Κυριακή, 05 Σεπτεμβρίου 2021 08:06

Ο Θεοδόσης Παπαδημητρόπουλος στην «Ε»: «Η αγάπη για την γνώση και τα γράμματα διαρκώς αναγεννάται και μετασχηματίζεται»

Γράφτηκε από την
Ο Θεοδόσης Παπαδημητρόπουλος στην «Ε»: «Η αγάπη για την γνώση και τα γράμματα διαρκώς αναγεννάται και μετασχηματίζεται»

 

Συνέντευξη στη Γιούλα Σαρδέλη

Πολυπράγμων και δημιουργός ακόμα και μέσα στην περίοδο της πανδημίας, ο Μεσσήνιος μελετητής, συγγραφέας και ηθοποιός Θεοδόσης Παπαδημητρόπουλος συνέχισε ανελλιπώς -μεταξύ άλλων- το δύσκολο έργο της μετάφρασης και ανάδειξης του έργου του Ιψεν. Οι ομώνυμες εκδόσεις του προσφέρουν στον αναγνώστη μια ολοκληρωμένη εμπειρία όσον αφορά τον κορυφαίο θεατρικό συγγραφέα. Οι σπουδές του Θ. Παπαδημητρόπουλου στην ελληνική και τη νορβηγική γλώσσα, το Θέατρο και τα Μαθηματικά έχουν διαμορφώσει έτσι τα ενδιαφέροντα και τον τρόπο έκφρασής του, ώστε τόσο οι μεταφράσεις όσο και τα δικά του κείμενα να αποδεικνύονται ένας πραγματικός πλούτος εμπειριών για τον αναγνώστη.

 

- Σε ποια φάση της ζωής σας γεννήθηκε η αγάπη για τα γράμματα και τη μάθηση;

Καθείς είναι «ζώον φύσει γνωστικόν» κατά παράφρασιν του Αριστοτέλους, δηλαδή από την φύση του αγαπάει την γνώση. Το «φιλοπερίεργον» όλων μας είναι ακατέργαστη έκφανση αυτής της ιδιότητος. Ομως, απαιτείται κατάλληλη διαμεσολάβηση, ώστε η αγάπη να ριζώσει φέρουσα καρπούς. Σ’ εμένα εφάνησαν επίκουροι οι δάσκαλοι και ο πατέρας μου λόγω της επιμονής, της παιδείας και του λειτουργήματός του (τέως καθηγητής πανεπιστημίου). Οφείλω τα υπόλοιπα στην ανάγκη, στην απαίτηση του εκάστοτε πράγματος, και στην προσπάθειά μου να έχω αδιαμεσολάβητη επαφή με το αντικείμενο. Η αγάπη για την γνώση και τα γράμματα διαρκώς αναγεννάται και μετασχηματίζεται, και η μάθηση εξασκείται.

       

- Ποιο θεωρείτε ότι είναι το πιο σημαντικό στοιχείο που σας πρόσφεραν οι σπουδές σας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου;

Προσέφεραν βεβαίωση εμπράγματη της φιλολογικής εργασίας στις εκδόσεις μου. Ενας λόγος που συμμετείχα στις κατατακτήριες ήτο ακριβώς αυτός: η έμπεδη προσέγγιση της Γραμματείας μας. Ευχαριστώ τους καθηγητές μου στο Πανεπιστήμιο, έναν προς έναν, που μ’ εβοήθησαν σε αυτή την προσπάθεια. Ελαχε να σπουδάσω μεγάλος σε ηλικία Φιλολογία (2018-20, δηλαδή 36-38 ετών), έχων ήδη γνώση αντιστοίχων καταστάσεων σ’ ένα ίδρυμα όπως το Μετσόβιο Πολυτεχνείο (18-23 ετών). Εξετίμησα την άμεση επαφή με τους διδάσκοντες και λόγω της διαφορετικής κλίμακος και λόγω του σχετικώς νεοπαγούς της Σχολής εδώ στην Καλαμάτα. Οι δύο αυτές συνθήκες παρέχουν ευχέρεια κινήσεων στον φοιτητή, ώστε να έχει σχέση πράγματι προσωπική με τον διδάσκοντα, τους ανθρώπους της βιβλιοθήκης, το γραμματειακό προσωπικό. Ορος της μαθήσεως αδήριτος είναι η σχέση των προσώπων - η κοινωνία τους.

 

- Πιστεύετε πως τα κλασικά σας αναγνώσματα καλλιέργησαν την αγάπη σας για το θέατρο με το οποίο ασχοληθήκατε και αργότερα;

Αναντιρρήτως, πολύ πριν μάλιστα από τις φιλολογικές σπουδές και όχι μόνον κατά τα δράματά μου που αντλούν θέμα ή τεχνική εκ των Αρχαίων, τον «Αμφιτρύωνα» και την «Ανδροδικία». Λειτουργούν ως οδοδείκτες τα κλασικά αναγνώσματα με την πρωτογενή έννοια: ότι δηλαδή αποτελεί αφ’ εαυτού διακριτή «κλάση»/τάξη πραγμάτων, εννοιών και μεθόδων, της Αρχαίας, της Μεσαιωνικής, της Νεωτέρας Γραμματείας, και όχι μόνον της Ελληνικής, αλλά πάντοτε αναγκαίως με αφετηρία εκείνη. Το όντως Θέατρο είναι όργανον οικοδομήσεως Κόσμου, κατά τούτον Ποίησις στον υπερθετικό βαθμό. Τα κλασικά αναγνώσματα, ως απόσταγμα χιλιετιών ποιητικής δημιουργίας, εξασκούν το αισθητήριο του σκηνικού καλλιτέχνου, εμπλουτίζουν τους τρόπους, διευρύνουν τους στοχαστικούς ορίζοντες, παρέχουν δοκιμασμένη τεχνική εξάρτυση, εξορύσσουν την μνήμη της Παραδόσεως εντός της οποίας ζει και κινείται αυτός. Στον θεατρικό μου μονόλογο «Μακιαβέλλι», το αναγεννησιακό περιβάλλον του Ιταλού στοχαστού μού επιτρέπει να ομιλήσω και με θουκυδίδεια ακόμα σχήματα για την μεταμνημονιακή Ελλάδα σ’ ένα επίπεδο βαθύτερο και μη δημοσιογραφικό. Στο «Προς εαυτούς», μία «σπουδή» του φθόνου, η πλοκή ανάγεται στην ευαγγελική περικοπή της πορείας προς Εμμαούς από το Κατά Λουκάν· το «κλασικότερο» κείμενο για την Νέα Ελληνική, η ρίζα της, είναι η Καινή Διαθήκη. Δεν επεκτείνομαι σε ό,τι έχω αποκομίσει ως ηθοποιός, σπουδάζων πάλι και πάλι το Αρχαίο Δράμα…

 

- Νιώθετε δικαιωμένος με την απόφασή σας να ασχοληθείτε με τις εκδόσεις; Και αν ναι, γιατί;

Δικαιωμένος αισθάνομαι, όταν δημιουργώ ελευθέρως και ειλικρινώς. Ελεύθερη και ειλικρινής δημιουργία οφείλει να είναι το βιβλίο, είτε πρωτογενώς ιδικό μου είτε έκδοση κειμένου συνεργάτου. Καθώς κάθε βιβλίο στοιχειοθετείται και τα περισσότερα εξώφυλλα επίσης σχεδιάζονται από εμένα, η νέα έκδοση αποτελεί χαρά και πεδίο συνεχούς εξασκήσεως επί της μορφής του γράμματος και της διατάξεώς του. Το χειρόγραφο στα συρτάρια ενός συγγραφέως ή το ψηφιακό αρχείο του κειμενογράφου στον υπολογιστή, αποτελούν άλλο τόσο βιβλίο, όσο το θεατρικό έργο, από μόνο του, παράσταση· κοντολογίς, το αρχικό κείμενο «σκηνοθετείται» κατά τον σχεδιασμό και την στοιχειοθεσία του βιβλίου: τα κατά ποιόν και κατά ποσόν μέρη του διερμηνεύονται καταλλήλως επί χάρτου.

 

- Τι είναι αυτό που σας μάγεψε περισσότερο στον Ιψεν (για χάρη του μάθατε και Νορβηγικά);

Ο,τι προτάσσει ο ίδιος: η πνευματική του φιλαλήθεια - αυτό με συνεπήρε και μ’ έκαμε πλέον ν’ αξιολογώ διαφορετικώς και πολλά οικεία. Γι’ αυτό τυπώνω στο «αφτί» κάθε μετάφρασης το δικό του τετράστιχο: «Ζώντας - πολεμάς με δαίμονες» [τα νορβηγικά τρολ στο πρωτότυπο] / «στου νου και της καρδιάς το κάστρο. / Δημιουργώντας - καλείς να ‘λθή / επάνω σου της Κρίσεως η Ημέρα». Κατά τον δραματουργό, η δημιουργία είναι κρίσις βαθυτάτη, αποτελεί δεινό λειτούργημα, αντιβαλλόμενο με το έργο του Δημιουργού-Δικαιοκριτού κατά την Δευτέραν του Παρουσίαν (το βιβλικό στοιχείο, και ως θεματολογία και ως ρυθμικός βηματισμός, δεσπόζει στο έργο του Ιψεν). Αλλά είναι τόσο φιλαλήθης ο Νορβηγός, ώστε ν’ ανατέμνει την φιλαλήθεια την ίδια, είτε ακόμη και σκωπτικώς. όπως στον «Εχθρό του λαού» και την «Αγριόπαπια». είτε τραγικώς όπως στο ποιητικό του δράμα «Μπραντ».

 

- Μιλήστε μας λίγο για το γλωσσικό ύφος το οποίο χρησιμοποιήσατε εσείς στη μετάφρασή σας πάνω στο έργο του Ιψεν.

Εχουν εκδοθεί 17 ιψενικά έργα, τα τελευταία 11 στις ιδικές μου πλέον εκδόσεις· το ύφος ποικίλλει. Λ.χ. «Η αγριόπαπια» είναι μετεφρασμένη σε στρωτή σύγχρονη γλώσσα. Η «Νόρμα ή ενός πολιτικού η αγάπη» μετεφράσθη, για πρώτη φορά στην Ελληνική, σε σχεδόν αρχαΐζον ιδίωμα, κάτι που εδώ υποβοηθεί την σατιρική της λειτουργία. Ο «Ολαφ Λίλιεκρανς» (επίσης πρωτομεταφραζόμενος) απεδόθη σε ύφος ανάλογο των δημοτικών μας τραγουδιών, το οποίο -κατά τα στιχηρά μέρη- εκβάλλει στο σολωμικό· ο πρωτότυπος στίχος της νορβηγικής λαϊκής μπαλάντας ανεδημιουργήθη ως πολιτικός ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος. Διακυμάνσεις είναι παρούσες και στην γλώσσα των πρωτοτύπων έργων. Προσπαθώ να διασώσω το γεγονός από την Νορβηγική: ότι ο Ιψεν δεν ήτο μόνον πρωτοπόρος δραματουργός, αλλά σημαντικότατη εν γένει ποιητική μορφή· ο μέχρι πρότινος αμετάφραστος «Τέριε Βίγκεν», ένα αφηγηματικό ποίημα, υποστηρίζει τον ισχυρισμό μου. Εάν ο μεταφραστής κατακτήσει στην εκάστοτε έκφανσή του το απόθεμα της Ελληνικής, αποκτά όργανον ακριβείας. Το μεταφραστικό έργο δεν περιορίζεται στην καθομιλουμένη του καιρού του, μολονότι θεραπεύει την ανάγκη του συγχρόνου αναγνώστου. Παρά ταύτα, ο μεταφραστής οφείλει να πειραματισθεί γλωσσικώς, ώστε να επιτευχθεί το βέλτιστο και πλέον ισόρροπο αποτέλεσμα.

 

- Ποια είναι τα επόμενα εκδοτικά σας πλάνα μέσα στις δύσκολες συνθήκες που ζούμε;

Σκοπός κύριος, η όσο το δυνατόν ταχύτερη περαίωση του μεταφραστικού και σχολιαστικού έργου για το συνολικό ιψενικό σώμα. Στα «προσεχώς» εργάζομαι πρωτογενώς επί μίας «νεκυίας», δηλαδή ποιητικής καθόδου στον κόσμο των νεκρών· ο τίτλος της: “Κατάβασις”, και είναι γραμμένη ολόκληρη σε δακτυλικούς εξαμέτρους, το νεοελληνικό ανάλογο του ομηρικού στίχου, με αναφορές από την Ινδία έως την αρχαιοσκανδιναβική Θούλη, από την εποχή την μυθολογική έως την σημερινή, σε γλώσσα λογία. Η εις Αδου κάθοδος είναι «μυητική» πράξη αυτογνωσίας, και ως τέτοια προτάσσεται λ.χ. στην δαντική «Θεία Κωμωδία». Εξεκίνησα την συγγραφή της πέρυσι και σε ορισμένους στίχους προκατελάμβανα απώλεια αγαπημένων προσώπων και την ιδική μου στάση. Εφέτος ήλθε δυστυχώς ο θάνατος του πατέρα μου. Μακάρι να κατορθώσω την ολοκλήρωσή της το συντομότερο δυνατόν.

   

- Τα επαγγελματικά σας σχέδια πάνω σε ποιον από όλους τους τομείς της δραστηριότητάς σας θα είναι προσανατολισμένα στο εξής;

Σε όλους. Ομως, πέραν της προσωπικής βουλήσεως υφίστανται οι δεσμευτικές γενικότερες συνθήκες. Η πανδημία δεν βοηθεί την θεατρική πρωτοβουλία· εκεί τα πράγματα ευρίσκονται εν περιστολή -παρ’ όσα παραπειστικά λέγονται και διακηρύσσονται- και λόγω μάλιστα πόσων και πόσων παλαιοτέρων κακών πρακτικών που επισωρεύονται. Παρά ταύτα θέλω να προχωρήσω μία μελέτη κι εργασία ετών σε κάποιες όψεις της Αττικής Τραγωδίας. Εκδοτικώς και μεταφραστικώς, συνεχίζω με τους ρυθμούς που είχα και προ κινεζικής γρίπης. Υφίσταται κάμψη στο προωθητικό σκέλος των εκδόσεων (εκδηλώσεις, παρουσιάσεις κ.λπ.), αλλά -ούτως ή άλλως- αξιολογώ τον προηγούμενο πληθωρισμό ως μη επωφελή για την ουσία του βιβλίου. Είχε φθάσει ο κλάδος στο σημείο ν’ ασχολείται περισσότερο με την παρουσίαση παρά με την περαίωση μίας αξίας εκδόσεως, και τα βιβλιοπωλεία έπρεπε να σύρονται, άθελα ή ηθελημένα, σε αυτήν την «παρέλαση». Κατήντησε να προβάλλεται περισσότερο η όψη του εκάστοτε συντελεστού, παρά το περιεχόμενο του έργου, εφ’ όσον πράγματι υφίστατο έργο και όχι μόνον μία επίφαση. Εύχομαι, όταν εξέλθουμε της στενωπού, τούτο να έχει αλλάξει.


Σχετικά με τον Θεοδόση Παπαδημητρόπουλο

Γεννηθείς το 1982 στην Αθήνα από Μεσσήνιους γονείς (Ανθούσα και Διαβολίτσι Οιχαλίας). Απόφοιτος Γερμανικής Σχολής Αθηνών (2000). Διπλωματούχος Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών ΕΜΠ (2005) ως μαθηματικός των Εφαρμογών, εξειδικευθείς στη Μαθηματική Φυσική. Πτυχιούχος δραματικής σχολής “Εμπρός” Θεατροεργαστήριον (2010). Αριστούχος πτυχιούχος Κλασικής Φιλολογίας ΠΑΠΕΛ (2020, εκ κατατακτηρίων, 2018 πρώτη εγγραφή). Συγγραφέας (προσωπικό ιστολόγιο: www.dieleusi.gr). Ηθοποιός - θεατρικός σκηνοθέτης. Μεταφραστής και σχολιαστής του ιψενικού σώματος, έως τώρα 17 εκδοθέντα έργα (2013-21, www.ibsen.gr). Φιλολογικές σχολιασμένες εκδόσεις: Διονυσίου Σολωμού «Υμνος εις την ελευθερίαν» (2021), Διονυσίου Θρακός «Γραμματική τέχνη» (2018), Μιχαήλ Ψελλού «Γραμματική δια στίχων πολιτικών» (2018), Μανουήλ Χρυσολωρά «Ερωτήματα» (2020). Εκδότης (www.theodosispapadimitropoulos.gr).


NEWSLETTER