Κάτω από το βάρος των απειλών και στο κλίμα που δημιουργούσαν οι αλλαγές στον ΑΣΟ που θα δούμε στη συνέχεια, το συλλαλητήριο γίνεται χωρίς την πραγματοποίηση των απειλών και με αιτήματα μακριά από τη μαχητικότητα την οποία εξέφραζαν τα προηγούμενα: “Η νευρικότης η επιρατούσα τας τελευταίας ημέρας, λόγω διαφόρων αδέσποτων φημών περί δημιουργίας εκτρόπων κατά το συλλαλητήριον των σταφιδοπαραγωγών ευλόγως έσχεν επίδρασιν επί των ενεργειών των αρχών. Ούτω κατόπιν αστηρίκτου φήμης, καθ' ην ομάδες ενόπλων χωρικών θα εισήρχοντο εις την πόλιν περί την 4ην πρωινήν της σήμερον και θα κατελάμβανον τα δημόσια κτήρια, σημαντική δύναμις χωροφυλάκων διετέθη διά την φρούρησιν αυτών. Αι φήμαι όμως αύται, τεθείσαι ασφαλώς εις κυκλοφορίαν υπό καταχθονίων δημαγωγών, απεδείχθησαν όλως αβάσιμαι. Από της 9ης π.μ. σήμερον ήρχισεν η συγκέντρωσις των σταφιδοπαραγωγών εις την πλατείαν του Δημαρχείου, ήτις είχεν οριστεί ως τόπος συγκροτήσεως του συλλαλητηρίου. Οι συγκεντρωθέντες ήσαν αρκετοί, μη υπερβαίνοντες όμως τας 3.000. Προς τους συγκεντρωθέντες ωμίλησεν ο εκ των μελών της κεντρικής επιτροπής κ. Βρετός Μιχόπουλος, όστις διεκτραγώδησε την οικτράν οικονομικήν κατάστασιν εις την οποίαν περιήλθον οι σταφιδοπαραγωγοί και αι λοιπαί παραγωγικαί τάξεις τας οποίας μαστίζει η αυτή κρίσις. Ο κ. Μιχόπουλος ετόνισεν ότι ο σταφιδοπαραγωγικός κόσμος πρέπει να τελή εν επιφυλακή προς ικανοποίησιν των αιτημάτων του. Εζήτησε περεταίρω όπως αφιχθή εις Πύργον ο κ. Βενιζέλος και αντιληφθή αυτοπροσώπως την κατάστασιν. Την στιγμήν καθ' ην ο κ. Μιχόπουλος ανέφερε το όνομα του κ. πρωθυπουργού πολλοί εζητοκραύγασαν, μερικοί δε θερμόαιμοι έριψαν και τινάς πυροβολισμούς στον αέρα χωρίς ουδόλως να διασαλευθή η τάξις. Ακολούθως εν μέσω επευφημιών εγένετο δεκτόν το κάτωθι ψήφισμα:

Ο λαός της Ηλείας και των γειτονικών μερών της επαρχίας Ολυμπίας, συνελθόν σήμερον 22αν Σεπτεμβρίου εις πάνδημον συλλαλητήριον κατόπιν της δημιουργηθείσης αφορήτου οικονομικής καταστάσεως συνεπεία της σταφιδικής κρίσεως ψηφίζει:

Απευθύνεται προσωπικώς προς τον Πρόεδρον της Κυβερνήσεως κ. Ελευθέριον Βενιζέλον από τον οποίον και μόνον επίστευσε και πιστεύει ότι δύναται να ελπίζη λύσιν του ζητήματός του παρακαλών όπως ληφθώσιν υπ' όψιν τα εξής αιτήματά του:

1. Να αναθεωρηθώσιν αι αποφάσεις του ΑΣΟ ως βασισθείσαι επί εσφαλμένων βάσεων και να επανορθωθή το προσγενόμενον αδίκημα.

2. Κατάργησιν πάσης διαφημίσεως δι' εν έτος.

3. Προσωρινήν ρύθμισιν τρόπου διαχειρίσεως σταφίδος μετά γενικών αποθηκών προς αποφυγήν πάσης σχετικής δαπάνης.

4. Αξιοί αυστηρότατας οικονομίας εις την διαχείρισιν όλου σταφιδικού ζητήματος.

5. Θεωρεί ο σταφιδοπαραγωγικός κόσμος εντελώς συνυπεύθυνον το Διοικητικόν Συμβούλιον του ΑΣΟ διά την δημιουργηθείσαν σταφιδικήν κατάστασιν και αξιοί την άμεσον αποπομπήν αυτού.

6. Ακύρωσιν πάσης κοινοπραξίας με την βιομηχανίαν.

7. Γενικήν ρύθμισιν του σταφιδικού ζητήματος επί βάσει ψηφίσματος Σταφιδικού Συνεδρίου Πύργου.

8. Δικαίαν και σύμφωνον προς την σημερινήν οικονομικήν θέσιν της σταφιδοπαραγωγής, ρύθμισιν σχέσεως οφειλετών Αγροτικής και Δημοσίου.

9. Αναθεώρησιν αποφάσεων δευτεροβαθμίου επιτροπής χαλαζοπλήκτων αστοχάσης κατά γενικήν κρίσιν.

10. Μεταφοράν έδρας Οργανισμού εις Πύργον, κέντρον σταφιδοπαραγωγής.

11. Αίρει την εμπιστοσύνην από τον υπουργόν της Εθνικής Οικονομίας κ. Βουρλούμην και αξιοί την άμεσον αυτού αντικατάστασιν.

12. Κατάργησιν του τελευταίου φόρου περί χαρτοσήμου.

13. Αιματηρόττας οικονομίας τις την διοίκησιν του κράτους αναλόγους προς την αφόρητον οικονομικήν κρίσιν της χώρας.

14. Υποβάλλει ευχήν προς τον Πρόεδρον της Κυβερνήσεως όπως κατέλθη ενταύθα και αντιληφθή την δημιουργηθείσαν κατάστασιν εκ της σταφιδικής κρίσεως.

15. Αιτείται άμεσον αποδοχήν αιτημάτων αφορώντων σταφιδοπαραγωγήν.

Τα μέλη της επιτροπής Λ. Βαρουξής, Βρ. Μιχόπουλος και Πέτρος Μαρκουτσάς” (388).

Το συλλαλητήριο γίνεται παρουσία των αρχών (νομάρχης, διοικητής Χωροφυλακής) και ισχυρής δύναμης Χωροφυλακής. Ο νομάρχης κ. Μπάλκος μάλιστα, μίλησε στους σταφιδοπαραγωγούς δίνοντας οδηγίες-εντολές για τη συμπεριφορά τους και ολιγότερες... υποσχέσεις σχετικά με τα αιτήματα (389).

Την ίδια ημέρα πραγματοποιούνται κινητοποιήσεις και σε άλλες περιοχές της Ηλείας: “Πληροφορίαι εκ Ζαχάρως αναφέρουν ότι εκεί συνεκροτήθη σήμερον την πρωίαν συλλαλητήριον των σταφιδοπαραγωγών, καθ' ο ωμίλησαν οι κ.κ. Κωστόπουλος και Χριστόπουλος, εγένετο δε δεκτόν ψήφισμα περιλαμβάνον τα γνωστά αιτήματα των σταφιδοπαραγωγών τα διατυπωθέντα κατά το Β' Πανσταφιδικόν Συνέδριον Πύργου. Οι συγκεντρωθένες διελύθησαν είτα ησύχως” (390).

Μετά από αυτό το ΚΚΕ καταγγέλλει “προδοσία” των αγροτιστών σε ένα κείμενο χαρακτηριστικό του κλίματος που επικρατούσε και της μεταβολής του μετά τις κυβερνητικές πιέσεις: “Κατά πληροφορίες από τον Πύργο οι αγροτιστές και γενικά τα όργανα του κράτους ύστερα από απεγνωσμένες προσπάθειες κατώρθωσαν να προδώσουν τον αγώνα των σταφιδοπαραγωγών κι ακόμα μια φορά. Σήμερα ήταν να γίνει το ένοπλο συλλαλητήριο στον Πύργο. Ολες οι πληροφορίες και ιδία η αγανάχτηση των σταφιδοπαραγωγών και η διάθεσή τους η επαναστατική έδειχναν ότι το συλλαλητήριο το ένοπλο θα πραγματοποιούνταν. Οι αρχές πήραν μετρα έκτακτα, από ημέρες κάλεσαν διάφορους προέδρους κοινοτήτων και τους κατέστησαν και προσωπικώς υπευθύνους για τα “συμβησόμενα”. Ολα αυτά όμως αντί να τσακίσουν την ορμή των σταφιδοπαραγωγών αντίθετα την τράνεψαν. Εκείνο που έφερε τη σύγχιση στους χωριάτες και που ματαίωσε το ένοπλο συλλαλητήριο ήταν η προδοσία των αγροτιστών, οι οποίοι ενώ από το ένα μέρος μιλούσαν και μιλούν για “φτάσιμο στα άκρα” από το άλλο συνιστούσαν αποχή “από εκδηλώσεις αναρχικές” και συνιστούσαν “νομιμοφροσύνη”. Δεν είναι μόνον αυτό. Οι αγροτιστές ηγέτες συνήλθαν σε σύσκεψη με τον ίδιο το νομάρχη και αποφασίστηκε ο καλλίτερος τρόπος του πνιξίματος της διαμαρτυρίας των σταφιδοπαραγωγών. Υστερα απ' αυτά το συλλαλητήριο πήρε χαραχτήρα προδοσίας των συμφερόντων των πεινόντων χωρικών. Το συλλαλητήριο έγινε χωρίς ζωή, για τους παραπάνω λόγους. Πήραν μέρος περί τις 3-4 χιλιάδες σταφιδοπαραγωγοί. Μίλησαν διάφοροι αγροτιστές και ύστερα ο νομάρχης. Κατόπιν διαλύθηκαν. Τέτοια είναι η προδοσία των αγροτιστών ώστε να πλαστογραφήσουν πέρα για πέρα τη διάθεση των σταφιδοπαραγωγών και να μπάσουν στο ψήφισμα πως οι συγκεντρωθέντες εκφράζουν την... εμπιστοσύνη τους στο Βενιζέλο” (391).

Οι κινητοποιήσεις των σταφιδοπαραγωγών αποτελούν πλέον κεντρικό πολιτικό θέμα και αναλαμβάνει προσωπικά να απαντήσει στο ψήφισμα ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, με δηλώσεις στην “Εστία” της Αθήνας: “Ο κ. Βενιζέλος ομιλών σήμερον προς συντάκτην της “Εστίας” επί των αξιώσεων των διατουμένων εις το ψήφισμα του προχθεσινού συλλαλητηρίου Πύργου, ετόνισεν ότι δεν είναι δυνατόν να διαμαρτύρωνται οι παραγωγοί διά τον καθορισμόν των τιμών, καθόσον ούτος εξαρτάται εκ του συναγωνισμού του προϊόντος προς το της Καλιφορνίας και των άλλων χωρών. Οσον αφορά δε την αξίωσιν περί αντικαταστάσεως του διοικητικού συμβουλίου του ΑΣΟ, ο κ. πρωθυπουργός εδήλωσεν ότι οι σταφιδοπαραγωγοί είναι ελεύθεροι να εκδιώξουν τούτο, δεδομένου ότι το συμβούλιο στηρίζεται επί των σταφιδικών συνεταιρισμών, αποτελούμενον εκ παραγωγών.Την υπό των σταφιδοπαραγωγών ζητουμένην κατάργησιν της διαφημίσεως της σταφίδος εις το εξωτερικόν, ο κ. Βενιζέλος εχαρακτήρισεν ως εγκληματικήν, τονίσας ότι η κυβέρνησις, κατόπιν μάλιστα των εκθέσεων του εν Λονδίνω πρεσβευτού κ. Κακλαμάνου, αδυνατεί να συστήση αυτήν. Αναφερόμενος τέλος ο κ. πρωθυπουργός εις την εν των ψηφίσματι διατυπουμένην δήλωσιν, ότι οι σταφιδοπαραγωγοί αίρουν την εμπιστοσύνην των από τον υπουργόν Εθνικής Οικονομίας, εδήλωσεν ότι τούτο αποτελεί “ένστασιν εκ δικαιωμάτων τρίτων”, κατά την νομικήν έκφρασιν, ήτις είναι απαράδεκτος. Την ένστασιν ταύτην, προσέθηκε ο κ. Βενιζέλος, ηδύνατο να κάμη μόνον ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ή ο πρωθυπουργός και ουχί οι σταφιδοπαραγωγοί, εφ' όσον μάλιστα ο κ. Βουρλούμης δεν ανεδείχθη βουλευτής της επαρχίας Ηλείας, αλλά της Αττικής” (392).

Ο κ. Βενιζέλος επανέρχεται στο θέμα λίγες ημέρες αργότερα και σε ομιλία την οποία εκφώνησε στο γεύμα της Λέσχης των Φιλελευθέρων. Με την τοποθέτηση μετακυλίει τα προβλήματα της κρίσης αποκλειστικά στους αγρότες λέγοντας ότι... θα πρέπει να είναι και ευχαριστημένοι, ενώ προειδοποιεί ότι θα πάρει σκληρά μέτρα αν συνεχιστούν οι απειλές για ένοπλα συλαλητήρια: “Το σταφιδικόν ζήτημα εθεωρείτο διευθετηθέν από του 1925, διά της ιδρύσεως του Αυτονόμου Σταφιδικού Οργανισμού. Δυστυχώς αι υψηλαί τιμαί της κορινθιακής, αι επιτευχθείσαι κατά τα πρώτα έτη της λειτουργίας του οργανισμού τούτου, ηυνόησαν την επέκτασιν της καταναλώσεως των ανταγωνιζομένων την σταφίδα μας προϊόντων, επί ζημία ταύτης απωλεσάσης κατανάλωσιν τριάκοντα πέντε εκατομμυρίων λιτρών ετησίως. Η μείωσις αύτη έθεσε εις κίνδυνον αυτόν τούτον τον οργανισμόν και η κυβέρνησις ηναγκάσθη να επικαλεσθή δανεισμόν υπό της Εθνικής Τραπέζης προς αυτόν, ίνα δυνηθεί να εκπληρώση και εφέτος την αποστολήν του. Είναι ευνόητον ότι διά να επανεύρει η ελληνική σταφίς, την πελατείαν ήτις εγκατέλειψεν αυτήν, πρέπει να προσφερθή εις τιμάς δυναμένας να την προσελκύσωσι. Αι χαμηλαί όμως τιμαί απαρέσκουσιν εις τους σταφιδοπαραγωγούς, οίτινες εσυνείθησαν ν' απολαμβάνωσιν υψηλάς τιμάς κατά τα τελευταία έτη και διά τούτο δυσφορούσι και επιζητούσιν υπευθύνους. Ο τρόπος καθ' ον ερυθμίσθησαν εφέτος τα των τιμών ήτο ο μόνος δυνατός, υπεύθυνος δε διά την ρύθμισιν ταύτην είναι όλη η κυβέρνησις, και ουχί όπως ατόπως επίστευσε μερίς των σταφιδοκτημόνων, ο υπουργός της Εθνικής Οικονομίας/ Τροποποίησις των γενομένων είναι αδύνατος, πρώτον διότι το σταφιδικόν καθεστώς κανονίζεται ετησίως προ της έναρξης των φορτώσεων δι' άπασαν την σταφιδικήν χρονικήν περίοδον -αντίθετος πολιτική θα απετέλει παγίδευσιν και του εμπορίου και της παραγωγής και της καταναλώσεως- και δεύτερον διότι η οικονομική θέσις του Σταφιδικού Οργανισμού δεν επιτρέπει εξασφάλισιν ανωτέρας τιμής από την τιμήν που εξησφαλίσαμεν. Οι σταφιδοπαραγωγοί δέον να θεωρήσωσιν εαυτούς ευτυχείς αν αι χαμηλαί τιμαί κατορθώσωσι ν' αυξήσωσι την κατανάλωσιν της βρωσίμου σταφίδος, μέχρι τοιούτου σημείου, ώστε να καταστή δυνατόν εις τον οργανισμόν ν' ασφαλίζη και εις το μέλλον τιμήν καλύπτουσα το κόστος παραγωγής. Η κυβέρνηση λαμβάνουσα υπ' όψιν τας ευχάς του σταφιδικού κόσμου, τας γνώμας της ειδικής κοινοβουλευτικής επιτροπής της Βουλής και τα διδάγματα της κτηθείσης πείρας, θέλει εισηγηθή εις τα νομοθετικά σώματα μέτρα, διά των οποίων θα καταστή ενεργοτέρα η κυβερνητική εποπτεία επί της διοικήσεως του σταφιδικού οργανισμού, ίνα ελαττωθώσιν εις το ελάχιστον δυνατόν όριον αι δαπάναι της διοικήσεως, και περιορισθή ούτος εις τα καθαρώς ασφαλιστικά αυτού καθήκοντα, και δυνηθή να επιζήση προς το κοινόν συμφέρον και της παραγωγής, και τους εμπορίου, και της βιομηχανίας ήτις απέρρευσεν εκ του θεσμού της παρακρατήσεως. Αλλ' εις το σημείον τούτο του λόγου μου θεωρώ αναγκαίαν μίαν εξήγησιν: Και το συλλαλητήριο της Θεσσαλονίκης και άλλα συλλαλητήρια απειλούν συχνά πυκνά ότι την άρνησιν της αποδοχής των αιτημάτων των θα επακολουθήση η συγκρότησις ενόπλων συλλαλητηρίων. Η απειλή αύτη καλόν να παύση του λοιπού να γίνεται ως εκθέτουσα ανωφελώς την σοβαρότητα των διατυπούντων αυτήν. Η απειλή δεν διαθέτει ευμενέστερον τας αρμοδίας αρχάς εις εξέτασιν των αιτημάτων. Τουναντίον πρέπει δε καλώς να κατανοηθή από όλους ότι κυβέρνησις η οποία εκλήθη πλην άλλων διά να στερεώση την λειτουργίαν του ελευθέρου ημών πολιτεύματος έχουσα συναίσθησιν της απστολής της και της ευθύνης ην γεννά η προς αυτήν επιδειχθείσα εμπιστοσύνη της χώρας δεν θα καταπροδώση αυτήν ποτέ υπείκουσα εις εκβιαστικάς απειλάς διά να δεχθή μέτρα τα οποία κρίνει αντίθετα προς το συμφέρον. Θα χρησιμοποιήση δε την ισχύ του κράτους διά να πατάξη αυστηρώς πάσαν απόπειραν καταλύσεως του πολιτεύματος η οποία είναι η δι' απειλών ή διά βίας επιβολής μέτρων τα οποία δεν εγκρίνουν αι διά την λήψιν των αποφάσεων τούτων αρμόδιαι κατά το ελεύθερον ημών πολίτευμα αρχαί.

Οφείλω μάλιστα να κάμω την δήλωσιν ότι η κυβέρνησις συστηματικώς θα αρνηθή του λοιπού να εξετάση αιτήματα υποβαλλόμενα με την απειλήν ότι η μη ικανοποίησις αυτών θα συνοδευθή από ένοπλα συλλαλητήρια. Οι αναφερόμενοι δικαιούνται να απειλήσουν την κυβέρνησιν ότι η μη ικανοποίησίς των θα έχη ως συνέπεια την καταψήφισίν της εις τας μελλούμενας εκλογάς, αλλ' ούτε ένοπλα συλλαλητήρια, ούτε έκνομα μέτρα δύνανται να απειλούν. Διότι μεταβάλλονται τότε εις εκβιαστάς ων το έγκλημα προβλέπεται και τιμωρείται εκ του ποινικού νόμου” (393).

(Συνεχίζεται)

(387) “Ριζοσπάστης” 23/9/1930

(388) “Νεολόγος” 23/9/1930

(389) “Σημαία” 23/9/1930

(390) “Νεολόγος” 23/9/1930

(391) “Ριζοσπάστης 23/9/1930 - Το αξιοσημείωτο είναι ότι η ανταπόκριση δίνεται από την Καλαμάτα παρά το γεγονός ότι το προηγούμενο διάστημα υπήρχαν μεγάλης πυκνότητας ανταποκρίσεις από τον Πύργο για το σταφιδικό

(392) “Νεολόγος” 25/9/1930

(393) “Νεολόγος” 28/9/1930 - Στη Θεσσαλονίκη με πρωτοβουλία των αγροτιστών είχε οργανωθεί συλλαλητήριο αγροτών από τις περιφέρειες Θεσσαλονίκης, Λαγκαδά, Κιλκίς, Χαλκιδικής που ζητούσαν εξαγορά του κριθαριού στην τιμή 4 δρχ. την οκά, συγκέντρωση κατωτέρας ποιότητας σιταριού και κατάργηση φόρων, στο οποίο δημιουργήθηκαν επεισόδια σε διάφορα σημεία καθώς αγροτιστές και χωροφύλακες επιτέθηκαν εναντίον κομμουνιστών που μοίραζαν προκηρύξεις (“Ριζοσπάστης” και “Μακεδονία” 8/9/1930)