Η επιλογή της λύσης των φραγμάτων έσωσε την πόλη της Καλαμάτας μετά την καταστροφή του 1924, αλλά χρειάστηκαν δεκαετίες για να ολοκληρωθούν οι επεμβάσεις που μελετήθηκαν από τον Παγιαρόλα και αργότερα από τις δασικές υπηρεσίες. Ομως η ραχοκοκαλιά της «ασπίδας» της πόλης κατασκευάστηκε γρήγορα για τα δεδομένα της εποχής. Από την άποψη αυτή έχει πολύ ενδιαφέρον μια μελέτη του τότε δασάρχη Γ. Μαρίνου, η οποία δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στη «Σημαία» το 1937 και παρουσιάζουμε στη συνέχεια
Η ιστορία των πλημμυρών
Για την ιστορία των πλημμυρών, ο Μαρίνος γράφει: «Ο χείμαρρος φαίνεται να είναι εν δράσει προς του 1875 κατά πολύ, διότι κατά το έτος τούτο ο εκδοθείς γεωλογικός χάρτης του Filippson σημειώνει ολόκληρον δέλτα εις τας εκβολάς του μήκους περίπου τριών χιλιομέτρων.
Παραλλήλως αι συγκεντρωθείσαι υφ’ ημών πληροφορίαι από συγχρόνους γέροντας 60-85 ετών φέρουν τα πρώτα έργα αμύνης δια προβόλων περί το 1880 και βραδύτερον μέχρι του 1890 τους παραλλήλους τοίχους εγκιβωτισμού.
Προ του εγκιβωτισμού τούτου ο χείμαρρος εκχυνόμενος εις τον πόλιν διήρχετο δια της σημερινής οδού Αριστομένους και εξέβαλεν εις τον λιμένα προ του κτηρίου του Τελωνείου. Εντεύθεν εξηγείται και το γεγονός ότι την πρώτην δια την διευθέτησιν του χειμάρρου τούτου μέριμναν κατέβαλεν η Λιμενική Επιτροπή Καλαμών μέχρι του έτους 1930 ότε συνέστη το Ειδικπόν Υδραυλικλον Ταμείον Νέδοντος ως ίδιον νομικόν πρόσωπον, διότι προσεχώνετο ο λιμήν. Μερίμνη της Λιμενικής Επιτροπής Καλαμών, το γραφείον Μελέτης Υδραυλικών Εργων του υπουργείου Συγκοινωνίας δια του Παγιαρόλα κατά τα έτη 1921-23 εμελέτησε τον Νέδοντα και συνέταξε τας αντιστοίχους μελέτας δια την ορεινήν και δια την πεδινήν κοίτην του Νέδοντος.
*
Τέλος το 1932 επενέβη το πρώτον η δασική υπηρεσία εις την ορεινήν λεκάνην συνταγείσης υπό του δασάρχου Γ. Μαρίνου και της σχετικής μελέτης. Είναι ενδιαφέρον να αναφέρωμεν ενταύθα χαρακτηριστικάς τινάς πληροφορίας περί της δράσεως του χειμάρρου τούτου. Γέροντες κάτοικοι των Καλαμών αναφέρουν τα ακόλουθα: Η κοίτη εντός της σημερινής πόλεως των Καλαμών ήτο πολύ βαθεία, στενή και άνευ περιτοιχισμάτων. Τινές υπολογίζουν το συνολικόν ύψος των σημερινών τοίχων εγκιβωτισμού εις 8-9 μέτρα, κατά συνέπειαν δε τον πυθμένα της παλαιάς άνευ προσχώσεων, ευρισκομένης εις το αυτό επίπεδον μετά του καταστρώματος των παραλλήλων οδών, εις βάθος 6-7 μέτρων περίπου.
Οσονδήποτε δε υπερβολική και αν θεωρηθεί η πληροφορία αύτη γεγονός είναι, μαρτυρούμενον υπό πλείστων, ότι προ εικοσαετίας η στάθμη της κοίτης ήτο κατά το ύψος διτρόχου και ανθρώπου ισταμένου ορθίου επ’ αυτού, διότι τοιαύτα διήρχοντο κάτωθεν των γεφυρών, συνεπώς 2,50 μέτρα τουλάχιστον χαμηλώτερα.
*
Μέχρι του 1870 ότε κατεσκευάσθη η μεσαία γέφυρα δια λιθόκτιστων βάθρων, αι υπάρχουσαι ξύλιναι γέφυραι επικοινωνίας συχνά κατεστρέφοντο. Ως πλημμύραι καταστροφικαί αναφέρονται δύο. Η του 1885 ή 86 και του 1924. Ατυχώς και δια τας δύο δεν υπάρχουν βροχομετρικά στοιχεία ελλείψει βροχομέτρων τόσον εις την ορεινήν λεκάνην όσον και τας Καλάμας (κατά την πλημμύραν του 1924 το υπάρχον βροχόμετρον του σταθμού Καλαμών δεν σημειοί την πτώσιν βροχής διότι εις τας Καλάμας δεν έβρεξε). Αναφέρεται επίσης και μια πλημμύρα το 1863 περίπου.
Καθ’ όλας αυτάς και κυρίως τας του 1863 και 1885 μη υπάρχοντος ουδενός σχεδόν προασπιστικού έργου αι ζημίαι εις κτίσματα και ανθρώπινον ακόμη υλικόν ήσαν τεράστιαι. Αναφέρεται ότι το 1863 απετέθησαν παρά την σημερινήν οδόν Αριστομένους υλικά μέχρις ύψους 1,50 μέτρων, ζώα φορτωμένα ξυλάνθρακες παρεσύρθησαν μέχρι της θαλάσσης, άνθρωποι κλπ.
Δια την νεωτέραν πλημμύραν του 1924, την οποίαν οι περισσότεροι ενθυμούνται εν Καλάμαις υπάρχουν περισσότεραι πληροφορίαι, βεβαιούται κυρίως το γεγονός της καθόδου αφθόνου υλικού και υδάτων, υπερπηδώντων εις τινα σημεία τους παραλλήλους τοίχους. Βεβαιούται ότι παρά τον Αγιον Νικόλαον η στάθμη των υδάτων διερχομένων εκείθεν είχεν ανέλθει περί το 1 μέτρο. Πλείσται υπόγεια προσεχώθησαν, εμπορεύματα ομοίως παρεσύρθησαν μέχρι θαλάσσης κλπ. Γενικώς δε ο Νέδων και σήμερον ακόμη αποτελεί δαμόκλειον σπάθην δια τους κατοίκους των Καλαμών».
Και η ιστορία των φραγμάτων
Και για την ιστορία των κατασκευής των φραγμάτων, συνεχίζει σε άλλο σημείο της σειράς των δημοσιευσεων:
«Εις την ορεινήν λεκάνην απορροής συναντά τας παλαιάς και νέας διαβρωσιγενείς επιφανείας και βαθείας ολισθήσεις των οποίων αιτία είναι η βαθμιαία δασική αποψίλωσις τις το βορειοανατολικόν τμήμα της λεκάνης λόγω της γεωλογικής του συστάσεως.
Ειδικώς πρέπει να μνημονευθούν αι παλαιαί ολισθήσεις βαθείαι της θέσεως Λιβανίστρα υπέρ την οποίαν παρατηρούνται εμφανείς σχισμαί του εδάφους υπέρ τον Μαχαλάν του χωρίου Αλαγωνία και παρά τας Πηγάς εις την θέσιν Χριστοδουλέικα η οποία μάλλον ως κατακρήμνισις δύναται να χατακτηρισθή.
Επίσης απαντά τις πολλαχού την τοπωνυμίαν Βυθισμένα, τουθ’ όπερ σημαίνει παλαιάν εκεί κατακρήμνισιν ή ολίσθησιν της οποίας αποτέλεσμα είναι αι παρουσιαζόμεναι σήμερον εκεί απότομοι διαβρωσιγενείς επιφάνειαι.
Αι πρώται συμπτωματικαί και πρόχειροι εργασίαι αι οποίαι εγένοντο δια την άμεσον προστασίαν των Καλαμών από του χειμάρρου κλείουν με την ίδρυσιν του πρώτου εκ των κατάντη φράγματος προς συγκράτησιν των καταγομένων υλικών κατά το έτος 1918 ή 19. Το φράγμα τούτο κατ’ άλλους ιδρύθη περί το 1910, αλλά κατεστράφη και επανακατασκευάσθη. Πάντως παρατηρούνται ίχνη της εργασίας ταύτης εις το κατάντη μέτωπον αυτού. Ισως τότε συμπληρωματικώς να κατεσκευάσθη και κοιτόστρωσις προ του ποδός του δια τον κίνδυνον της υποσκαφής, αλλά κατεστράφη και αύτη. Σήμερον προσπαίζεται λόγω προσχώσεων δημιουργηθεισών δια της κατασκευής τριών κατάντη αυτού προφραγμάτων. Αξία μνείας είναι η προσθήκη η γενομένη εις τα πτερύγια του διάρρου του φράγματος τούτου κατά 1,50 μέτρων εις ύψος και εις την βάσιν τούτου προσθέτως γενομένη μετά την πλημμύραν του 1924 ότε ο διάρρους απεδείχθη ανεπαρκής δια να δύναται να περιλάβη τα ύδατα των πλημμυρών παρά την εξ 75 τετραγωνικών μέτρων περίπου τότε διατομήν του.
*
Ως δευτέραν περίοδον εργασιών πρέπει να θεωρήσωμεν την μεταξύ των ετών 1922-30 καθ’ ήν μετά την εκπόνησιν της μελέτης Παγιαρόλα δια την πεδινήν και ορεινήν κοίτην κεχωρισμένως εξετελέσθησαν τα ακόλουθα:
1) Τρία φράγματα συγκρατήσεως υλικών εις την κοίτην εκκενώσεως και ειδικώς εις τας θέσεις 5+590, 5+850, 6+380 παρά την γενικήν θέσιν Λιθωμένο Φίδι, ύψους δε 9,50 μέτρων, 11 μέτρων, 8 μέτρων δαπάναις της Λιμενικής Επιτροπής Καλαμών.
2) Διάφορα άλλα έργα επισκευών παραλλήλων τοίχων, προβόλων κλπ. τοπικού εντελώς χαρακτήρος εις το πεδινόν τμήμα. Τα έργα ταύτα ως ειδικώς θα αναφέρωμεν κατωτέρω δεν δύναται να θεωρηθούν ως σχέσιν έχοντα με την μελέτην Παγιαρόλα.
*
Ως τρίτην περίοδον θα θεωρήσωμεν την από του 1930-36 τοιαύτην. Κατ’ αυτήν αφ’ ενός μεν ήρχισε λειτουργούν το συσταθέν Ειδικόν Υδραυλικόν Ταμείον Νέδοντος αφ’ ετέρου δε επενέβη εις την ορεινήν λεκάνην και η Δασική υπηρεσία.
Το Ειδικόν Υδραυλικόν Ταμείον Νέδοντος κατασκεύασε δύο φράγματα εις την κοίτην του χειμάρρου Κοκκαλιάρα της περιοχής Νεδού6σης εις τας χιλιομετρικά θέσεις 19+700 και 20+830 κυρίως δε δια την αποτροπήν περαιτέρω διαβρώσεως και καταπτώσεως των πρανών της κοίτης (μάλλον χαράδρες). Εις την αυτήν περιοχήν κατεσκευάσθησαν και πρόβολοι τοπικού προστατευτικού χαρακτήρος και προφραγμάτων των ως άνω φραγμάτων. Ομοίως εις τον παραχειμάριον Λίρον και Λουχήνα της περιοχής Αλαγωνίας – Πηγών κατεσκευάσθησαν έτερα οκτώ φράγματα. Ομοίως προφράγματα βραδύτερον και πρόβολοι, άπαντα μερίμνη του Ειδικού Υδραυλικού Ταμείου Νέδοντος.
Προσθέτως κατευσκευάσθη το υπ’ αριθμόν 5 φράγμα εις την γενικήν θέσιν Λιθωμένο Φίδι και χιλιόμετρον 6+890 της κοίτης εκκενώσεως ύψους 12 μέτρων. Εμελετήθη δε και η εκσκαφή της πεδινής κοίτης από της θαλάσσης μέχρι της γεφύρας ΣΠΑΠ ήτοι του χιλιομέτρου 1+730 και πρόκειται εντός του 1937 να πραγματοποιηθή.
*
Η Δασική υπηρεσία αφ’ ετέρου επεμβάσα το θέρος του 1932 συνεχίζει έκτοτε έργα στερεώσεως και αναδασώσεως των υψηλών λεκανών. Κατεσκευάσθησαν τοιαύτα έργα εις την υψηλήν λεκάνην του παραχειμμάρου Κοκκαλιάρα της περιοχής Νεδούσης και εις τας ειδικάς θέσεις Λιβανίστρας – Κεφαλάρια – Βυθισμένα καθώς και εις την θέσιν Βράχος ή Χριστοδουλέικα της περιοχής Πηγών.
Η έναρξις εγένετο βάσει απλής εκθέσεως του Δασάρχου Γ. Μαρίνου υπό του οποίου και εξεπονήθη και η γενική έκθεσις προμελέτης δια την ορεινήν λεκάνην εγκριθείσα το 1933 υπό των υπουργείων Γεωργίας και Συγκοινωνίας. Βάσει της εκθέσεως ταύτης και εφ’ όσον επρόκειτο περί των υψηλών λεκανών εξηκολούθουν αι εργασίαι καταρτιζομένου και εγκρινομένου ετησίου προγράμματος εργασιών».
Τότε και τώρα
Οι επεμβάσεις στο Νέδοντα συνεχίστηκαν και τα μεταπολεμικά χρόνια, ολοκληρώθηκαν δε τη δεκαετία του 1970 με τα έργα στο Δαφνόρεμα. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος για τον οποίο η Καλαμάτα δεν αντιμετώπισε σοβαρό πρόβλημα πλημμύρας ακόμη και σε περιόδους έντονων βροχοπτώσεων. Αν και τα έργα που έχουν γίνει καλύπτουν οριακά τον κίνδυνο αφού δεν ήταν λίγες οι φορές παλαιότερα που η εγκιβωτισμένη κοίτη γέμιζε νερό σε σημείο που κινδύνευε με υπερχείλιση. Σε εποχές που η κλιματική αλλαγή δημιουργεί απρόβλεπτα φαινόμενα, η συντήρηση και ενίσχυση των υπαρχόντων φραγμάτων (που δεν έχει γίνει ποτέ) και η κατασκευή νέων φραγμάτων συγκράτησης, θα έπρεπε να είναι προτεραιότητα για την πόλη. Αλλά τις προτεραιότητες τις επιλέγουν οι «άρχοντες». Ποιες επιλογές κάνουν όλοι τις βλέπουν, και κανένας από τους σιωπούντες δεν θα έχει το δικαίωμα να πει ότι δεν γνώριζε, στο ενδεχόμενο καταστροφικής πλημμύρας…
