Η συνεχής και ανεξέλεγκτη εξάπλωση των αστικών κέντρων, η επικίνδυνη αλλοίωση της αισθητικής των πόλεων, η υποβάθμιση του περιβάλλοντος λόγω έλλειψης κοινόχρηστων χώρων και έργων υποδομής, η κυκλοφοριακή συμφόρηση, οι δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης και η χαμηλή ποιότητα ζωής, αναγκάζουν την Ελλάδα αλλά και τις χώρες της ΕΕ να αλλάξουν τον προσανατολισμό και την κατεύθυνση του αστικού σχεδιασμού, δηλαδή τον περιορισμό των οικιστικών επεκτάσεων και προτεραιότητα και έμφαση σε παρεμβάσεις για ανάπλαση, αναβάθμιση και βελτίωσης του υπάρχοντος περιβάλλοντος των πόλεων. Από την άλλη πλευρά η παραγωγή του δομημένου περιβάλλοντος είναι σε τέτοιο βαθμό που φτάνει για τη στέγαση σχεδόν ολόκληρου του ελληνικού πληθυσμού.
Η συγκροτημένη παρέμβαση στο δομημένο περιβάλλον με τη μορφή της ανάπλασης μέσω προγραμμάτων, θεσμοθετείται για πρώτη φορά με το ν. 2508/1997 με τον οποίο συμπληρώθηκε ο ν. 1337/1983, καθόσον αρκετοί οικισμοί της χώρας βρίσκονται στα όρια της βιωσιμότητας. Μέλη της Επιτροπής Σύνταξης των δυο νόμων αυτών υπήρξαμε ο σημερινός πρόεδρος του ΣτΕ και ο συγγραφέας του βιβλίου.
Το προηγούμενο πολεοδομικό καθεστώς του ν.δ/τος της 17-7-1923 «Περί σχεδίων πόλεων» δεν περιέχει σχετικές διατάξεις για παρεμβάσεις μέσω αναπλάσεων. Η παρέμβαση, μέσω της τροποποίησης των ρυμοτομικών σχεδίων, κατέστη αναγκαία κυρίως λόγω έλλειψης κοινόχρηστων χώρων και έργων υποδομής. Η τροποποίηση αυτή ρυθμίζεται όχι με ιδιαίτερες διατάξεις αλλά με τις ίδιες διατάξεις που ρυθμίζουν την ίδρυση και επέκταση των οικισμών.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα και των δυο αυτών μορφών παρέμβασης (ανάπλαση και τροποποίηση εγκεκριμένων σχεδίων) είναι η σύνδεσή τους μόνο με το φυσικό χώρο. Δηλαδή η παρέμβαση περιορίζεται στα χωρικά (φυσικά) στοιχεία της πόλης (δρόμοι, πλατείες κ.λπ.) για την ικανοποίηση των αναγκών της (αισθητική κ.λπ.). Ομως τα προβλήματα των πόλεων δεν αφορούν μόνο το φυσικό αλλά και τον κοινωνικοοικονομικό χώρο.
Ως απάντηση στα περιβαλλοντικά, οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα διαμορφώθηκε η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης. Δηλαδή η βιώσιμη ανάπτυξη δεν περιορίζεται μόνον στην περιβαλλοντική αειφορί, αλλά περιλαμβάνει και την κοινωνική αειφορία. Με άλλα λόγια σήμερα δεν μπορούμε να ασχολούμαστε μόνον με τις ανάγκες της πόλης (αισθητική κ.λπ.) αλλά θα πρέπει να δοθεί έμφαση και στις ανάγκες των κατοίκων της. Ετσι, ο σχεδιασμός ως μέσον παρεμβάσεων της Πολιτείας θα πρέπει να είναι ολοκληρωμένος, δηλαδή να μην περιορίζεται μόνο στον φυσικό χώρο αλλά και να αντιμετωπίζει και τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα της περιοχής παρέμβασης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας άλλης μορφής παρέμβασης, δηλαδή μέσω των Σχεδίων Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων (ΣΟΑΠ) που έχει ολοκληρωμένο χαρακτήρα προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα όχι μόνον του φυσικού χώρου αλλά και τα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα. Η ολοκληρωμένη παρέμβαση αυτή χρηματοδοτείται από τα προγράμματα της ΕΕ. Ομως πολλές φορές η έλλειψη εξειδικευμένων επιστημόνων και ο σχετικά χαλαρός έλεγχος της ΕΕ, ως προς τη συνδρομή των προϋποθέσεων για ολοκληρωμένη παρέμβαση, έχει ως συνέπεια τον περιορισμό του ΣΟΑΠ μόνο στα προβλήματα του φυσικού χώρου.
Με τον παρόντα τόμο αναλύεται το θεσμικό πλαίσιο του πολεοδομικού καθεστώτος του ν. δ/τος της 17-7-1923 «περί σχεδίων πόλεων» το οποίο, μετά την ισχύ του νέου πολεοδομικού καθεστώτος το ν.1337/1983 έχει περιοριστεί σε τροποποιήσεις εγκεκριμένων ρυμοτομικών. Δεδομένου όμως ότι ως σχέδια πόλεων θεωρούνται και οι τροποποιήσεις, εφαρμογή έχει ολόκληρο το πολεοδομικό καθεστώς του ν. δ/τος της 17-7-1923. Θα ακολουθήσουν οι δυο άλλοι (υπό έκδοση) τόμοι που αφορούν τις αναπλάσεις και τα ΣΟΑΠ.
*Το βιβλίο «Παρεμβάσεις στο Δομημένο Περιβάλλον Τόμος Α ΄ Τροποποίηση ρυμοτομικών Σχεδίων» του καθηγητή Θεσμών και Πολιτικής Χωροταξίας- Πολεοδομίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Δημήτρη Γ. Χριστοφιλόπουλου, θα παρουσιαστεί το Σάββατο 11 Μαΐου στις 7 μ.μ. στο Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας. Για το βιβλίο θα μιλήσουν πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας Κωνσταντίνος Μενουδάκος, ο καθηγητής Χωροταξίας-Πολεοδομίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Δημήτρης Οικονόμου και ο πολιτικός μηχανικός Γιώργος Μπουγάς. Την εκδήλωση συνδιοργανώνουν ο Δήμος Καλαμάτας, ο Δικηγορικός Σύλλογος Καλαμάτας και η Ενωση Μεσσηνίων Συγγραφέων και θα τη συντονίσει ο Παναγιώτης Τσιμόγιαννης.
