Πρόκειται για το τρίτο βιβλίο – αυτή τη φορά εφηβικής λογοτεχνίας, της Φίλης Ντόγκα – μιας καθ’ ομολογίαν όλων – ευσυνείδητης εκπαιδευτικού και ευαισθητοποιημένης για τα προβλήματα των μαθητών, εντός και εκτός του σχολείου, όπως τα βιώνει με τον διπλό ρόλο της, ως μάχιμη στην Α/θμια Εκπ/ση και ως μητέρα και πολίτις, που αφουγκράζεται τι συμβαίνει τόσο στην κοινωνία όσο και στις άλλες βαθμίδες της Εκπαίδευσης.
Για τους παραπάνω λόγους το βιβλίο αυτό δεν είναι απλώς προϊόν τής εποχής του εγκλεισμού κατά την πανδημία, περίοδος κατά την οποία γράφτηκε. Απλώς ο εγκλεισμός ήταν δωρεά χρόνου για να ολοκληρώσει συντομότερα η Φίλη Ντόγκα κάτι που είχε σχεδιάσει. Το υποδεικνύει αυτό και η επιλογική της αφιέρωση: «Σε στιγμές και σε ανθρώπους που έρχονται και ξανάρχονται στο μυαλό μου». Ο συνδυασμός, εξάλλου, του διπλού ρόλου της συγγραφέως, ως εκπαιδευτικού και ως μητέρας, η οποία καλείται και στις δύο περιπτώσεις να δίνει ή και να δώσει απαντήσεις με βάση την επιστημονική της κατάρτιση και την παιδαγωγική της εμπειρία, πυροδότησε, πιστεύω, την ιδέα για τη γραφή αυτής της ιστορίας που αφορά εφήβους, νέους σε πρώιμη νεότητα, εκπαιδευτικούς και γονείς με παιδιά κάθε ηλικίας.
Η Φίλη Ντόγκα συνόψισε την εμπειρία της και έπλασε αριστοτεχνικά μια ενδιαφέρουσα ιστορία με έναν έφηβο γιο στον πυρήνα της, που τον χρησιμοποιεί ως μοχλό για να μιλήσει για σύνθετα κοινωνικά θέματα, τα οποία γεννώνται αρχικά στην οικογένεια και προκαλούν προβλήματα στις σχέσεις των μελών της. Από τη συγκεκριμένη μυθοπλαστική οικογένεια της αφήγησης, θα έλεγε κανείς, σχεδόν κανένα πρόβλημα δεν λείπει. Πίσω από τις κλειστές πόρτες παραμονεύουν μυστικά και ψέματα... Τα στόματα των μεγάλων δεν ανοίγουν για κάποια ζητήματα, είτε λόγω προκατάληψης, είτε γιατί καθυστερούν να ανοίξουν από φόβο για την αντιμετώπιση των συνεπειών. Οι εντάσεις που διαρκώς αναπαράγονται φέρνουν αρχικά αμηχανία και απορία και εν τέλει την ψυχρότητα και τη συναισθηματική απομάκρυνση όλων των μελών, ενώ ελλοχεύει ο κίνδυνος να ανοίξουν με δύναμη τα φτερά τους οι νεότεροι για να βρουν, κατά τη γνώμη τους, λύτρωση στην ουσιαστική φυγή από το πατρικό σπίτι, δηλαδή αυτή τη χωρίς ρίζα για να επιστρέφουν.
Ο αφηγητής, που αναφέρθηκε παραπάνω, ο Άρης, είναι ο κεντρικός ήρωας στην ιστορία της συγγραφέως, όχημα ικανό και φτιαγμένο απ’ αυτήν προσεκτικά από την πρώιμη εφηβεία του μέχρι τα πρώτα νεανικά του χρόνια, έτσι ώστε να αναδείξει τα σύγχρονα εφηβικά, νεανικά, οικογενειακά αλλά και σχολικά- εκπαιδευτικά προβλήματα. Από τη δική του οπτική γωνία προβάλλονται οι άλλοι χαρακτήρες, αποκτούν φωνή και υπόσταση από τις δικές του περιγραφές αλλά και από τους μεταξύ τους επιτυχημένους αποκαλυπτικούς διαλόγους. Τα θέματα δηλαδή, φωτίζονται με τον δικό του φακό και με τις σκέψεις που αυτός βάζει στο στόμα τους.
Ο αναγνώστης τον παρακολουθεί να αφηγείται ανάδρομα και σε πρώτο πρόσωπο την ιστορία του, που αρχίζει στη Θεσσαλονίκη όταν φοιτά στη Δευτέρα Γυμνασίου και αφού ο μικρότερος και «ιδιαίτερος» αδελφός του Νικόλας έχει πιθανόν διαβάσει το ημερολόγιό του. Το ημερολόγιο είναι εφεύρημα της συγγραφέως για την θεμελίωση της υπόθεσης και η ανάγνωσή του από τον Νικόλα τον θυμώνει, με αποτέλεσμα να σταματήσει να γράφει σε αυτό και να στερηθεί έτσι μια εκτόνωση, μια ιαματική εξωτερίκευση του ψυχικού του κόσμου. Με τον εφηβικό θυμό τού Άρη, την αδικαιολόγητη οργή θα λέγαμε, για την αθέλητη αδιακρισία του μικρότερου αδελφού του, αφού δεν έχει τη βεβαιότητα ότι αυτός έχει καταλάβει τα γραφόμενα του, η συγγραφέας θα σκιαγραφήσει την κρυμμένη στους τοίχους του σπιτιού ιδιαιτερότητα αυτού του μικρότερου ευαίσθητου παιδιού, ενώ ταυτόχρονα θα μας συστήσει έναν τραχύ και αυταρχικό, κυρίως απέναντι στον Άρη και τη μάνα του, πατέρα.
Ακόμη μια μητέρα καταθλιπτική, που πάσχει από κρίσεις πανικού, καθώς νιώθει αδύναμη να εκπληρώσει τους πολλαπλούς ρόλους της στο σπίτι και στην απαιτητική εργασία της, με τον σύζυγό της απόμακρο, ανίκανο να αντιληφθεί άλλο από το να κουβαλάει στο σπίτι τα προς το ζην αλλά και αποφασισμένο να μην την κατανοεί. Ο ήρωάς μας με την μικρότερη αδελφή του Κλειώ δένουν κόμπο στον λαιμό και στο στήθος τα προβλήματα σε μια σιωπηρή αλληλοκατανόηση ως την επιτυχία του Άρη στο πανεπιστήμιο. Όαση του ήρωα αποτελεί η ανεξήγητα ιδιαίτερη σχέση του με τη μάνα της μάνας του, τη γιαγιά Μάργκω, καταφύγιό του αληθινό, μια αληθινή πριγκίπισσα της καλοσύνης, η Μαργαρίτα της καρδιάς του, που δικαιολογημένα παίρνει το δικό της μεγάλο μερίδιο στην αφήγηση.
Και, ενώ ξεκινάει η ανεξαρτητοποίηση της φοιτητικής ζωής, μια αυτοκαταστροφική πράξη του τον φέρνει αντιμέτωπο με τον εαυτό του. Σε μια προσπάθεια αυτοκριτικής και ανάγκης να την κατανοήσει και να γνωρίσει τα βαθύτερα κίνητρά του γι’αυτήν, θα αρχίσει πάλι να γράφει στο ημερολόγιό του. Με την ευφυή τεχνική τού εγκιβωτισμού πάνω στο εφεύρημα του ημερολογίου, η συγγραφέας θα βοηθήσει τον ήρωά της να μιλήσει για όσα συνέβησαν από τα δεκαπέντε του περίπου χρόνια, που σταμάτησε το εξομολογητικό του γράψιμο, ως την εισαγωγή του στο πανεπιστήμιο και το θλιβερό περιστατικό, στο οποίο πρωταγωνίστησε στην αρχή σχεδόν της φοιτητικής του ζωής. Η αναγνωριστική αυτή εξομολόγηση θα του δείξει με λυτρωτικό τρόπο ότι έχει μέσα του τη ρίζα που δεν αναγνώριζε, άρα και λόγο για να επιστρέψει στο πατρικό του, αφού όμως έχει αυτοαναταχθεί, βρει νέα εργασία και μια ερωτική σχέση να τον στηρίζει. Με την επιστροφή στο πατρικό, θα τους βρει όλους αλλαγμένους προς το καλύτερο και με προοπτικές συνεχούς βελτίωσης της ζωής τους, εκτός από τον άκαμπτο πατέρα του.
Εντελώς τυχαία όμως μυστικά και ψέματα θα αποκαλυφθούν και έτσι θα δοθούν έμμεσα στον ήρωά μας οι εξηγήσεις για την ψυχρότητα των σχέσεων στην οικογένεια του. Η δεύτερη απότομη φυγή του από το σπίτι τον οδηγεί στην αγκαλιά της κοπέλας του, της Νόρας, στα διαβάσματα και στις καλοκαιρινές διακοπές κοντά στον παππού από την πλευρά του πατέρα του. Ο παππούς, με τη σοφία της ηλικίας του, μέσα σε κρίση μετάνοιας, αν και καθυστερημένα, θα αναγκαστεί να συμπληρώσει το παζλ της ζωής και της εικόνας του Άρη για τον εαυτό του και για τη σχέση με την οικογένεια του. Το τέλος των διακοπών ωστόσο φέρνει τους δύο νέους αντιμέτωπους με ένα αναπάντεχο και άκαιρο για την ηλικία τους δίλημμα, το οποίο πιεστικά και γρήγορα, μέσα από μια δίνη αντιπαραθέσεων μεταξύ τους και ουσιαστικής αναγνώρισης των συναισθημάτων τους, θα τους οδηγήσει στο ξέφωτο της ωριμότητας. Τη σκληρή επιλογή θα χαρίσει προνοητικά η ίδια η φύση και η τύχη, ενώ ο λυτρωτικός χωρισμός που ακολουθεί θα δώσει χώρο στη συνέχεια της ζωής τους με το βασανιστικό όμως για τον Άρη ερώτημα αλλά και για κάθε άπειρο νέο: πώς ξεχωρίζει ο έρωτας από την αγάπη.
Αυτή τη φορά, σ’ αυτή την περίσταση, ωστόσο, μια πιο υγιής οικογένεια θα είναι το καταφύγιο του Άρη και των αδελφών του, κυρίως η μητέρα του, η οποία, όπως κάποτε άλλοτε σε μια άλλη δύσκολη στιγμή, του ξαναφωνάζει «Προσπέρνα και ζήσε!».
Ο ήρωάς μας, όπως τον παρακολουθήσαμε, βιώνει μια παράξενη ατμόσφαιρα στην οικογενειακή του ζωή, συνοψισμένη σε ανεξήγητες γι’ αυτόν επιθέσεις του πατέρα σε βάρος του και προκαταλήψεις των ίδιων των οικείων του για την ιδιαιτερότητα του αδελφού του. Αυτή, αν και διαγνωσμένη, δεν κατονομάζεται αλλά κυρίως αποκρύπτεται και από το σχολείο. Είναι επίσης θύμα σκληροπυρηνικών αταβιστικών πεποιθήσεων, ετεροβαρούς αγάπης, καβγάδων που σχετίζονται με αναχρονιστικές αντιλήψεις για τις αρμοδιότητες των δύο φύλων. Όλα αυτά, μαζί με μια περίεργη αίσθηση για την κοινή μοίρα που μπορεί με μυστηριώδη τρόπο να φέρνει κοντά ομόλογους ανθρώπου, δηλαδή ανθρώπους με κοινά στοιχεία στη ζωή τους.
Μέσα στα χρόνια της εγκιβωτισμένης στο ημερολόγιο αφήγησης κυριαρχεί με χιούμορ και υπονομευτική ειρωνεία και ο θεσμός του σχολείου και τα πάσης φύσεως κουσούρια του. Προβάλλεται ο διακαής πόθος για μια θέση στο πανεπιστήμιο, η χρησιμοθηρική αντίληψη των γονέων για την εκπαίδευση, οι ιδιαιτερότητες μερικών παιδιών, τα, φλερτ και οι σχέσεις των δύο φύλων στην εφηβεία, η νευρική ανορεξία των κοριτσιών, ο προσδιορισμός της σεξουαλικής ταυτότητας, η βιαιότητα των αποχωρισμών, και μάλιστα του τελικού. Για τον εύθραυστο συναισθηματικό κόσμο ενός εφήβου η απώλεια του συμμαθητή, ακόμη κι η απλή αλλαγή τόπου κατοικίας προκαλούν σοκ. Όσο κι αν αυτά επιβάλλονται αδήριτα και από τους μεγαλύτερους εξηγούνται απλά με τη λογική, ταράζουν τις δεδομένες ισορροπίες και συντείνουν στη φυσική αμφιβολία και στον αγχωτικό φόβο του εφήβου για τις προσδοκίες της μελλοντικής ζωής και της επαγγελματικής του αποκατάστασης ταλανίζοντάς τον μέχρι και στα όνειρά του.
Αφήνοντας έξω τις νεανικές τρέλες και τις συνέπειές τους, που μπορεί να οδηγούν μέχρι και σε τραγικά δυστυχήματα και που δοκιμάζουν ακόμα και δυνατές φιλικές σχέσεις, τη μοναξιά όσων εφήβων δεν έχουν αληθινό καταφύγιο την οικογένεια, τα εφήμερα φλερτ, τα ναρκωτικά και τις αυτοκτονίες, τους παιδαγωγικά αδιάφορους και γνωστικά ακατάλληλους εκπαιδευτικούς, το συνολικά αναχρονιστικό σε όλες τις εκφάνσεις του σχολείο, η Φίλη Ντόγκα τοποθετεί με μαεστρία στα σπλάχνα του την όλο και πιο ποικιλόμορφη μάστιγα της παρενόχλησης και του εκφοβισμού (bullying). Αυτή παρατηρείται στην οικογένεια ως λεκτική ή ψυχολογική, όπως καταγράφεται στη συμπεριφορά του πατέρα του ήρωα, και κορυφώνεται στο σχολείο με σκληρότητα απίστευτη για οποιαδήποτε «παρέκκλιση», αληθινή ή επινοημένη, και για τα δύο φύλα.
Διαβάζοντας το βιβλίο της Φίλης Ντόγκα, έκανα ξεκάθαρα τη διαπίστωση ότι η συγγραφέας του δεν θέλησε να γράψει μια ιστορία με υπόθεση που οδηγεί σε κορύφωση και εν τέλει λύση και κάθαρση μόνο μέσω του ενός. Η Φίλη, συνειδητοποιημένη αναφορικά με τα προβλήματα της εφηβείας, με τον ρόλο της οικογένειας και του σχολείου, επέλεξε να κάνει την καταγραφή τους μοντάροντάς τα κατάλληλα πάνω στα πρόσωπα, και, ενώ όλα δεν είναι πλήρεις χαρακτήρες καταφέρνει ωστόσο να τα αναδείξουν. Χωρίς να υπάρχει ο βασικός ανταγωνιστικός χαρακτήρας της αφήγησης, όλοι περίπου οι δευτερεύοντες χαρακτήρες λειτουργούν όπως αυτός, γιατί έχουν συγκεκριμένα προβλήματα, από τα οποία απορρέουν και συγκεκριμένες συμπεριφορές. Υπέρ της συγγραφέως είναι ο επιτυχής τρόπος με τον οποίο παντρεύει τους ήρωες και τις μεταξύ τους σχέσεις, Αν κάποια σχέση σταματά να σχετίζεται με κάποιο πρόβλημα, δεν αναλύεται περαιτέρω. Ωστόσο θα περίμενε ο αναγνώστης μια περαιτέρω ενασχόληση με τη στασιμότητα της εξέλιξης του πατέρα ή και τα μέσα ή τον τρόπο τρόπο που βοήθησαν τον δυσλειτουργικό Νικόλα να εξελιχθεί. Η «σμίκρυνση» όμως, ο περιορισμός των χαρακτήρων κατά το εικός και αναγκαίον, και η καταγραφή πολλών καταστάσεων κάνει το έργο να γέρνει προς τη νουβέλα δίνοντας ευχέρεια ανάγνωσης στο πιο νεανικό κοινό που ρέπει στα ευσύνοπτα κείμενα.
Συνοψίζοντας, ο ήρωας της Φίλης Ντόγκα πάσχει ταυτόχρονα από μια δυσλειτουργική οικογένεια με επιφυλακτική αγάπη γι’ αυτόν και από ένα σύστημα εκπαίδευσης που δεν δίνει διεξόδους σε προβλήματα, αλλά αφήνει στην τυχαιότητα τη λειτουργία του και ό,τι σχετίζεται με την ουσία του μέλλοντος των νέων ανθρώπων, άρα και με το μέλλον του τόπου μας.
Σ’ αυτό το αδρανές σχολικό περιβάλλον, ο Άρης συμπάσχει με συμμαθητές του που ζουν με διαφορετικά προβλήματα από τα δικά του. Συμπάσχει με τη φτωχή Ελπίδα, με την αδύναμη Δέσποινα και με τον Σάκη, ενώ τύπτεται για την εγκληματική αδιαφορία του αλλά και για την αδιαφορία όλων προς τον Μιχάλη. Οι προαναφερόμενες καταστάσεις προβληματίζουν, κινητοποιούν τον αναγνώστη συναισθηματικά, τον φορτίζουν συγκινησιακά, ώστε να ζει έντονα με τον Άρη και τους δορυφόρους του ήρωες τον θυμό, την οργή, την αδιαφορία, την απέχθεια αλλά και την αγάπη που επικρατεί, που σβήνει αδυναμίες και δίνει τελικά διέξοδο στη σχέση με τους φίλους του, ενώ λυτρώνει όλα τα κατιόντα μέλη της οικογένειάς του, ώστε να ζήσουν ένα υγιές μέλλον. Ο έφηβος Άρης, που τα ρυθμίζει όλα ως αφηγητής, βρίσκει και τον δικό του δρόμο μέσα από μοναξιά, οδύνη, ανακάτεμα προσδοκιών και απογοητεύσεων, ονείρων και διαψεύσεων... μέσα από τις ίδιες τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του.
Η γραφή της Φίλης Ντόγκα απλή, κατανοητή, δροσερή καθώς, όπου πρέπει, ακολουθεί τις γλωσσικές προτιμήσεις των νέων, με έντονη επίσης δυναμική εικόνων όταν χρειάζεται στις κατατοπιστικές της περιγραφές, και χωρίς ίχνος διδακτισμού, είναι ένας καθρέφτης αυτογνωσίας. Γονείς, εκπαιδευτικοί, παιδιά, ας κοιταχτούμε σ’ αυτόν και θα αναγνωρίσουμε σί σ’αυτόν και τα δικά μας πρόσωπα!
Εύδρομο και καλοδιάβαστο το βιβλίο που εκδόθηκε μόλις τον περασμένο Αύγουστο από τις εκδόσεις «Ελκυστής», με την ευχή η συγγραφέας του και μέλος της Ένωσης Μεσσήνιων Συγγραφέων, Φίλη Ντόγκα να επιτύχει μέσω αυτού να δώσει στους αναγνώστες τροφή για προβληματισμό και πράξη στη ζωή τους, στόχο στον οποίο είχε επενδύσει από την έναρξη της συγγραφής του!
