Ο μελετητής Γ. Αλμπάνης είπε ότι η ανασκαφή κατ’ ανάγκη θα είναι σωστική και εκτίμησε ότι έφτασε το πλήρωμα του χρόνου για την ανάδειξη.
Ρεπορτάζ: Γιάννης Σινάπης
Η απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Καλαμάτας για τα αρχαία της πλατείας Υπαπαντής, στη 1.30 μετά τα μεσάνυχτα της Δευτέρας, τελικά δεν ήταν ομόφωνη. Το Συμβούλιο, παρά τη μαραθώνια συνεδρίαση των 5 ωρών και τα νέα σημαντικά στοιχεία που έδωσε η διευθύντρια Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας, Ευαγγελία Μηλίτση, έχασε την ευκαιρία να εκφράσει την ομόθυμη θέληση του λαού της πόλης για την ανάδειξη και την προβολή της ιστορίας της, λόγω προσωπικών εγωισμών, τακτικισμών και εντυπώσεων.
Παρά την προσπάθεια που έγινε στη 1.10 το πρωί, με τη διακοπή της συνεδρίασης για 10 λεπτά ώστε να υπάρξει κοινή απόφαση με τη συνένωση των γραπτών θέσεων μειοψηφιών και δημοτικής αρχής, με ευθύνη κυρίως της δημοτικής αρχής το Συμβούλιο λίγο πριν τη 1.30 αποφάσισε με 20 ψήφους υπέρ και 15 αποχές (της δημοτικής αρχής): “Να εκφράσει τη βούλησή του για την άμεση ανάδειξη με σωστική ανασκαφή των αρχαιοτήτων που βρίσκονται σε κατάχωση στο χώρο της πλατείας Υπαπαντής, ως αναπόσπαστο τμήμα της ιστορικής συνέχειας της πόλης. Ο Δήμος Καλαμάτας ν’ αναλάβει όλες τις απαιτούμενες πρωτοβουλίες, σύμφωνα και με τα νέα δεδομένα, και να εξασφαλίσει τις αναγκαίες συνέργειες, προκειμένου να υποβληθεί το ταχύτερο δυνατόν ο φάκελος με το αίτημα αλλαγής της απόφασης του ΚΑΣ (2011), ώστε να καταστεί δυνατή η έναρξη των ανασκαφών και η ανάδειξη των ευρημάτων. Να δεσμευθεί ο Δήμος Καλαμάτας να χρηματοδοτήσει στο μέτρο των δυνάμεών του τις ανασκαφές και να κινητοποιηθεί για την εξασφάλιση των επιπλέον απαιτούμενων πιστώσεων για τη γρήγορη και ολοκληρωμένη υλοποίησή τους”.
Η απόφαση αυτή ήταν η εισήγηση των 20 συμβούλων των μειοψηφιών που είχαν ζητήσει τη συζήτηση του θέματος, με την προσθήκη των αναφορών “με σωστική ανασκαφή” και “σύμφωνα και με τα νέα δεδομένα”, στην προσπάθεια να υπάρξει κοινή απόφαση. Η πρόταση της δημοτικής αρχής ήταν σχεδόν ίδια, δεν είχε ουσιαστική διαφορά με αυτή των μειοψηφιών, με μόνο επιπλέον στοιχείο τη συνέχιση του έργου της ανάπλασης της πλατείας Υπαπαντής, την οποία οι μειοψηφίες με την προσθήκη της σωστικής ανασκαφής δεν αμφισβητούσαν πλέον και τυπικά.
Τα νέα δεδομένα και τα σημαντικά στοιχεία της υπόθεσης των αρχαίων της πλατείας Υπαπαντής, που ανατρέπουν τα δεδομένα και είναι καθοριστικά στον αγώνα για την ανασκαφή και την ανάδειξή τους, τα έδωσε κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης η διευθύντρια Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας, η οποία βρήκε από τα αρχεία της υπηρεσίας και αποκάλυψε ότι τα αρχαία βρίσκονται στο πεζοδρόμιο, στο ρείθρο και στο δρόμο (στην οδό Χρυσοστόμου Θέμελη), και όχι πάνω στην πλατεία, στη ΝΑ γωνία - και πως η Αρχαιολογική Υπηρεσία (ο επόπτης Γιαλούρης) δεν πρότεινε ποτέ την κατάχωση των αρχαίων που βρέθηκαν το 1960, η οποία ήταν αυθαίρετη, δηλαδή μπάζωμα.
Στη μαραθώνια συζήτηση που διήρκεσε 5 ώρες, συμμετείχαν και τοποθετήθηκαν, εκτός από την κ. Μηλίτση, η αρχαιολόγος Ξένη Αραπογιάννη - επικεφαλής των ανασκαφών στην Αρχαία Θουρία, ο Καλαματιανός αρχιτέκτονας - μελετητής του Ιστορικού Κέντρου Καλαμάτας Γιώργος Αλμπάνης και οι εκπρόσωποι της διαδικτυακής κίνησης “Σώστε τα αρχαία της Υπαπαντής” Ηλίας Μπιτσάνης και Βασίλης Μιχαλακέας.
Αναλυτικά, την εισήγηση των μειοψηφιών για το θέμα παρουσίασε ο επικεφαλής του “Πρότυπου Δήμου” Βασίλης Τζαμουράνης.
Ακολούθως ο δήμαρχος Θανάσης Βασιλόπουλος ενημέρωσε για τις ενέργειες που έχει κάνει η δημοτική αρχή για το θέμα των αρχαίων, όπως η συμφωνία με το ΕΜΠ για τη γεωφυσική διασκόπηση στην πλατεία Υπαπαντής και τους γύρω δρόμους, και εκτίμησε πως η εισήγηση των μειοψηφιών “δεν λέει απολύτως τίποτα, είναι κατώτερη των περιστάσεων”.
Στη συνέχεια ο προεδρεύων αντιπρόεδρος Στάθης Σταματόπουλος διάβασε το μήνυμα του καθηγητή Αρχαιολογίας Πέτρου Θέμελη, που τάσσεται υπέρ της συστηματικής ανασκαφής της πλατείας Υπαπαντής για την αποκάλυψη και την ανάδειξη των αρχαίων, αφήνοντας αιχμές για την απόφαση της γεωφυσικής διασκόπησης.
Η διευθύντρια της Εφορείας Αχαιοτήτων Μεσσηνίας, Ευαγγελία Μηλίτση, έκανε λόγο για πολυδιάστατο θέμα και είπε ότι ο εντοπισμός της θέσης και η διερεύνηση της αρχαίας πόλης των Φαρών έχει απασχολήσει ερευνητές από τα τέλη του 19ου αιώνα. Ενημέρωσε για στοιχεία από τον Παυσανία και τον Στράβωνα, που μιλούν και για αγκυροβόλιο πλοίων σε περίπτωση κακοκαιρίας.
ΤΙ ΕΙΠΕ Η ΜΗΛΙΤΣΗ
Η κ. Μηλίτση ανέφερε ότι πόλη (αρχαίες Φαρές) γνώρισε κάποια ακμή μετά το 369 π.Χ., τα χρόνια ανεξαρτησίας των Μεσσηνίων από τους Σπαρτιάτες. Πληροφόρησε πως τα αρχαία που βρέθηκαν το 1960 ανήκουν σε ιστορικό οικοδόμημα, δημόσια οικοδομήματα: Πρόκειται για καλοφτιαγμένο τοίχο, μνημειακό, και εγκάρσιους τοίχους που παραπέμπουν σε τμήμα αρχαίας αγοράς. Αποκάλυψε ότι από την αλληλογραφία, το αρχείο υπηρεσίας από το οποίο τούς έλειπαν στοιχεία, έψαξαν και βρήκαν ότι “δεν πρότεινε ποτέ ο Γιαλούρης (επόπτης αρχαιολόγος) την κατάχωση των αρχαιοτήτων”. Ενημέρωσε πως όλες οι εργασίες έγιναν με την επίβλεψη αρχαιοφυλάκων (Ταβουλαρέας και Στεφάνου) και επιμελητών. Παραδέχτηκε ότι το ΚΑΣ είχε λαθεμένη εντύπωση για την άποψη Γιαλούρη, καθώς η εντύπωση ήταν πως ο Γιαλούρης είχε προτείνει την κατάχωση και ότι έλεγε πως διατηρούνται αποσπασματικά τα αρχαία. Αντίθετα, η κ. Μηλίτση επεσήμανε ότι “η Αρχαιολογική Υπηρεσία και ο Γιαλούρης ζητούσαν την ολοκλήρωση της ανασκαφής και τη δημιουργία αρχαιολογικού χώρου”.
Η ίδια ενημέρωσε ότι βρήκαν φωτογραφική αποτύπωση των αρχαιοτήτων και δήλωσε πως “γνωρίζουμε τη θέση των αρχαίων που συζητάμε. Ο τοίχος είναι παράλληλος στο ρείθρο του πεζοδρομίου, είμαστε στο πεζοδρόμιο και στο δρόμο που είναι οι εγκάρσιοι τοίχοι”.
Εκτίμησε ότι οι υπολογισμοί της δαπάνης ήταν πρόχειροι, είναι κατά προσέγγιση, και ενημέρωσε πως στο Πεταλίδι (στο έργο Τζάνε - Καλαμάκι) ξεκινήσαμε με 450.000 ευρώ και φτάσαμε στο 1,1 εκατομμύριο. Εδώ δεν είναι τόσο μεγάλη η δαπάνη”.
Είπε ότι τα στοιχεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων είναι πλήρη μέχρι και τη Μονή Καλογραιών, και παρατήρησε πως “μάλλον δεν βρέθηκαν άλλα αρχαία στην πλατεία Υπαπαντής”, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των αρχαιοφυλάκων. Ανέφερε ότι αν υπήρχε κάτι με τη θεμελίωση του ναού της Υπαπαντής, την περίοδο 1850 με 1875, έχει καταστραφεί.
Επίσης, ανέφερε ότι στις 6/1/1961 ο επιμελητής - αρχαιολόγος Σπυρόπουλος ενημέρωσε ότι ο εργολάβος της διαμόρφωσης της πλατείας προέβη αυθαίρετα στην κάλυψη των ορυγμάτων και πως, σύμφωνα με τον δήμο, ενήργησε εκ παραδρομής ο εργολάβος ενώ ο δήμος υποσχέθηκε ότι θα τα αναδείξει, αλλά τα άφησε θαμμένα.
Η κ. Μηλίτση παρατήρησε ότι “θα έχει ενδιαφέρον να βγουν στο φως, αλλά προβληματίζομαι για τη χωροθέτηση” και διευκρίνισε πως “εφόσον συνεχιστεί η ανάπλαση, θα πρέπει να εξαιρεθεί η γωνία του πεζοδρομίου”.
Πρότεινε “να αξιοποιηθούν τα στοιχεία που βρέθηκαν στο αρχείο της Εφορείας”. Ανέφερε πως “η διασκόπηση μπορεί να δώσει κάποιες ενδείξεις, όχι αποδείξεις” και εξέφρασε επιφυλάξεις για το αποτέλεσμα της διασκόπησης. Ενημέρωσε ότι “η πρόταση για συστηματική ανασκαφή στο Κάστρο έχει γίνει από μένα σε καθηγητές Πανεπιστημίου εδώ και μήνες” και τάχθηκε υπέρ της συνεργασίας με το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Ακόμα, τάχθηκε υπέρ του επαναπροσδιορισμού, της αποκάλυψη του τοίχου και της ανάδειξής του με σύγχρονο τρόπο, υπολογίζοντας κατά προσέγγιση το κόστος στα 400.000 με 500.000 ευρώ.
Μετά τις αποκαλύψεις Μηλίτση, ο δήμαρχος Θανάσης Βασιλόπουλος παρατήρησε ότι “αυτές οι πληροφορίες ανατρέπουν τα δεδομένα” και είπε πως διασκόπηση επί του δρόμου δεν χρειάζεται.
Η αρχαιολόγος Ξένη Αραπογιάννη είπε ότι τα στοιχεία που έφερε η κ. Μηλίτση είναι πολύ σημαντικά. Παρατήρησε ότι το λόγο τον έχουν το υπουργείο Πολιτισμού, η Εφορεία και το υπουργείο, και εκτίμησε πως “τα στοιχεία είναι υπεραρκετά για να πάρετε μια σωστή απόφαση”.
Ο αρχιτέκτονας - μελετητής Γιώργος Αλμπάνης παρατήρησε ότι “η σημερινή ανασκαφή θα προκύψει από το έργο της ανάπλασης και κατ’ ανάγκη θα είναι σωστική”. Δήλωσε πως έχει εντυπωσιαστεί από τα νέα στοιχεία της κ. Μηλίτση και εκτίμησε πως “τώρα έφτασε το πλήρωμα του χρόνου για ανασκαφή και ανάδειξη”. Δήλωσε έτοιμος να βοηθήσει στα μέρη που θα εξαιρεθούν από τον εργολάβο και ανέφερε πως “τα δύο έργα (ανάπλαση και αρχαία) δεν μπορούν να συνδυαστούν. Δεν θα το έκανα ως υποέργο (την ανασκαφή και ανάδειξη), θα το ξεχώριζα”. Παρατήρησε ότι “εγώ θα όρμαγα να κάνω την ανάπλαση και θα όρμαγα για την αποτύπωση και την ανασκαφή, να βρω λεφτά” - και ξεκαθάρισε πως η μελέτη της ανάπλασης περιλαμβάνει και το πεζοδρόμιο.
Παρεμβαίνοντας, η κ. Μηλίτση διευκρίνισε ότι υπάρχει “σχεδιαστική αποτύπωση, όχι τοπογραφική”.
ΟΙ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ
Ο εκπρόσωπος της κίνησης “Σώστε τα αρχαία της Υπαπαντής” Ηλίας Μπιτσάνης παρατήρησε ότι δόθηκε λύση από την κ. Μηλίτση και εξήγησε ότι αφού κανένας δεν κινιόταν, πήραν την πρωτοβουλία για την ανάδειξη των αρχαίων. Συμφώνησε ότι είναι πράγματι στο όριο του πεζοδρομίου ο τοίχος και ανέφερε πως υπάρχει μαρτυρία του υπουργείου ότι είναι και επί του δρόμου. Δήλωσε ότι “συμβάλαμε και εμείς για να βρεθεί το αρχείο” και σημείωσε: “Εκφράζουμε την ομόθυμη επιθυμία των Καλαματιανών για την ανάδειξη αρχαίων. Η ομάδα λειτούργησε ως ιστορικό, αρχαιοφιλικό σχολείο. Ομόθυμα το Δημοτικό Συμβούλιο να ταχθεί υπέρ της ανάδειξης των αρχαίων, η πόλη έχει μόνο να κερδίσει”.
Ο έτερος εκπρόσωπος της κίνησης Βασίλης Μιχαλακέας είπε ότι η επιστολή Γιαλούρη στο υπουργείο για το μπάζωμα των αρχαίων βρέθηκε στο αρχείο του Νίκου Ζερβή.
Απαντώντας σε ερωτήσεις των συμβούλων, η κ. Μηλίτση είπε μεταξύ άλλων: “Θεωρώ σωστό ότι πρέπει να γίνει πιο ολοκληρωμένη ανασκαφή και με τους εγκάρσιους τοίχους στο δρόμο, που φαίνεται να είναι τμήμα αρχαίας αγοράς”. “Θα προτιμούσα να σώσουμε τα ορατά αρχαία, παρά να φιλοδοξούμε να σκάψουμε. Είναι πάνω από 5.500 κηρυγμένα μνημεία στη Μεσσηνία κι έχουμε σώσει μόνο ένα 5%”. “Μας προτρέπουν «σταματήστε να σκάβετε, αν δεν μπορείτε να συντηρήσετε και να μελετήσετε»”. “Η Καλαμάτα είναι από τις λίγες πόλεις που θέλει να αναδείξει τα αρχαία της”. “Θα επέλεγα να αναδείξουμε τα αρχαία, από την ανάπλαση, ως αρχαιολόγος”.
Ακόμα, ξεκαθάρισε ότι “το ΚΑΣ είχε απορρίψει το γυάλινο δάπεδο” και δείχνοντας το δρόμο για τα επόμενα βήματα, πρότεινε “ο δήμος να κάνει αίτημα στην Εφορεία κι εμείς θα μεταφέρουμε τις απόψεις προς το ΚΑΣ. Θα είναι καλό να διερευνήσουμε και να προτείνουμε νέο τρόπο προστασίας (στέγαστρο)”.
Ο ΔΗΜΑΡΧΟΣ
Ο δήμαρχος Θαν. Βασιλόπουλος παρατήρησε ότι “είναι σημαντικές πληροφορίες, αλλάζουν τα δεδομένα. Δεν είναι στην πλατεία τα αρχαία. Πρέπει να επιλέξουμε αν θα αναδείξουμε ή θα κλείσουμε το δρόμο”. Ανέφερε ότι η διασκόπηση (από το ΕΜΠ) είναι απαραίτητη προανασκαφική διαδικασία και εντάσσεται στην επιστήμη της Αρχαιολογίας και δήλωσε: “Είμαστε υπέρ της σωστικής ανασκαφής και ανάδειξης μέρους των αρχαίων. Είμαστε κατά του να χαθούν τα χρήματα και η πλατεία να παραμείνει απέραντο πάρκινγκ. Λέμε όχι στη συστηματική ανασκαφή όλης της πλατείας”.
Ακόμα, ανέφερε ότι για τη διασκόπηση από το ΕΜΠ, είχε προγραμματιστεί στις 28 Σεπτεμβρίου να ερχόταν ο καθηγητής Αποστολόπουλος με φοιτητές για μια εβδομάδα και μετά θα έκαναν εξειδικευμένες έρευνες στο Ν/Α τμήμα.
ΟΙ ΜΕΙΟΨΗΦΙΕΣ
Ο επικεφαλής της παράταξης “Καλαμάτα Μπροστά” Βασίλης Κοσμόπουλος χαιρέτισε την απόφαση του δημάρχου “να αλλάξει την αρχικά εκπεφρασμένη άποψή του για την ανάδειξη των αρχαίων και να συγκατανεύσει σε αυτό το αίτημα”. Υπενθύμισε ότι η υπουργός κ. Μενδώνη είπε πως είναι θέμα του δήμου η υποβολή νέας μελέτης για επιλογή του τρόπου ανάδειξης, και δήλωσε πως “δεν διατρέχει κανένα κίνδυνο το έργο ανάπλασης, μπορεί να ενταχθεί ως υποέργο με τα χρήματα της έκπτωσης. Οι χειρισμοί στο Ανοιχτό Θέατρο δείχνουν τον τρόπο να κινηθούμε”. Παρατήρησε ότι η ομιλία της κ. Μηλίτση ήταν καταλυτική και καθοριστική, και πρόσθεσε: “Σήμερα οφείλουμε να λάβουμε μία απόφαση στην οποία θα εκφράζουμε τη βούλησή μας για την ανάδειξη των αρχαίων. Η απόφαση αυτή πρέπει να συγκεντρώσει τη θετική γνώμη των περισσότερων δημοτικών συμβούλων και εάν είναι δυνατόν να είναι ομόφωνη, ώστε να ισχυροποιηθεί το αίτημά μας στο υπουργείο και στο ΚΑΣ”.
Ο επικεφαλής της παράταξης “Πρότυπος Δήμος” Βασίλης Τζαμουράνης δήλωσε ενοχλημένος με την άποψη του δημάρχου για την εισήγηση, ότι είναι κατώτερη των περιστάσεων. “Είναι κατώτερη των περιστάσεων η επιθυμία της πόλης για ανάδειξη των αρχαίων και να καταρτιστεί ο φάκελος για το νέο αίτημα;” ρώτησε χαρακτηριστικά. Παρατήρησε πως “εμείς δεν χρησιμοποιήσαμε λόγια εντυπωσιασμού, ζητήσαμε τη συμμετοχή ειδικών”. Και απαντώντας στον δήμαρχο, είπε ότι “ούτε προσωπικές σκοπιμότητες ούτε προσωπικοί εγωισμοί μάς έχουν οδηγήσει σε μη συμμετοχή στη Διαπαραταξιακή Επιτροπή, αλλά η μη τήρηση προϋποθέσεων από τον δήμαρχο”. Ζήτησε “να φύγουμε με μια απόφαση που θα καλύπτει τα αισθήματα τα δικά μας και των συμπολιτών μας. Να αναδειχθούν τα αρχαία που είναι σε κατάχωση”. Και διευκρίνισε ότι “οι αρχαιολόγοι θα σκάψουν και θα πουν πώς θα αναδειχθούν. Κι αυτό θα γίνει με υποέργο, με άλλη εργολαβία”.
Η επικεφαλής της παράταξης “Καλαμάτα Ξεκινάμε” Μαρία Οικονομάκου είπε ότι “η απόφασή μας πρέπει να βασιστεί σε γνωμοδοτήσεις των ειδικών” και παρατήρησε: “Λέμε ναι στην ανάδειξη, ζητάμε τη συστηματική ενημέρωση του σχεδίου δράσης. Να συμφωνήσουμε, βάζοντας στην άκρη προσωπικές αντιπαραθέσεις”.
Η αντιδήμαρχος Ελένη Αλειφέρη, επικεφαλής της παράταξης “Πρωτεύουσα Δύναμη”, είπε ότι οι ειδικοί οφείλουν να κάνουν μια αξιολόγηση των αρχαίων που μέχρι τώρα δεν τα είχαν ψηλά - και εκφράζοντας επιφυλάξεις έκανε λόγο για “απόφαση που καλύπτει το συναίσθημα, αλλά δεν καλύπτει το εφικτό”. Πρότεινε δε να διακοπεί η συνεδρίαση, για να φτιαχτεί το λεκτικό και να υπάρξει κοινή απόφαση στην επόμενη συνεδρίαση.
Ο επικεφαλής της παράταξης “Ανοιχτός Δήμος - Ενεργοί Πολίτες” Μανώλης Μάκαρης εξέφρασε την πίστη ότι “το Δημοτικό Συμβούλιο θα λάβει ιστορική απόφαση” και μεταξύ άλλων παρατήρησε: “Λόγω της απλής αναλογικής αποτυπώνεται η κοινωνική πλειοψηφία για ανάδειξη των αρχαίων. Να το αποφασίσουμε ομόφωνα”. Είπε ότι η κατάχωση ήταν αυθαίρετη και τόνισε ότι “είναι ιστορική ψηφοφορία σήμερα, θα είναι νίκη των πολιτών και της απλής αναλογικής”.
Η επικεφαλής της παράταξης “Καλαμάτα Τόπος Ζωής” Τόνια Κουζή επεσήμανε ότι “ανατρέπει τα πάντα η κ. Μηλίτση, απομένει η πολιτική βούληση. Οι ειδικοί επιστήμονες θα κρίνουν τον τρόπο της ανάδειξης. Είμαστε εδώ για να μην καταπλακωθούν τα αρχαία, όπως καταπλακώθηκαν το 1960”.
Ο εκπρόσωπος της “Λαϊκής Συσπείρωσης” Τάσος Νιάρχος παρατήρησε ότι η δημοτική αρχή εμμένει στην ίδια πολιτική που ακολουθούσαν οι προηγούμενοι δήμαρχοι. Επέκρινε το γεγονός η τύχη των αρχαίων εξαρτάται από την πορεία του έργου της ανάπλασης και τάχθηκε υπέρ της συστηματικής ανασκαφής, και ανάλογα με την πορεία της να γίνει η αναμόρφωση της πλατείας.
Ο επικεφαλής της “Ανεξάρτητης Συμμαχίας Πολιτών” Μιχάλης Αντωνόπουλος ανέφερε ότι δεν πρέπει να χαθεί η ευκαιρία για την απόφαση ανάδειξης της ιστορίας της πόλης. Παρατήρησε πως υπάρχουν ξεκάθαρες προτάσεις στην εισήγηση, για την οποία δε διαφωνεί κανείς, και ζήτησε εδώ και σήμερα απόφαση για την ανάδειξη των αρχαίων.
Ακολούθησαν τοποθετήσεις των αντιδημάρχων Γιώργου Φάβα, Σαράντου Μαρινάκη, Νίκου Μπασακίδη, Γιάννη Μπάκα, του συμβούλου της δημοτικής αρχής Κώστα Αθανασόπουλου και των συμβούλων των μειοψηφιών Δημήτρη Μπάκα, Κώστα Τσαπόγα, Γιάννη Χριστόπουλου, Γιώργου Σωφρονά, Ελένης Γκλεγκλέ, Λεωνίδα Λιάππα και του προέδρου της Κοινότητας Καλαμάτας Παναγιώτη Λύρα, ο οποίος τόνισε ότι είναι ιστορικό μας χρέος, ιστορικό μας καθήκον η ιστορία της πόλης.
