Αναλυτικά ο κ. Χρυσόστομος αναφέρει:
"Τις ημέρες αυτές βαθύτατη θλίψη κατέχει τις καρδιές όλων των χριστιανών ανά την οικουμένη με το απαράδεκτο και πασιφανές άδικο εγχείρημα της μετατροπής του χριστιανικού ναού «της του Θεού Σοφίας» σε μουσουλμανικό τέμενος (τζαμί) από την πολιτική ηγεσία της Τουρκίας.
Ως είναι γνωστόν, ο βυζαντινός αυτοκράτωρ Ιουστινιανός Α' έκτισε στην Κωνσταντινούπολη τον περίφημο και υπέροχο αυτό Ναό «της του Θεού Σοφίας» και στις 27 Δεκεμβρίου του έτους 537 μ.Χ. τελέστηκαν επίσημα τα εγκαίνια, ότε και βλέποντάς τον ολοκληρωμένο, τον Ναό, ο αυτοκράτωρ ανεφώνησε: «Δόξα τω Θεώ τω καταξιώσαντί με τοιούτον έργον επιτελέσαι. Νενίκηκά σε, Σολομών». Αρχιτέκτονες – Γεωμέτρες του μεγαλοπρεπούς αυτού Ναού ήσαν ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος από την Μίλητο.
Μάλιστα χρησιμοποιήθηκαν για τις επενδύσεις των τοίχων και πολύχρωμα μάρμαρα από τη Μάνη. Για την ανέγερση του Ναού εργάστηκαν περίπου 600 άνθρωποι διαφόρων ειδικοτήτων, το δε μήκος του φθάνει τα 78 μ. και το πλάτος του τα 71 μ. Ειδικότερα, μέγα επίτευγμα είναι ο παμμεγέθης τρούλος ο στεγάζων τον τετράγωνον και κεντρικόν χώρον του ναού, ο οποίος και κατέστη αρχιτεκτονικός τύπος της βυζαντινής ναοδομίας. Έπειτα οι μεγάλες θύρες, τα παράθυρα σε συνδυασμό φωτός και αρχιτεκτονικής, τα βήλα (παραπετάσματα), το μιτατώριον δηλ. η ειδική αίθουσα για τον αυτοκράτορα απ' όπου παρακολουθούσε την Θεία Λειτουργία, όλα επιβλητικά.
Ο άμβων στο μέσον του ναού, πράγματι, έκπαγλος. Η Αγία Τράπεζα καλλιτέχνημα και η Αγία Τράπεζα κάθε χριστιανικού ναού παραμένει πάντοτε στους αιώνες και δεν επιτρέπεται η καταστροφή της. Έπειτα οι πεσσοί, οι στύλοι, τα υπερώα τόξα, οι θόλοι και προπαντός τα ψηφιδωτά καταπλήσσουν. Όπως ειπώθηκε από τον λόγιο αξιωματούχο του 6ου αιώνα τον Παύλο Σιλεντιάριο «σέλας ψηφίδος» κατέλαμπε τον ναόν, ως για παράδειγμα «ο ένθρονος Χριστός» προσκυνούμενος υπό του αυτοκράτορος.
Στο Ναό αυτό, που έγινε το σύμβολο της Πόλης, υπηρετούσαν 1000 περίπου κληρικοί όλων των βαθμών. Εκεί ετελούντο οι στέψεις των αυτοκρατόρων, οι χειροτονίες των Πατριαρχών και οι μεγάλες τελετές της Εκκλησίας επί χίλια περίπου χρόνια. Απέκτησε δε ανά τους αιώνες μέγα κλέος γι' αυτό και οι βυζαντινοί τον Ναόν αυτόν τον αποκαλούσαν «Μεγάλη Εκκλησία». Πολύ χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του σοφού του 14ου αιώνα Μανουήλ Χρυσολωρά: «Οίμαι ούτε γενέσθαι, μήτε μην γενήσεσθαι ποτε όμοιόν τι κατ' ανθρώπους». Πρόκειται για ένα αριστούργημα, ένα αθάνατο μνημείο του παγκοσμίου πολιτισμού.
Ωστόσο ο χριστιανικός αυτός ναός που θεμελιώθηκε το 532 μ.Χ. και επερατώθησαν οι εργασίες το 537 μ.Χ. πριν γεννηθεί ο Μωάμεθ (571 μ.Χ.) ισχύει, εν προκειμένω η αρχή του δικαίου, κοσμικού τε και εκκλησιαστικού κατ' αναλογίαν του 24ου κανόνα της Δ' εν Χαλκηδόνι Οικουμενικής Συνόδου (451 μ.Χ.) ότι, «άπαξ ναός εσαεί ναός», δεν είναι μόνον ένα καταπληκτικό αρχιτεκτόνημα. Εκφράζει κάτι βαθύτερο. Κρύπτει μυσταγωγικά μέσα του ο Ναός, μεγάλες έννοιες θεολογίας και εκκλησιολογίας, χριστιανικής πίστεως και ύψιστων ιδανικών και οραμάτων. Έλεγε ο ιστοριογράφος Προκόπιος ότι όπως είναι κτισμένος ο ναός αυτός «ο αυτοκράτωρ Ιουστινιανός τον έκτισε όχι μόνον διά των χρημάτων αλλά και με την διάνοιαν και την ψυχήν του».
Πολυποίκιλη, λοιπόν, η σημασία του μεγάλου αυτού χριστιανικού ναού γιατί παρέχει μια λαμπρά εικόνα του όλου Βυζαντινού πολιτισμού. Και δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε το Βυζάντιο, ως Έλληνες. Είναι δική μας ιστορία. Αληθώς, το Βυζάντιο τυγχάνει σπουδαιοτάτη περίοδος του Έθνους μας. Αυτό είχε γενναίους αυτοκράτορες και φιλόχριστο λαό. Αυτό είχε ηρωικούς προμάχους της Ορθοδοξίας και δημιούργησε σπουδαίο πολιτισμό. Ως είναι αποδεδειγμένο προστάτευσε τα ελληνικά γράμματα και την εν γένει παιδεία. Έδωκε νομοθεσίες. Ενίσχυσε την ιεραποστολή. Καλλιέργησε τις καλές τέχνες, την μουσική, την αγιογραφία, την αρχιτεκτονική.
Ανέδειξε αγίους και οσίους και Πατέρες της Εκκλησίας και επί του εδάφους της συνεκλήθησαν και οι περισσότερες Οικουμενικές Σύνοδοι. Μέχρι δε το 1453, ότε εγένετο η άλωσις της Πόλεως λειτουργούσε ως χριστιανικός ναός. Έκτοτε, με την βάρβαρη κατάκτηση των Οθωμανών, μετατράπηκε σε τζαμί και το 1934 έγινε Μουσείο. Το έτος 1985 η UNESCO περιέλαβε τον Ναό στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς και υφίσταται για τον χαρακτηρισμό μάλιστα αυτόν και νομική δέσμευση με την Συνθήκη (Διεθνούς Δικαίου) για την προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς.
Γι' αυτό όπως και ο Παρθενών στην Ακρόπολη έτσι και η Αγία Σοφία ανήκει σ' ολάκερη την ανθρωπότητα. Κατά συνέπειαν δεν επιτρέπεται η αλλοίωση της ιστορίας, η παρούσα μονομερής και αυθαίρετη μετατροπή του Ναού σε τζαμί (10-7-2020). Απάδει σε κάθε έννοια του διεθνούς δικαίου και της ηθικής, η ανίερη αυτή πράξη του Τουρκικού κράτους της βεβήλωσης του ναού, που προκαλεί σύμπασα την χριστιανοσύνη και επιφέρει γενική θλίψη. Η μετατροπή του Ναού της του Θεού Σοφίας σε τζαμί συνιστά, τελικά, καταστρατήγηση του Διεθνούς Δικαίου. Και είναι να απορεί κανείς. Τότε γιατί υπογράφονται οι Διεθνείς Συνθήκες και Συμβάσεις από τα διάφορα κράτη και μάλιστα πανηγυρικώς;
Γνωρίζουμε όμως, και πείρα κατέχουμε, ότι ως Εκκλησία, καταφύγιο έχουμε την προσευχή. Και βεβαίως καταθέτουμε πάσαν την ελπίδα μας στην Παναγία Μητέρα μας, την Υπέρμαχο Στρατηγό, τούτες τις δύσκολες πάλιν ώρες για το Έθνος μας. Στους άλλους, λοιπόν, θόλους της ψυχής μας, ας ψάλλουμε, όλοι μαζί, τον ύμνον «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ». Ας προσευχηθούμε για το Οικουμενικό μας Πατριαρχείο, την τροφό του Γένους, για τον Οικουμενικό Πατριάρχη μας κ. Βαρθολομαίο, για τους Αρχιερείς, ιερείς και διακόνους του Θρόνου και για τους ομογενείς μας στην Πόλη.
Ας ικετεύσουμε για σύνεση και ειρήνη «εν παντί». Προς την Παναγία ας υψώσουμε τας χείρας μας και ας ειπούμε: «Ικετεύομεν, οι δούλοι σου και κλίνομεν γόνυ καρδίας ημών˙ Κλίνον το ούς σου Αγνή και σώσον τους θλίψεσι βυθιζομένους ημάς»".
