Στις 23 Δεκεμβρίου 2016 συμπληρώνονται 50 έτη από την κοίμηση του αρχιμανδρίτου Ιωήλ Γιαννακοπούλου (1901-1966). Ο π. Ιωήλ εκοιμήθη στις 23 Δεκεμβρίου 1966.
Ο γνωστός στον Ορθόδοξο κόσμο π. Ιωήλ υπήρξε μια φωτισμένη ασκητική, νεοπατερική μορφή της Ορθόδοξου Εκκλησίας. Τον βίο του έχει σκιαγραφήσει με επιτυχία ο θεολόγος Γ. Δ. Κούβελας στο βιβλίο του: Αρχιμανδρίτης Ιωήλ Γιαννακόπουλος (1901-1966) Μία φωτισμένη μορφή, Γ’ Εκδοση, Καλαμάτα 2001.
Ο π. Ιωήλ υπήρξε ο ιδρυτής το 1962 του γυναικείου Ησυχαστηρίου «ο Προφήτης Ιωήλ», στην Καλαμάτα.
Το παρόν άρθρο παρουσιάζει την ομιλία του πατρός Ιωήλ κατά τα εγκαίνια στις 31 Μαΐου 1964 του Ιερού Ναού του Ησυχαστηρίου τιμωμένου επ΄ ονόματι του Προφήτου Ιωήλ.
Η χειρόγραφη αυτή ομιλία του πατρός Ιωήλ παρέμεινε μέχρι τώρα ανέκδοτη και εναπόκειται στο αρχείο της Ιεράς Μονής του Προφήτου Ιωήλ Καλαμάτας.
Στην ομιλία αυτή υπάρχει μια προσωπική εξομολόγηση του πατρός Ιωήλ, ο οποίος περιγράφει την προσωπική του διαδρομή και την κλήση του στην Εκκλησία του Χριστού. Γενικά στην ομιλία αυτή φαίνεται το φιλάνθρωπο ήθος του Γέροντος Ιωήλ, η απλότητα των λόγων του και ο ανθρώπινος λόγος του, όπως γεμάτος ανθρωπιά υπήρξε ο ίδιος στην ζωή. Υπήρξε τίμιος με τα ανθρώπινα γνωρίζοντας εξ ιδίας πείρας τα προβλήματα, και όλες τις εμπειρίες της ανθρώπινης κοινωνίας ως μέλος ενός τοπικού συνόλου αποφεύγοντας βεβαίως κάθε αμαρτία. Η απλότητα του Γέροντος καταδεικνύεται από την συμμετοχή του σε συνεστιάσεις και φιλικά γεύματα καθώς και σε εκδρομές με τα πνευματικά του παιδιά.
Κατά την ομιλία του τηρεί την υπακοή προς τον παριστάμενο Επίσκοπο και αναφέρει ότι έργο της Εκκλησίας είναι και η φιλανθρωπική της δράση στην κοινωνία κατονομάζοντας τα νέα φιλανθρωπικά ιδρύματα -πέραν αυτών που είχε ιδρύσει ο μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος Δασκαλάκης- που ίδρυσε ο τελών τα εγκαίνια του ως άνω Ναού Τοποτηρητής της Μητροπόλεως Μεσσηνίας, μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ευστάθιος Ευσταθόπουλος, όπως το Μαθητικό Οικοτροφείο, και ο Οίκος Τυφλών. Γίνεται γνωστό επίσης ότι τα Γραφεία της Ιεράς Μητροπόλεως ανηγέρθησαν από τον τότε τοποτηρητή της Μητροπόλεως Μεσσηνίας.
Η ίδρυση της μοναστικής κοινότητος με την επωνυμία Ησυχαστήριον του Προφήτου Ιωήλ την εποχή αυτή αποτελεί κυρίως απομίμηση των μοναχικών ταγμάτων της Δύσεως, εξάλλου ο ίδιος ο π. Ιωήλ δηλώνει ότι ο τίτλος είναι νεότευκτος, άρα δεν έχει προηγούμενο στην μοναστική παράδοση της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Ο π. Ιωήλ τότε επιδιώκει την διοικητική και οικονομική αυτονομία από τον οικείο Επίσκοπο, κάτι το οποίο βεβαίως δεν έχει εκκλησιολογική βάση, διότι τίποτε στην Εκκλησία δεν γίνεται άνευ της γνώμης του προεστώτος της ευχαριστιακής συνάξεως Επισκόπου. Μάλιστα την μοναστική κοινότητα την ονομάζει ίδρυμα. Αργότερα αυτή η Μοναστική κοινότητα έπαυσε να είναι σωματείο και απέκτησε την κανονικότητά της με την μετατροπή της σε Ιερά Μονή του Προφήτου Ιωήλ κατά το έτος 2010 επί Αρχιερατείας του μητροπολίτου Μεσσηνίας Χρυσοστόμου Σαββάτου.
Ο ταπεινός Ιερομόναχος στην ομιλία του εξηγεί τον λόγο για τον οποίο διάλεξε το Ησυχαστήριο αυτό να ονομαστεί ο Προφήτης Ιωήλ, και είναι διότι δεν ήθελε να ταυτιστεί το όνομα του με το Ησυχαστήριο. Αν εδίδετο άλλο όνομα ο κόσμος θα έλεγε: πάμε στο Μοναστήρι του πατρός Ιωήλ. Δεν ήθελε δηλαδή να λέγουν πάμε στο Μοναστήρι του Ιωήλ, αλλά στο Μοναστήρι του Προφήτου Ιωήλ, κάτι το οποίο με την πάροδο του χρόνου δεν απέφυγε ο Γέροντας Ιωήλ, διότι μέχρι σήμερα ακούγεται πάμε στο Μοναστήρι του Ιωήλ και οι πολλοί εννοούν το Μοναστήρι που ίδρυσε ο πατήρ Ιωήλ.
Στην προσπάθειά του να στηρίξει την προτεραιότητα του αγάμου βίου έναντι του εγγάμου αναφέρει ότι όλοι σχεδόν οι Αγιοι της Εκκλησίας προέρχονται από τους αγάμους και τέλος υποστηρίζει όλες τις θρησκευτικές κινήσεις, οι οποίες έδρασαν παρά την Εκκλησία, όπως αυτές του Αποστόλου Μακράκη, του Ευσεβίου Ματθιόπουλου κ.ά.
Τονίζει ιδιαίτερα ότι ο μοναχισμός δεν είναι κοινωνικό έργο, αλλά έργο προσευχής, αγώνας συνάντησης με τον Χριστό και δημιουργία της βασιλείας του Θεού από το τώρα. Συγκρίνει το νεοϊδρυθέν Ησυχαστήριο με άλλα παρόμοια στην Ελλάδα και με το Αγιον Ορος και ορίζει το πρόγραμμα ημέρας και νύκτας των μοναζουσών, θέλοντας να είναι οι μοναχές απερίσπαστες στην αφιέρωσή τους στον Χριστό μακριά από επιδράσεις λαϊκών φίλων και συγγενών.
Αναφέρει ότι οι πρώτες 10 μοναχές του Ησυχαστηρίου ζουν με το εργόχειρο και έχουν ως κύριο έργο την προσευχή. Πραγματικά οι μοναχές αυτές μέχρι σήμερα συντηρούν το μοναστήρι, το οποίο τους άφησε ιερά παρακαταθήκη ο π. Ιωήλ, με το αίμα και τον ιδρώτα τους, μάλιστα δε, με πρώτη την μακαριστή ηγουμένη Πελαγία Κοτσώνη μετά τους σεισμούς του 1986, οικοδόμησαν το Μοναστήρι εκ θεμελίων. Ακόμη και σήμερα τηρούν τους κανόνες και τις υποθήκες του Γέροντός τους διάγοντας αυστηρότατο μοναχικό βίο.
Παρακάτω μεταγράφεται για πρώτη φορά η χειρόγραφη ομιλία του πατρός Ιωήλ κατά την τελετή των εγκαινίων του Ναού του τότε Ησυχαστηρίου.
Ομιλία εις εγκαίνια Ναού Προφήτου Ιωήλ και Αγίας Ειρήνης. 31-5-1964
Σεβασμιώτατε, λειτουργοί του Κυρίου και ευσεβές εκκλησίασμα. Δύο είναι τα έργα των αγγέλων εν Ουρανώ. Να υμνούν τον Θεόν και να υπηρετούν τους ανθρώπους. Δύο πρέπει να είναι και τα έργα και ημών των αντιπροσώπων των εν τη γή. Να ευχαριστώμεν Θεόν και ανθρώπους του Θεού και να διαφωτίζωμεν τους αγνοούντας ανθρώπους. Ας ίδωμεν και τα δύο.
Και πρώτον: Ευχαριστία
Η ευτυχία δεν είναι ούτε εις εκείνον, ο οποίος λαμβάνει μίαν δωρεάν, αλλ’ εις αυτόν, ο οποίος λέγει το ευχαριστώ είτε δίδει δωρεάν τινά είτε λαμβάνει αυτήν. Ας απολαύσωμεν και ημείς δι’ ολίγων της ευτυχίας αυτής. Και εν πρώτοις ας ευχαριστήσω τον Θεόν διά τον εξής λόγον.
Οταν προ 52 ετών εις ηλικίαν 12 ετών μία στραβή γυναίκα του λαού με ωδήγησε εις το μόνον φως τότε του θείου λόγου, υπάρχον εις το Ασκητήριον του Παναγουλάκη, ευθύς είδον το Ασκητήριον του ανθρώπου αυτού με τους άσπρους σταυρούς, τα μαύρα κελλιά, τα μικρά και στενά, κάποια πυρκαϊά άναψε ο Κύριος μέσα μου, εξεκαύθη η καρδία μου δια μίαν αφιερωμένη ζωήν εις Αυτόν, τον πυρπολητήν των καρδιών. Η πυρκαϊά αύτη διετηρήθη επί 15 ολόκληρα έτη, κατά τα οποία παρέμεινα μεταξύ του ασκούμενος και μελετών τους Πατέρας της Εκκλησίας και ασκητάς της ερήμου. Πόσον ευγνωμονώ τον Κύριον εκ των υστέρων, διότι τα τρελλά αυτά έτη της νεανικής ηλικίας διήλθον ούτω!
Κατόπιν επηκολούθησε η ασθένεια του σώματος και η επιστημονική μόρφωσίς μου. Και τα δύο αυτά είναι αντίθετα της ασκητικής ζωής, διότι η μεν θεωρητική γνώσις στεγνώνει ολίγον ή πολύ τον ζήλον της ασκήσεως, η δε ασθένεια του σώματος στερεί τας σωματικάς δυνάμεις διά την ασκησιν. Εχαμήλωσαν οι φλόγες της ασκήσεως, εδιδάχθην όμως, ότι πρέπει να είμαι οικτίρμων και όχι άτεγκτος εις τας ασθενείας των άλλων. Ευχαριστώ και δια τούτον τον Κύριον.
Εκτός όμως της σωματικής ασθενείας και της στεγνωτικής μορφώσεως, συνήντησα και άλλας δυνάμεις ανασταλτικάς της αφιερωμένης ζωής, της Μοναχικής, όχι μόνον από κοσμικούς αλλά και από ευσεβείς ανθρώπους, από λαϊκούς και κληρικούς, οι οποίοι «ου χωρούσι τον λόγον τούτον» ως λέγει ο Κύριος, εις των οποίων δηλαδή τον νούν δεν έμπαινε η Μοναχική ζωή. Υπετίμων ούτοι την λατρείαν του Θεού εις βάρος της κοινωνικής δράσεως. Δοξάζω όμως και πάλιν τον Κύριον και τον ευχαριστώ, διότι με βάσιν την Αγίαν Γραφήν και τους Πατέρας της Εκκλησίας ηδυνήθην να αναταπεξέλθω κατά των αντιδραστικών αυτών σκέψεων, ως θα ίδωμεν κατωτέρω.
Ούτω μαχόμενος έφθασα εις την πρώτην καταβολήν της Μοναχικής αδελφότητος, εις την Μονήν της Ευαγγελιστρίας Κάμπου Αβίας, αλλά και αύτη διελύθη δι’ έλλειψιν ασφαλείας εδάφους. Τότε εφάνησαν, ότι όλα διελύθησαν «ώστε εξαπορηθήναι ημάς και το ζήν». Αίφνης όμως προ διετίας και 50 έτη ολόκληρα, ήμισυ αιώνα αφ’ ότου εγνώρισα το φως, ηυδόκησεν ο Κύριος να γίνουν εντός διετίας τα έργα αυτά και να ευλογούνται υπό του αρχηγού της Εκκλησίας. Ευχαριστώ τον Κύριον, διότι έστω έπειτα από 50 έτη ηυλόγησε το έργο Του. Εργον Θεού είναι τούτο και όχι ιδικόν μου !
Μετά τον Θεόν ευχαριστώ τον Μητροπολίτην και Τοποτηρητήν της Μητροπόλεως Μεσσηνίας δια τον εξής λόγον. Είναι εις όλους μας γνωστόν, ότι όταν απέθανε ο προκάτοχος του όλοι εθρήνουν διά τα Ιδρύματα, τα οποία ο κοιμηθείς Μητροπολίτης ίδρυσε. Και όμως όχι μόνον τα Ιδρύματα αυτά ελειτούργησαν επί τριετίαν και πλέον από του θανάτου του μεταστάντος ευρύθμως, αλλά απετόλμησε ο διάδοχός του ίδρυσιν νέων κτιρίων, ως το Εκκλησιαστικόν Οικοτροφείον, όπου στεγάζονται 60 μαθηταί και διαιτώνται 100 άποροι μαθηταί, ίδρυσε οίκον τυφλών, όπου περιθάλπονται 20 άτομα και ανήγειρε ιδιόκτητα Γραφεία της Ιεράς Μητροπόλεως διά να εξοικονομή χρήματα εκ των ενοικίων προς κάλυψιν σοβαρών οικονομικών υποχρεώσεων της Ιεράς Μητροπόλεως. Ολα δε αυτά έγιναν άνευ τυμπανοκρουσιών αλλά αφανώς και ησύχως.
Ο λαός της Μεσσηνίας πρέπει να ευχαριστή τον Θεόν και τον Μητροπολίτην, διότι επηύξηνε τα Ιδρύματα. Εις τον Μητροπολίτην και Τοποτηρητήν μας κ. Ευστάθιον οφείλεται περισσότερον ευχαριστώ δια το έργον, το οποίον επιτελεί σήμερον, διότι όχι μόνον κατέθεσε και αυτός τον όβολόν του αλλά ευλογεί έργον, του οποίου διάκονος υπήρξεν άλλος υφιστάμενός του. Η ευλογία του αύτη υλική και πνευματική είναι ανωτέρας πνοής, διότι τα άλλα έργα είναι δυνατόν να υποθέση τις, ότι απετέλεσε από μίαν βαρείαν κληρονομίαν του προκατόχου του, από κοινωνικήν ανάγκην, από αξιοπρέπειαν, από φιλότιμον, από ευγενή εγωισμόν. Η ευλογία όμως του έργου αυτού δεικνύει άνθρωπον ανεπίφθονον. Ο φθόνος το πρωτότοκον τούτο τέκνον του εγωισμού έχει μεγάλην ηλικίαν, βαθύτατες ρίζες, διότι αρχίζει από τον Αδάμ και την Εύαν. Ο νικητής λοιπόν του φθόνου είναι ανώτερος του φιλοτίμου και ευγενούς εγωισμού.
Μετά του Μητροπολίτου μας οφείλω να ευχαριστήσω και τον πρωτοσύγγελον της Ιεράς Μητροπόλεως π. Αγαθάγγελον, διότι και ούτος όχι μόνον κατέθεσε τον όβολόν του αλλά επεδείξατο θερμόν ενδιαφέρον δείγμα της ανεπιφθόνου και αγαθής του ψυχής.
Επίσης οφείλω να ευχαριστήσω τον Μηχανικόν κ. Παναγιώτην Θεοφιλόπουλον, ο οποίος όχι μόνον αφιλοκερδής αλλά λίαν προθύμως και λίαν επιτυχώς προσέφερε τας εργασίας του με το σχέδιον, την επίβλεψίν του. Τέλος ευχαριστώ πάντας τους ευσεβείς χριστιανούς, οι οποίοι με τας προθύμους προσφοράς των συνετέλεσαν να έλθη ο ναός εις το σημείον αυτό, ώστε να δύναται να εγκαινιασθή. Ας έλθωμεν εις την διαφώτισιν.
Δεύτερον: Διαφώτισις
Το Ιδρυμα τούτο ονομάζεται Ησυχαστήριον του Προφήτου Ιωήλ. Η λέξις Ησυχαστήριον είναι τίτλος Ιδρύματος Μοναχικού, το οποίον οικονομικώς και διοικητικώς είναι αυτοτελές, πνευματικώς όμως υπάγεται εις τον οικείον Ιεράρχην. Ο τίτλος του είδους τούτου της μοναχικής αδελφότητος είναι νεότευκτος ίσως, η ουσία του όμως είναι αρχαιοτάτη, αφού ολόκληρον το Αγιον Ορος του οποίου εορτάσαμεν την χιλιετηρίδα πέρυσι είναι ένα απέραντο Ησυχαστήριον, διότι όλα τα εκεί Μοναστήρια είναι οικονομικώς και διοικητικώς ανεξάρτητα και μόνον πνευματικώς υπάγονται εις τον Οικουμενικόν Πατριάρχην. Τοιαύτα Ησυχαστήρια έχουν και άλλα ιδρυθεί εν Ελλάδι ως το της Αιγίνης υπό του Αγίου Νεκταρίου, ο Αγιος Μηνάς Αιγίνης, Αγία Φωτεινή εν Υδρα και άλλα παρόμοια.
Ως προς την ονομασίαν δε του Προφήτου Ιωήλ οφείλω να δώσω το όνομα του Προφήτου μου, διότι έτσι ενόμισα, ότι θα αποφύγω το πάθημα του Παναγουλάκη. Οπως γνωρίζετε δηλαδή εις το Ασκητήριον του Παναγουλάκη υπάρχει Ναός της Ευαγγελιστρίας. Ουδείς όμως ονομάζει τον Ναόν αυτόν, διότι όλοι λέγουν πάμε εις του Παναγουλάκη. Εάν λοιπόν έθετον άλλο όνομα εις τον Ναόν και το Ησυχαστήριον θα εχάνετο και θα ηκούετο «πάμε εις το Μοναστηράκι του πατρός Ιωήλ ή του Ιωή».
Εσκέφθην λοιπόν, ότι αν έθετον τον ναόν εις τον Προφήτην Ιωήλ ευκόλως θα γλυστρά η γλώσσα των φίλων και γνωστών μου από πατρός Ιωήλ εις Προφήτου Ιωήλ. Την γνώμην μου αυτήν υπέβαλον εις τρεις φίλους μου αρχιμανδρίτας, οι οποίοι ενέκριναν την άποψίν μου. Εάν λοιπόν υπεκλάπην υπό του Σατανά και ζητώ και εγώ να υποκλέψω υμάς, ο Κύριος ας συγχωρήση.
Πάντως εκείνο το οποίον ζητώ είναι τούτο: Θα λέγετε πάμε εις το Ησυχαστήριον όχι του πατρός αλλά του Προφήτου Ιωήλ.
Μετά την διαφώτισιν ταύτην επί του διπλού τίτλου του Μοναχικού τούτου Ιδρύματος ας έλθω εις το περιεχόμενον, τας μονάζουσας πολλοί θα ερωτήσουν και ερωτούν. Ποιος είναι ο σκοπός της Μοναχικής ζωής; Δεν θα ήτο καλλίτερον να εξήρχοντο εις τον κόσμον και να έζων ως καλαί μητέρες τα κοράσια και ως καλοί πατέρες οι νέοι; Τι προσφέρουν εις την κοινωνίαν;
Δύο πολύτιμα δώρα μας έδωσε ο Πανάγαθος Κύριος: τον Θείον Του Λόγον και την ανθρωπίνην Λογικήν. Καλόν θα είναι να ίδωμεν την αφιερωμένην ζωήν άγαμον και Μοναχικήν βάσει των δύο αυτών κριτηρίων.
Ο ίδιος ο Κύριος ήτο παρθένος, εγεννήθη από μητέρα παρθένον, ήτις ήτο παρθένος προ τόκου, κατά τον τόκον και μετά τον τόκον. Αυτά δίδουν νόημα σοβαρόν, ότι ο Κύριος ηγάπησε και ευλόγησε τον γάμον εν Κανά, διά τον εαυτόν Του όμως εξέλεξε το ανώτερον, την παρθενικήν ζωήν. Ο Κύριος ετίμησε την παρθενικήν ζωήν όταν είπε εις τον πλούσιον εκείνον ο οποίος ετήρησε όλας τας εντολάς του νόμου και τον ηρώτησε τι έτι υστερώ; Ο Κύριος απήντησε: ει θέλεις τέλειος είναι ύπαγε πώλησόν σου τα υπάρχοντά σου και δεύρο ακολούθει μοι. Πως θα ακολουθήσ ; ως αδέσμευτος υποχρεώσεων γάμου, ως ήτο ο ίδιος ο Κύριος. Οταν οι Σαδδουκαίοι ηρώτησαν τον Κύριον διά την γυναίκα εκείνην, η οποία έλαβε αλληλοδιαδόχως 7 άνδρες, κατά την ανάστασιν των νεκρών τίνος θα είναι γυνή; ο Κύριος απήντησε: Εν τη άνω βασιλεία ούτε νυμφεύονται, ούτε υπανδρεύονται αλλ’ ως άγγελοι Θεού εισί. Επομένως η παρθενία είναι ζωή αγγελική.
Πλην όμως του Κυρίου και ο Απόστολος Παύλος λέγει: «Ο άγαμος μεριμνά πως αρέσει τω Κυρίω, ο δε έγγαμος πως αρέσει τη γυναικί». Και διά την γυναίκα λέγει : «μεμερισται γυνή και παρθένος. Η μεν γυνή μεριμνά πως αρέσει τω ανδρί, η δε παρθένος ίνα ή αγία, σώματι και πνεύματι και πως αρέσει τω Κυρίω». Ο Παύλος καταλήγων λέγει: «Ο ερχόμενος εις γάμον καλώς ποιεί, ο δε μη ερχόμενος κρείσσον ποιεί».
Ιδού τι λέγει ο Λόγος του Θεού, αλλά και η ανθρωπίνη Λογική. Γνωρίζομεν ότι τρείς είναι αι κεφαλαί της αμαρτίας: η ύλη, η σάρκα, ο εγωισμός. Ο Μοναχός με την πτωχείαν, νηστείαν και υπακοήν κτυπά κατακέφαλα την πλεονεξίαν, διότι δεν έχει τίποτα, την σάρκα ,διότι νηστεύει και αγρυπνεί, τον εγωισμόν του, διότι υπακούει. Και ούτω διά της πτωχείας του, της νηστείας του και της υπακοής του ταπεινώνεται υλικώς, σωματικώς, ψυχικώς.
Πλην αυτού κοιτάξατε την ιστορίαν της Εκκλησίας μας. Ολοι σχεδόν οι Αγιοι της Εκκλησίας μας είναι εκ του αγάμου εκ του Μοναχικού βίου. Ιδετε την διοίκησιν της Εκκλησίας μας, το σώμα των Επισκόπων. Είναι άνθρωποι άγαμοι και εκ του Μοναχικού βίου. Ιδετε τας θρησκευτικάς κινήσεις της νεωτέρας Ελλάδος προήρχοντο από ανθρώπους, οι οποίοι ήσαν αδέσμευτοι οικογενειακών υποχρεώσεων. Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Παπουλάκος, Μακράκης, Ευσέβιος Ματθιόπουλος.
Επομένως όχι μόνον ο λόγος του Θεού αλλά και η ανθρωπίνη Λογική βεβαιούν, ότι έπαιξε και παίζει μεγάλο ρόλον εις την κοινωνίαν και ιστορίαν η αφιερωμένη ζωή.
Αλλ’ ας έλθωμεν και εις το παρόν Ησυχαστήριον. Συνεκεντρώθησαν 9-10 πρόσωπα σήμερον, όχι αποτυχημέναι εις την ζωήν, ούτε προχωρημέναι εις την ηλικίαν αλλά επάνω εις το άνθος της ηλικίας των, αι οποίαι την μεν νύκτα προσεύχονται υπέρ της ειρήνης του σύμπαντος κόσμου την δε ημέραν κεντούν, υφαίνουν, κεντήματα και υφαντά, τα οποία θα ίδητε. Αν αύται ευρίσκοντο εις τον κόσμον, τι θα προσέφερον; μόνον την εργασίαν των. Εδώ προσφέρουν την αυτήν εργασίαν και την ψαλμωδίαν. Πότε είναι καλλίτεραι; Ας ευχαριστήσωμεν λοιπόν Θεόν και ανθρώπους, ας φωτισθώμεν εις τα έργα του Θεού.
