«Οι τότε βουλευταί Καλαμών και Μεσσήνης Παν. Δαρειώτης από τη Μεσσήνη, Π.Ι. Κυριακός από την Καλαμάτα και Ιω. Νικ. Φλέσσας από την Πολιανή, σ’ αναφορά τους προς τη Βουλή, διεκτραγωδούντες την κρίσιμη κατάσταση των σεισμοπλήκτων, τόνιζαν κοντά στα άλλα:
"Ολόκληρα χωρία αμφοτέρων των επαρχιών, ήτοι η Μικρομάνη, το Ασλάναγα, το Μπαλιάγα, το Ασπρόχωμα, το Γκορτζόγλι ανήκοντα εις την επαρχίαν Καλαμών, η πόλις Νησίου, Λυκότραφον, Ανδρούσα, Ναζήρι, Χασάμπασα, Καρτερόλι, Πιπερίτσα, Καλαμαρά ανήκοντα εις την επαρχίαν Μεσσήνης κατεστράφησαν, άλλα δε πάλιν χωρία των ιδίων επαρχιών, ως και η πόλις των Καλαμών κατά μέγα μέρος έπαθον· οι δε κάτοικοι κατήντησαν νομαδική αποικία, εκτεθειμένοι κατ’ αυτήν του έτους την ώραν και τας προσβολάς του καύσωνος και της ατμοσφαιρικής αστασίας, επικρατούσης μάλιστα εις το παρόν έτος.
Δύο περίπου χιλιάδες οικιών κατεδαφισθείσαι απαριθμούνται μέχρι τούδε και πολλαί άλλαι εβλάβησαν, δέκα ανθρώπινα πτώματα ευρίσκονται τεθαμμένα υπό τα ερείπια και πολλοί άλλοι διαφοροτρόπως έπαθον, τροφαί δε και κτήνη και άλλα είδη ευρεθέντα εντός των οικιών κατά την στιγμήν εκείνην της νυκτός άπαντα απωλέσθησαν ώστε η μέχρι τούδε γενική χρηματική ζημία συνίσταται εις τρία και ήμισυ εκατομμύρια δραχμών ως έγγιστα...".
Και πιο πέρα τόνιζαν:
"Τρία έτη κύριοι, ο Ιμβραήμης περιέτρεχε τον δυστυχή τούτον τόπον δενδροτομών και καίων, οι δε κάτοικοί του δεν είχαν άλλην προσφυγήν, ειμί τα Ελληνικά στρατόπεδα, την Λακωνίαν και αλλαχόθεν, αλλά ταύτα υπέφεραν με την μεγίστην καρτερίαν υπέρ της πατρίδος, συνοικίσθησαν και πάλιν έχοντες οδηγόν την αυστηροτάτην οικονομίαν δανεισθέντες και φιλοπονούντες. Αλλ’ ήδη τα πάνδεινα κακά των επικρατησάντων εφέτος σεισμών έφεραν αυτούς εις την μεγίστην απελπισίαν, καταστάντας αστέγους και ζημιωθέντας ζημίαν υπέρ δύναμιν...".
Καταλήγοντες οι βουλευταί ζητούσαν την άμεση αποστολή 2-3 ιατρών, φάρμακα, κτίστας, ξυλουργούς, τρόφιμα και χρηματικά μέσα για την ανασυγκρότηση της αγροτικής των οικονομίας (Εφημερίδα "Εθνοκρατία" 17 Ιουνίου 1846).
ΕΜΠΑΙΓΜΟΣ ΜΕ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟ
Υπό την πίεση των γεγονότων, τις διαμαρτυρίες του λαού και τις επικρίσεις του Τύπου η κυβέρνησις Κωλέττη έσπευσε όπως-όπως να καταρτίση ένα νομοσχέδιο για την παροχή βοήθειας στους δοκιμασθέντας κατοίκους και το κατέθεσε στη Βουλή προς ψήφισιν. Ηταν όμως τόσο ανεδαφικό, και προέβλεπε τόση λίγη βοήθεια, ώστε μόνον σαν εμπαιγμός προς τον ηρωικό λαό της Μεσσηνίας ήταν δυνατόν να χαρακτηρισθή, γι’ αυτό προκάλεσε τις διαμαρτυρίες ακόμη και φίλων της βουλευτών όπως του Π.Ι. Κυριακού. Ο τελευταίος όταν ήρθε το θέμα στη Βουλή στη συνεδρίαση της 18 Ιουνίου 1846 επέκρινε δριμύτατα το κυβερνητικό νομοσχέδιο που προέβλεπε τη διάθεση ποσού 50.000 δρχ. που θα διενείμετο σαν βοήθημα, και άλλου ποσού 150.000 δρχ. που θα εδίδετο στους πληγέντας ως δάνειον για την ανοικοδόμηση των οικιών των και την ανασυγκρότηση της αγροτικής των οικονομίας. Ο Παν. Ι. Κυριακός, με τη θαυμάσια πράγματι αγόρευσή του, που δείχνει ότι ήταν μορφωμένος και ευσυνείδητος άνθρωπος, απέδειξεν ότι καμμία ανακούφισις, καμμία προστασία δεν παρείχετο στους τόσον σκληρώς δοκιμασθέντας από τη θεομηνία Μεσσήνιους. Αν το συνολικό αυτό ποσό των 200.000 δρχ. -έλεγε- μοιραζόταν στις 2.000 οικογένειες που υπέστησαν βαρύτατες καταστροφές, έπεσαν τα σπίτια τους και διελύθη το νοικοκυριό τους, κάθε μία θα ελάμβανε 150 δραχμάς, ποσό ασήμαντο που μόνον σαν εμπαιγμός στη δυστυχία του λαού μπορούσε να χαρακτηρισθή.
"Κατ’ εμέ -είπεν ο Π.Ι. Κυριακός- δύο είναι αι μεγαλύτεραι ανάγκαι των κατοίκων, αίτινες απαιτούσιν άμεσον θεραπείαν. Η πρώτη να τοις χορηγηθώσι τα μέσα προς επισκευήν ή ανέγερσιν των οικιών των, και η άλλη προς καλλιέργειαν των γαιών των, τα οποία στερούνται εκ της συμβάσης εις αυτούς δυστυχίας, και τοιούτον είναι, ως φρονώ και το πνεύμα του νομοσχεδίου. Αλλ’ ερωτάται, το ανωτέρω ποσόν των 125 δρχ. (κατ’ οικογένειαν) δύναται να επαρκέση προς τον διπλούν τούτον σκοπόν; Εικοσιπέντε μόνον δραχμαί αρκούν προς επισκευήν οικίας ή κατασκευήν καλύβης;". Και συνεχίζων τόνιζε ότι η Κυβέρνησις έπρεπε να λάβη γενναιώτερα μέτρα για τις "15.000 συναδέλφων μας, αστέγων, δυστυχούντων και υποκειμένων εις τα επιρροάς της ατμοσφαίρας".
Συνεχίζων ο Παν. Κυριακός είπε τα εξής:
"Είναι γνωστόν ότι το ποσό των φόρων τους οποίους εισφέρουσιν ετησίως αι δύο αύται επαρχίαι, υπερβαίνει το ήμισυ εκατομμύριον δραχμών. Το ποσόν τούτο προέρχεται από τα κεφάλαια όλων των κατοίκων, χωρίς ουδέποτε το δημόσιον να μεσολάβηση, και τα οποία ήσαν λείψανα, άτινα η καταστροφή των Αράβων αφήκε".
Καταλήγων ο αγωνιστής βουλευτής ζητούσε να διατεθούν 10.000 κιλά σιτάρι και 200.000 δρχ. για να δοθούν προς ενίσχυσιν των σεισμοπλήκτων, και τόνιζεν επί λέξει:
"Πέποιθα δε, ότι ο λαός, όστις υπέστη πολλά δεινά καθ’ όλην την διάρκειαν του υπέρ ανεξαρτησίας αγώνος, και όστις σήμερον μετά μίαν νέαν καταστροφήν περιπλανώμενος άστεγος, δεν ευρίσκει καταφύγιον, ειμή υπό την σκιάν των δένδρων, θέλει τύχει της γενναίας συνδρομής και προστασίας του έθνους, εις του οποίου την φιλανθρωπίαν προσφεύγει, εκείνος ήτις το χαρακτηρίζει εις όλας τας πράξεις του".
ΔΙΩΚΟΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΦΟΡΟΦΥΓΑΔΕΣ
Στην "Εθνοκρατία" (3 Ιουλίου 1846) δημοσιεύεται και νέα αγόρευσις του Π. Κυριακού, ο οποίος επέκρινε την Κυβέρνησιν και τη Βουλή διότι δεν είχαν λάβει κανένα θετικό μέτρο, και μάλιστα διότι, μερικοί σεισμόπληκτοι "μη ευκολυνόμενοι να εξοφλήσωσι - χρέη προς το Δημόσιον - κατεδιώχθησαν δι’ όλων των αυστηρών μέσων, ενώ άλλοι, καίτοι οφείλοντες χιλιάδας δραχμάς, μένουν εισέτι ακαταδίωκτοι".
Η φοροδιαφυγή φαίνεται, εκ μέρους των επιτηδείων, οργίαζε και τότε, όπως και σήμερα και όπως σε κάθε εποχήν.
Περισσότερον δριμύς -καθ’ ο αντιπολιτευόμενος- ήταν στην αγόρευσή του ο Χρ. Καπετανάκης, ο οποίος κατήγγειλε καταχρήσεις των δημοσίων χρημάτων που εγένοντο και είπε κοντά στα άλλα:
"Ας συλλογισθώμεν, ότι εσφετερίσθησαν και σφετερίζονται καθ’ εκάστην εθνικά χρήματα αδίκως και παραλόγως, και όχι δι’ αυτήν την μικράν δι’ αυτούς, να κάμνωμεν λόγους. Κύριοι! ας αναλογισθώμεν αυτάς τας πέντε χιλιάδας -αυτά είχε διαθέσει η Κυβέρνησις- των δραχμών εις δύο χιλιάδας περίπου κατεδαφισμένας οικίας και επιπλέον εις τας λοιπάς όπου έλαβον μικροτέραν φθοράν, πόσον αναλογούν; σχεδόν εις τίποτε. Τι βοήθεια είναι λοιπόν αυτή; Νομίζω ότι όταν μάθουν αυτήν την πολύ ολίγην, θέλει αναφερθούν ότι δεν την θέλουν και ευχαριστούν δι’ αυτήν τας Βουλάς και την Κυβέρνησιν". (Εφημερίδα "Εθνοκρατία" 26 Ιουνίου 1846).
Η εφημερίδα "Ελπίς" εξ άλλου αφού περιέγραψε την δεινήν θέσιν των δοκιμασθέντων κατοίκων έγραφε:
"... Υψώνομεν φωνήν υπέρ της πασχούσης ανθρωπότητος· άφες, κ. Κωλέττα την αναλγησίαν σου· ενθυμήσου ότι χιλιάδες πολιτών κατεστράφησαν, ενθυμήσου ότι ο Βασιλεύς ήταν αυτόπτης της συμφοράς, και ότι διά της αναλγησίας σου εκθέτεις αυτόν τον ανεύθυνο ηγεμόνα, όστις, ως άδεται, πολλάκις σοι υπενθύμισε την υπόθεσιν ταύτην. Σοι είναι συγχωρημένον να μεταχειρίζεσαι το σύστημα των αναβολών διά να εμπαίζεις τους αδηφάγους φίλους σου, αλλ’ η βραδύτης ως προς την περίθαλψη των κατοίκων ολοκλήρου επαρχίας είναι αμάρτημα ενώπιον Θεού και ανθρώπων" (Εφημερίδα "Ελπίς" 10 Ιουνίου 1846).
Παρά τις διαμαρτυρίες όμως των βουλευτών και της ολότητος σχεδόν του Τύπου η Κυβέρνησις Κωλέττη, στην οποία σημειωτέον μετείχεν ως υπουργός της Οικονομίας ο Μεσσήνιος αγωνιστής του 1821 Νικ. Πονηρόπουλος, εκ Κυπαρισσίας, κανένα θετικό μέτρο δεν έλαβε».
Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ
Εκτενή αναφορά στο σεισμό αυτό -που ήταν ισχυρότατος- κάνει ο Α. Γαλανόπουλος, ο οποίος γράφει:
«Ισχυρός σεισμός, που έγινε αισθητός μέχρι τη Μικρά Ασία, μετέτρεψε πολλές περιοχές στη Μεσσηνία σε ερείπια. Μεταξύ αυτών προπάντων τη Μεσσήνη (Νησί), Μικρομάνη, Ασλάναγα. Στην Καλαμάτα έπεσαν λίγα σπίτια, όμως ελάχιστα σπίτια έμειναν άθικτα. Στη Μεσσήνη γκρεμίστηκαν σχεδόν όλα τα σπίτια. Στην πλειστοσεισμική περιοχή δημιουργήθηκαν πολλά ρήγματα εδάφους με αμμώδη ύδατα και στο χωριό Μπαλιάγα δημιουργήθηκε μία μικρή λίμνη. Στη Μικρομάνη δημιουργήθηκαν 2-3 βαθιές τομές και παράπλευρα αμμώδης κώνος, από τις εκβολές των οποίων αναπήδησαν υγρά στοιχεία.
Στις εκβολές του Παμίσου τα ρήγματα ήταν φαρδύτερα και κατά ένα μέρος γέμισαν από λάσπη.
Συνολικά κατέρρευσαν 2.500 σπίτια και βρήκαν το θάνατο 30 άνθρωποι.
Πριν το σεισμό αυτό που έγινε αισθητός στη Ζάκυνθο, στη Μυτιλήνη και τη Σμύρνη έγιναν ασθενείς προσεισμοί (τέσσερις ημέρες πριν). Η μετασεισμική δραστηριότητα συνεχίστηκε τουλάχιστον για επτά ημέρες ακόμη.
Τα μεγέθη των κτηριακών καταστροφών στο μεγάλο μέρος δημιουργήθηκαν όχι τόσο από τον τρόπο και το είδος κατασκευής τους, όσο ιδιαίτερα από δυσμενείς εδαφικές σχέσεις των κατεστραμμένων περιοχών. Σύμφωνα με τις εμπειρίες μας οι ζημιές θα ήταν μεγαλύτερες αν ο σεισμός γινόταν τη χειμερινή περίοδο. Η κύρια κατεστραμμένη περιοχή ήταν οι χαμηλές πεδιάδες της Μεσσηνίας, δηλαδή η στενή ζώνη αμφίπλευρα του Παμίσου και παράλληλα σε αυτή. Σε σχέση με αυτή τη στενή πληγείσα ζώνη, το μακροσεισμικό εύρος του σεισμού όπως διαπιστώσαμε ήταν αρκετά μεγάλο. Το επίκεντρο του σεισμού φαίνεται να ήταν στη Μικρομάνη. Αλλά πρέπει να παίρνει κανένας υπόψη του ότι η φτώχεια στοιχείων και η μη πλήρης και με σαφήνεια περιγραφή των φαινομένων, δεν μας επιτρέπει να καταλήξουμε σε βεβαιότητες, ειδικά για την εστιακή περιοχή.
Η γεωλογική ανάπτυξη της κάτω Μεσσηνιακής πεδιάδας, όπως και η κατανομή της σεισμικής δραστηριότητας, βρίσκονται πιο κοντά στην υπόθεση ότι και οι δύο λωρίδες του Παμίσου έχουν δημιουργηθεί από ρήγματα. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις βρίσκεται η προτέρα πιθανή εστιακή θέση του σεισμού, στο σημείο διασταύρωσης των δύο ρηγμάτων».
ΝΟΜΟΣ ΓΙΑ ΣΕΙΣΜΟΠΛΗΚΤΟΥΣ
Για ιστορικούς λόγους παραθέτουμε το κείμενο του νόμου που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (φ. 19, 23.7.1846) «Περί περιθάλψεως των εκ του σεισμού παθόντων Μεσσηνίων» (191).
Οπως μπορεί να διαπιστωθεί, ο νόμος προέβλεπε "ενίσχυση για τους πληγέντες", δυνατότητα δανειοδότησης από την τράπεζα και εγγύηση του Δημοσίου η οποία όμως δεν μπορούσε να ανακόψει κινήσεις της τράπεζας κατά των οφειλετών.
Το κείμενο του νόμου για τους σεισμόπληκτους έχει ως εξής:
"ΟΘΩΝ
ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ
ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Ψηφισάμενοι ομοφώνως μετά της Βουλής και της Γερουσίας, απεφασίσαμεν και διατάττομεν
Αρθρ. 1
Δύνανται να διατεθώσι μέχρι πέντε χιλιάδων κιλών σίτου εθνικού και πεντήκοντα χιλιάδων δραχμών υπέρ των απόρων και αποδεδειγμένως παθουσών εκ των συμβάντων σεισμών οικογενειών της Μεσσηνίας. Αρθρ. 2
Εις εκάστην των παθουσών τούτων οικογενειών θέλουσι δοθή εκατόν μέχρι διακοσίων οκάδων σίτου, και πεντήκοντα μέχρις εκατόν πεντήκοντα δραχμών εις ανακούφισιν των δεινών των.
Αρθρ. 3
Η Κυβέρνησις θέλει ενεργήσει ίνα δοθή δάνειον προς τον αυτόν σκοπόν με επιεικείς συμφωνίας και επί υποθήκη κτημάτων υπέρ των λοιπών τάξεων των παθόντων της Μεσσηνίας παρά της Εθνικής Τραπέζης μη υπερβαίνον το ποσόν των διακοσίων χιλιάδων δραχμών.
Εκ των δανείων τούτων θέλουν δίδεσθαι τριακόσιοι μέχρι δύο χιλιάδων δραχμών, εις εκάστην οικογένειαν.
Η Κυβέρνησις δύναται να πρόσθεση και την ιδίαν αυτής εγγύησιν εις τας άλλας παρά των δανεισθησομένων παθόντων κατοίκων δοθησομένας εις την Τράπεζαν Ασφαλείας προς εξόφλησιν των τόκων και του χρεωλύτρου, αν τυχόν οι δανεισθησόμενοι δεν ήθελαν φανή εμπρόθεσμοι εις τας πληρωμάς. Η εγγύησις αύτη μ’ όλον τούτο δεν θέλει εμποδίση την Τράπεζαν να ενεργήση τα νόμιμα προς καταδίωξιν των καθυστερούντων μέσα.
Αρθρ. 4
Εις τους Ημέτερους επί των Εσωτερικών και Οικονομικών Υπουργούς ανατίθεται η εκτέλεσις του παρόντος Νόμου.
Εν Αθήναις την 16 Ιουλίου 1846
ΟΘΩΝ
Ο επί των Εσωτερικών
υπουργός Ι. ΚΩΛΕΤΤΗΣ
Ο επί των Οικονομικών
Ν. ΠΟΝΗΡΟΠΟΥΛΟΣ".
[Σ.Σ.: Το κιλό ήταν βαλκανική μονάδα χωρητικότητας των δημητριακών που ισοδυναμούσε στην Ελλάδα με 24 οκάδες. Το αποτελούσε ένας κύλινδρος στον οποίο έπεφτε λίγο-λίγο το προϊόν και ανακινείτο τακτικά για να κατακαθίσει. Ενας πήχυς στα χείλη του κυλίνδρου εχρησιμοποιείτο για να γεμίσει ακριβώς με το υπό μέτρηση προϊόν. Σε άλλες περιοχές κατασκευάζονταν κύλινδροι διαφορετικής χωρητικότητας: 48 οκάδες σε ορισμένες περιοχές της Τουρκίας ή 169 μονάδες στη Βουλγαρία].
