσει ή να προχωρήσει. Αυτό που με συγκλονίζει στις ποιήτριες αυτές είναι ότι όλες, μα όλες, επιβιώνουν με την ποίηση μέσα στην καταστροφή, στο χάος, στη σιωπή που σου επιβάλλει ο πόλεμος. Κι όμως, η ποίηση τις σώζει. Το ξεχωριστό σε αυτές είναι ότι το γυναικείο βλέμμα, οι αισθήσεις των γυναικών, τα όνειρα διαφέρουν από αυτά των ανδρών. Πηγάζουν από την ίδια πηγή μεν, αλλά διαφέρουν. Δεν είναι θέμα ευαισθησίας, αλλά ότι προτείνουν μια άλλη σειρά αξιών.

Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείτε για να μελοποιήσετε ένα ποίημα; Υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία που αναζητάτε στον ποιητικό λόγο;

Υπηρετώ το ποίημα, το νόημα, τις εικόνες που μου δημιουργούν. Κάθε καλλιτέχνης έχει τον κόσμο του, με κάποιους συναντιέσαι, με άλλους όχι. Και κάποιους τους αντιπαθείς, γιατί σε πετάν στα βράχια. Ένα ποίημα όμως που μεταφέρεται από τη μία γλώσσα στην άλλη έχει επιπρόσθετες δυσκολίες ή, καλύτερα, πιο πολύπλοκη διαδικασία για να φτάσεις στον πυρήνα του και να συγκινήσεις ακροατές που αγνοούν το πρωτότυπο. Γι’ αυτό εξάλλου διάλεξα μόνο έναν μεταφραστή, για να έχω την αίσθησή του συνολικά για τη γλώσσα μας. Το ίδιο έκανα και με την ποίηση του Ρεμπό, που έχω μελοποιήσει πρόσφατα. Διαλέγω ποιητές, αλλά στην τελική επιλέγω μεταφραστή που με συγκινεί στη γλώσσα μου. Δεν έχουν γίνει αρκετά για τη γυναικεία ποίηση – ούτε για τις Ελληνίδες, ούτε και για τις υπόλοιπες ποιήτριες στην Ευρώπη.

Πώς αισθάνεστε που παρουσιάζετε αυτή την παράσταση στην ιδιαίτερη ατμόσφαιρα της Αμαξοστοιχίας-Θεάτρου το Τρένο στο Ρουφ;

Το θέμα μου στις Σκληρές βιολέτες είναι το πώς σπάει η σιωπή και αναβλύζει η ποίηση μέσα σε ένα δυστοπικό περιβάλλον. Πώς δηλαδή η ποιητική ικανότητα γίνεται Τέχνη και, δεν πα να βρέχει σφαίρες, μπόμπες, πείνα, δίψα, οδύνη, τρέλα… Παρατήρησα ότι οι ποιήτριες αυτές δεν νοσταλγούν τίποτα κάτω από τέτοιες συνθήκες… μόνο υπάρχουν και δεν χάνουν τον εαυτό τους. Συλλέγουν θραύσματα από μια κατεστραμμένη ζωή και δημιουργούν τέχνη. Δεν διεκδικούν εξωτερικά μια νίκη, αλλά μια δικαίωση εσωτερική που έχει να κάνει με την ικανότητά τους, το ταλέντο τους, να συμπληρώσουν την απόσταση ανάμεσα στην ποίηση που άφησαν στη μέση και την καινούργια εμπειρία που ζουν. Είναι η γενιά με το μεγαλύτερο τραύμα γι’ αυτό που είναι. Μέχρι το μισό του 20ού αιώνα, είχε περιοριστεί ο αναλφαβητισμός στις γυναίκες, δεν ήταν λοιπόν μόνο η κοινωνική τους τάξη που έπαιζε ρόλο, αλλά και το ότι ήταν μια γενιά που είχε σπουδάσει, είχε σχέση με τη Φιλοσοφία, την Ιστορία, τις Επιστήμες. Αυτή η γενιά απαξιώθηκε με τον πόλεμο. Και το ξέρουμε καλά αυτό από τους γονείς μας. Στην παράσταση δεσπόζει η ποίηση, αλλά δίπλα της συνυπάρχει και ο πεζός λόγος, η μαρτυρία από το βίωμα μέσα σε πόλεμο, στο οποίο διέκρινα την ίδια λιτότητα στην έκφραση, την ίδια ευθύνη στο να επιλέγεις τις λέξεις. Μέσα σε αυτό το βαγόνι έχω να σας πω πολλά, κυρίως όμως το πώς οι άνθρωποι ανασυντάσσονται.

Ποια είναι η σημασία της γυναικείας τέχνης στη σύγχρονη κοινωνία και πώς πιστεύετε ότι έχει εξελιχθεί η αποδοχή της με την πάροδο του χρόνου;

Είναι δύσκολη η απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Θα κόψω δρόμο και θα πω ότι οι γυναίκες μέχρι το 1970 ήταν μέσα στον ιστορικό χρόνο ακίνητες, αμετάβλητες. Το 1970 όμως με τη βοήθεια της Κοινωνιολογίας και της Μαρξιστικής Αριστεράς εντάχθηκαν στην Ιστορία, γιατί ερευνήθηκε η θέση τους μέσα στην οικονομία. Από τη μία λοιπόν έγινε κατανοητό ότι το θέμα της θέσης των γυναικών δεν είναι ψυχολογικό αλλά κοινωνικό, με γνώμονα την οικονομία. Έτσι εξηγήθηκε το πώς το σύνολο εμποδίζει το άτομο να αναπτυχθεί, χωρίς όμως ακόμα να έχουμε εξηγήσει γιατί αρνούνται στις γυναίκες ως άτομα την πλήρη ένταξή τους στην κοινωνία. Οι γυναίκες ανέκαθεν υπάρχουν, προσφέρουν, αλλά δεν υπολογίζονται, με διάφορες δικαιολογίες. Θα έλεγα ότι δεν υπάρχει μόνο μία εξήγηση για το φαινόμενο. Σίγουρα στην Ευρώπη επιτέλους κατάλαβαν ότι έχουμε και μυαλό, μην ξεχνάμε ότι στις αρχές του 20ού αιώνα νόμιζαν ότι δεν είχαμε. Πιστεύω ότι δεν έχουν γίνει αρκετά μέχρι τώρα. Επίσης, εάν τηρούσαν τα δικαιώματα του ανθρώπου όπως τα έθεσαν στον ΟΗΕ, θα είχαμε πολύ λιγότερα προβλήματα να διορθώσουμε κάθε φορά. Αλλά το αρνούνται… το σύνολο της ανθρωπότητας αρνείται να το πράξει και αυτό πρέπει να σταματήσει.

Έχετε συνεργαστεί με σημαντικούς Έλληνες συνθέτες, όπως ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Μίκης Θεοδωράκης. Πώς έχουν επηρεάσει την καλλιτεχνική σας πορεία αυτές οι συνεργασίες;

Μα χωρίς αυτούς δεν θα είχα αγαπήσει το Έντεχνο τραγούδι. Εγώ ανήκω στη Λαϊκή Μούσα και αυτήν υπηρετώ, μέσα από τη μελοποιημένη ποίηση και την κλασική φόρμα του τραγουδιού. Τραγουδάω γι’ αυτούς που δεν έχουν χρόνο να διαβάσουν, που μας προσφέρουν το ψωμί, την καθαριότητα, την παιδεία, τα βασικά. Έχει αλλάξει η ζωή των ανθρώπων με την κρίση και σέβομαι ακόμα περισσότερο τον χρόνο τους, την κούραση αλλά και τη δίψα τους για κάτι καινούργιο. Μέσα σε αυτό το βαγόνι έχω να σας πω πολλά, κυρίως όμως το πώς οι άνθρωποι ανασυντάσσονται.

Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια; Υπάρχουν νέες συνεργασίες ή έργα που θα θέλατε να μοιραστείτε με το κοινό;

Τώρα ζω με τις Σκληρές βιολέτες στο Τρένο στο Ρουφ, τις συναυλίες, παλεύω. Κάποια στιγμή θα ηχογραφήσω αυτά τα τραγούδια. Προσπαθώ. Αυτό έχει για μένα σημασία, το να προσπαθώ, για μένα είναι πιο σημαντικό από την ευτυχία…

 

Περισσότερες πληροφορίες για τις Σκληρές βιολέτες στο Τρένο στο Ρουφ μπορείτε να δείτε εδώ.

 

Πηγή: diastixo.gr