Η μελέτη τους προτείνει την αποκατάσταση και επανάχρηση του ιστορικού συγκροτήματος, με μετατροπή σε πολυλειτουργικό χώρο φοιτητικής κατοικίας και πολιτισμού. Με αφετηρία τις έννοιες «εκτόνωση – ενσωμάτωση – μνήμη», τα δύο κορίτσια προσεγγίζουν το βιομηχανικό παρελθόν της Καλαμάτας με σεβασμό και δημιουργικότητα, προτείνοντας μια επέμβαση που γεφυρώνει την ιστορικότητα με τις ανάγκες της σύγχρονης φοιτητικής ζωής. Μέσα από τη μελέτη, το κτίριο «αναπνέει» ξανά από τη σύνδεσή του με τον αστικό ιστό και την ανάδειξη της αρχικής του μορφής μέσω ενός Μουσείου Καπνού, ενώ το δώμα προτείνεται ως χώρος συλλογικότητας και δραστηριοτήτων κάτω από μια «βιοκλιματική ομπρέλα» που συνδυάζει τεχνολογία, αισθητική και περιβαλλοντική ευαισθησία. Η εργασία τους αποτελεί πρόσκληση επανερμηνείας της μνήμης και παράδειγμα δημιουργικής αξιοποίησης της βιομηχανικής κληρονομιάς, μέσα από μια αξιέπαινη προσέγγιση.
Μιλώντας στην “Ε”, η Μαρία Ραπτέα και η Άννα Σταμάτη αναφέρονται στο όραμά τους, στις αρχιτεκτονικές προκλήσεις και στη σημασία της επανάχρησης, υπενθυμίζοντας μέσα από τη δουλειά τους πως τα σύμβολα της πόλης δεν πρέπει να περιμένουν τα φυσικά φαινόμενα και τη γραφειοκρατία για να αλλάξουν σελίδα, αλλά όραμα και καινοτόμες ιδέες.
Από αριστερά, Άννα Σταμάτη, Μαρία Ραπτέα
Συνέντευξη στον Τάσο Ανδρικόπουλο
-Πώς προέκυψε η επιλογή του παλιού εργοστασίου Καρέλια ως αντικείμενο της διπλωματικής σας;
Η επιλογή του παλιού καπνεργοστασίου Καρέλια προέκυψε μέσα από το ενδιαφέρον μας για τη βιομηχανική κληρονομιά και τις δυνατότητες επανάχρησης εγκαταλελειμμένων βιομηχανικών κελυφών στον αστικό ιστό. Το συγκεκριμένο κτίριο αποτελεί ένα τοπόσημο για την Καλαμάτα, που ξεχωρίζει μέσα στην πόλη για την αρχιτεκτονική του ταυτότητα. Επιπλέον, καθοριστικό ρόλο στην επιλογή του συγκεκριμένου κτιρίου είχε και η υπεύθυνη καθηγήτριά μας, κ. Μαρία Δούση, η οποία κατάγεται από την Καλαμάτα και γνώριζε τη σημασία του καπνεργοστασίου για την τοπική κοινότητα. Η δική της καθοδήγηση και γνώση του τόπου συνέβαλαν ουσιαστικά στη διαμόρφωση της τελικής μας επιλογής.
-Ποια ήταν η βασική πρόθεση ή το όραμά σας πίσω από την ιδέα της επανάχρησης του εργοστασίου ως φοιτητικής εστίας;
Η επιλογή της μετατροπής του σε φοιτητική εστία προέκυψε από την άμεση σχέση του εργοστασίου με το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, το οποίο βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση, αλλά και από το οξύ στεγαστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι φοιτητές στην Καλαμάτα. Η θέση του, στο ιστορικό κέντρο της πόλης και σε γειτνίαση με χώρους πρασίνου, πολιτιστικούς πυρήνες και δίκτυα μεταφορών, το καθιστά ιδανικό σημείο για μια τέτοια χρήση. Παράλληλα, το όραμά μας ήταν να δημιουργήσουμε ένα πολυλειτουργικό κτιριακό σύνολο που θα συνδυάζει τη φοιτητική κατοικία με κοινόχρηστους και πολιτιστικούς χώρους, ώστε να ενισχυθεί η αλληλεπίδραση μεταξύ φοιτητικής και τοπικής κοινότητας.
-Αναφέρετε τρεις σχεδιαστικές αρχές – «εκτόνωση, ενσωμάτωση, μνήμη». Μπορείτε να μας εξηγήσετε πώς κάθε μία από αυτές μετουσιώθηκε σε αρχιτεκτονική πράξη;
Η εκτόνωση εκφράστηκε με την αφαίρεση δύο τμημάτων του συγκροτήματος, που δεν διέθεταν κάποιο ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον και παρέπεμπαν σε αυθαιρεσίες, επιτρέποντας στο κτίριο να “αναπνεύσει”. Δημιουργήθηκε επίσης ένα αίθριο στο υψηλότερο κτίριο για φυσικό φωτισμό και αερισμό. Η ενσωμάτωση επιτεύχθηκε με τη σύνδεση του συγκροτήματος με τον αστικό ιστό και τις νέες χρήσεις του, ενώ η πεζοδρόμηση της οδού Καλλιπάτειρας και η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου ενίσχυσαν την επαφή του συγκροτήματος με την πόλη. Τέλος, η μνήμη αποτυπώθηκε μέσα από την αποκατάσταση του αρχικού κτιρίου ως μουσείο καπνού και ιστορίας της οικογένειας Καρέλια, διατηρώντας ζωντανή την ιστορία του τόπου.
-Η έννοια της «βιοκλιματικής ομπρέλας» στο δώμα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Πώς προέκυψε αυτή η ιδέα και ποια είναι η λειτουργική και συμβολική της σημασία;
Η ιδέα της «βιοκλιματικής ομπρέλας» προέκυψε από την ανάγκη βελτίωσης της βιοκλιματικής απόκρισης του κτιρίου και της δημιουργίας ενός κοινού χώρου για τους φοιτητές. Το στέγαστρο λειτουργεί ως στοιχείο σκίασης και ρύθμισης του ηλιασμού, ενώ ενσωματώνει φωτοβολταϊκά πάνελ, συμβάλλοντας στην ενεργειακή αυτάρκεια του συγκροτήματος. Παράλληλα, συλλέγει το βρόχινο νερό, το οποίο χρησιμοποιείται για την άρδευση του περιβάλλοντος χώρου και για τις ανάγκες του κτιρίου. Παράλληλα, παραπέμπει μορφολογικά στις δίρριχτες στέγες του παλιού εργοστασίου, αποτελώντας μια σύγχρονη μεθερμηνεία τους και ενισχύοντας τη συνέχεια μεταξύ παλιού και νέου.
-Το έργο σας δεν αφορά μόνο το κτήριο, αλλά και τον περιβάλλοντα χώρο. Πώς ο σχεδιασμός ενσωματώνεται στον αστικό ιστό της Καλαμάτας;
Ο σχεδιασμός του έργου ενσωματώνεται στον αστικό ιστό της Καλαμάτας με τη σύνδεση του συγκροτήματος με το περιβάλλον και τις νέες αστικές λειτουργίες. Η οδός Καλλιπάτειρας μετατρέπεται σε πεζόδρομο και δημιουργείται ένα πέρασμα που ενώνει τις οδούς Σταδίου με Καλλιπάτειρας, διευκολύνοντας την κυκλοφορία των πεζών. Τα πεζοδρόμια γύρω από το κτίριο διευρύνονται, ενώ μικρές στάσεις για τους περιπατητές ενσωματώνονται στον περιβάλλοντα χώρο, παραπέμποντας μορφολογικά στα παλιά μηχανήματα του εργοστασίου, ενισχύοντας την ιστορικότητά του. Δυτικά διαμορφώνεται χώρος στάθμευσης, ενώ η συνολική παρέμβαση δημιουργεί έναν φιλικό, ανοιχτό και προσβάσιμο δημόσιο χώρο.
-Υπάρχει κάποια λεπτομέρεια υλικού ή κατασκευής που θεωρείτε πως «συνοψίζει» τη φιλοσοφία του έργου σας;
Ναι, η κατασκευή που συνοψίζει τη φιλοσοφία του έργου μας είναι τόσο το στέγαστρο στο δώμα όσο και το μουσείο. Το στέγαστρο αγκαλιάζει το δώμα, μετατρέποντάς το σε έναν ενιαίο δημόσιο και κοινόχρηστο χώρο, ενώ εκτείνεται και στις όψεις, δημιουργώντας εξώστες στους ξενώνες των φοιτητών. Το υλικό που επιλέγουμε είναι τα φύλλα τιτανιούχου ψευδαργύρου που ενισχύουν τη σχέση παλιού και νέου, με την επιλεγμένη απόχρωση να παραπέμπει στον χαρακτήρα του εργοστασίου. Στο βόρειο τμήμα, το μουσείο οργανώνεται ως «κατασκευή μέσα στην κατασκευή»: το εξωτερικό κέλυφος διατηρείται και αποκαθίσταται, ενώ μια νέα μεταλλική δομή αναδεικνύει την αρχική μορφή. Το μουσείο επενδύεται επίσης με φύλλα ψευδαργύρου, προσδίδοντας σύγχρονη διάσταση και ενισχύοντας τον διάλογο μεταξύ ιστορίας και νέας παρέμβασης.
-Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίσατε στη μελέτη ή τη σύνθεση του έργου;
Οι μεγαλύτερες δυσκολίες αφορούσαν τόσο την έρευνα όσο και τη σύνθεση του έργου. Η αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης ήταν ιδιαίτερα απαιτητική, καθώς το κτίριο χτίστηκε το 1929 και εγκαταλείφθηκε το 1972, ενώ δεν αποτελεί ένα ενιαίο κτίριο αλλά ένα σύνολο έξι κτιριακών μονάδων που επικοινωνούν μεταξύ τους. Η ανάγκη άμεσης αποκατάστασης και η επικίνδυνη πρόσβαση στο χώρο έθεταν επιπλέον περιορισμούς. Παράλληλα, προκλήσεις υπήρξαν και στον σχεδιασμό, καθώς πρόκειται για υφιστάμενο κτίριο με πυκνό στατικό φορέα, οπότε όλες οι παρεμβάσεις έπρεπε να γίνουν με σεβασμό και λεπτό χειρισμό, ώστε να διατηρηθεί η μνήμη και η ιστορικότητα του συγκροτήματος.
-Πώς επηρέασε η συνεργασία σας τη διαδικασία και το τελικό αποτέλεσμα;
Συνεργαζόμαστε εδώ και 6 χρόνια, από την αρχή της πανεπιστημιακής μας πορείας, οπότε η διαδικασία της διπλωματικής συνεχίστηκε σε γνώριμο πλαίσιο. Η συνεργασία μας ήταν καθοριστική, αν και δεν έλειψαν και οι μικρές διαφωνίες. Συχνά βρισκόμασταν σε συμφωνία, αλλά υπήρχαν στιγμές που διαφωνούσαμε για λεπτομέρειες του σχεδιασμού ή της αποτύπωσης, κάτι που τελικά μας βοήθησε να σκεφτούμε πιο προσεκτικά τις επιλογές μας. Ο διάλογος και οι διαφορετικές οπτικές έκαναν τη διαδικασία πιο δημιουργική, ενώ ταυτόχρονα μάς κράτησαν σε εγρήγορση. Μέσα από αυτή τη δυναμική συνεργασία καταφέραμε να συνθέσουμε ένα έργο που σέβεται την ιστορικότητα του κτιρίου, αλλά ταυτόχρονα ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες.
-Πώς φαντάζεστε το μέλλον αυτού του χώρου στην πραγματικότητα – θα θέλατε να δείτε την πρότασή σας να υλοποιείται;
Φανταζόμαστε το μέλλον αυτού του χώρου ως έναν ζωντανό πυρήνα μέσα στην Καλαμάτα, μια πόλη ήδη αρκετά ενεργή πολιτιστικά. Το κτίριο θα λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο, προσφέροντας ζωή και δραστηριότητες για φοιτητές και κατοίκους. Στο ισόγειο προβλέπονται καταστήματα, ενώ υπάρχουν αίθουσες εκδηλώσεων, χώροι προβολών και ο μουσειακός χώρος, ο οποίος μπορεί να λειτουργήσει και ανεξάρτητα για περιοδικές εκθέσεις. Η πρότασή μας επιδιώκει να αναζωογονήσει το ιστορικό εργοστάσιο, να συνδέσει το παλιό με το νέο και να προσφέρει ένα πολυλειτουργικό, πολιτιστικό και κοινωνικό κέντρο στην καρδιά της πόλης.
