Η πιο συχνή ερώτηση που δέχομαι από τότε που ανέλαβα την υποψηφιότητα της Καλαμάτας για Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα είναι «Γιατί;». «Γιατί;» με ένα διπλό νόημα:
Γιατί να γίνει η Καλαμάτα Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα; Τι έχει να κερδίσει, σε τι θα την ωφελήσει; Πώς θα αλλάξει η πόλη, η καθημερινότητά μας, έστω το μέλλον των παιδιών μας;
Γιατί να γίνει η Καλαμάτα Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα; Τι έχει να προσφέρει στην Ευρώπη, Τι έχει να δείξει στον τομέα του πολιτισμού; Τι το διαφορετικό ή τι το ιδιαίτερο έχει να προσφέρει;
Και οι δύο εκφάνσεις του ίδιου ερωτήματος είναι εξίσου σημαντικές και κατανοητές.
Για το πρώτο «γιατί» θα πρέπει να ανατρέξουμε τόσο στη σχετική βιβλιογραφία του θεσμού όσο και στη βιβλιογραφία των κοινωνικών επιστημών και την επίδραση του πολιτισμού στον άνθρωπο και την κοινωνία.
Ο 30χρονος πλέον θεσμός (ξεκίνησε στην Αθήνα το 1985) έχει αποδείξει ότι με σωστό σχεδιασμό και σκληρή δουλειά μία πόλη μπορεί να επωφεληθεί εξαιρετικά από την φιλοξενία του τίτλου. Ο τίτλος χαρακτηρίζεται ως «καταλύτης» αλλαγών αλλά και ως εφαλτήριο ζυμώσεων σε μία πόλη. Η κάθε πόλη αντιμετωπίζει διαφορετικά το θεσμό και γι' αυτό έχει και διαφορετικά αποτελέσματα. Το Liverpool το 2008 μεταλλάχθηκε από μία πρώην βιομηχανική πόλη σε ένα πολιτιστικό κέντρο μέσω μεγάλων αναπλάσεων και προγραμμάτων ενίσχυσης του τουρισμού. Το Umea το 2014 ενίσχυσε τον δικό του δημιουργικό τομέα αλλά και την αναγνωρισιμότητας του μέσω της ανάδειξης του μοναδικού αυτόχθονου πληθυσμού της Ευρώπης, των Σάμι (Λάπωνες). Η Πάφος (2017) σχεδιάζει να αναδείξει την πόλη ως «σταυροδρόμι των πολιτισμών» και να ενισχύσει τόσο τον δημιουργικό της τομέα όσο και να αναβαθμίσει το τουριστικό της προϊόν ανάγοντας τον πολιτισμό ως βασικό κίνητρο επίσκεψης της πόλης.
Η Καλαμάτα θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί τον τίτλο ώστε να ενισχύσει και να αναβαθμίσει την καλλιτεχνική της παιδεία, να βελτιώσει και να αξιοποιήσει τις πολιτιστικές της υποδομές, να δημιουργήσει νωρίς τις υποδομές για την ανάδειξή της ως κύριος πολιτιστικός προορισμός, πέραν των μεγάλων αστικών κέντρων. Η Καλαμάτα μπορεί να διεκδικήσει μέσω του θεσμού έργα τα οποία χρονίζουν -όπως η αξιοποίηση των διατηρητέων, η βελτίωση της προσβασιμότητας στην πόλη, αλλά και έργα «βιτρίνας»- βελτιώνοντας την εικόνα της.
Φυσικά μια πολιτιστική πρωτεύουσα είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα έργο ανοικοδόμησης: Είναι κυρίως ένα έργο ανάδειξης της δημιουργίας, των δυνατοτήτων μιας πόλης και της πρωτοπορίας. Ο τίτλος προσφέρει την ευκαιρία να γνωρίσουμε και να συναναστραφούμε με καλλιτέχνες και «σχολές» από ολόκληρη την Ευρώπη. Οι καλλιτέχνες (επαγγελματίες και ερασιτέχνες) θα έχουν την ευκαιρία να αναβαθμιστούν αλλά και να διδάξουν τα δικά μας «μυστικά» της τέχνης και της δημιουργίας. Η συνεργασία και η γνωριμία μέσω προγραμμάτων φιλοξενίας (residencies), επισκέψεων και συμπαραγωγών, θα αναδείξουν τόσο την δική μας πολιτιστική κληρονομιά όσο και τα κοινά στοιχεία των λαών της Ευρώπης, πράγμα ανεκτίμητο εάν θέλουμε να ζούμε σε μία Ευρώπη αλληλοσεβασμού και αλληλεγγύης.
Η καθημερινότητα μίας πόλης δεν αλλάζει από την μία μέρα στην άλλη. Ούτε το μέλλον της εξασφαλίζεται και προδιαγράφεται με την απόφαση μίας επιτροπής επιλογής. Αυτά για να αλλάξουν θέλουν χρόνο, μεθοδολογία, αλλά κυρίως πίστη και κοινό όραμα. Τα δύο τελευταία πιστεύω ότι μπορεί να τα προσφέρει ο θεσμός της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Η μεθοδολογία και η τεχνογνωσία θα έρθουν, ή καλύτερα θα επιστρέψουν, μιας και υπάρχουν δεκάδες «αυτοεξόριστοι» νέοι επιστήμονες που αδημονούν να βρουν την ευκαιρία να επιστρέψουν και να προσφέρουν στον τόπο τους.
Ολες οι αλλαγές όμως θέλουν χρόνο. Ο χρόνος μέχρι το 2021 δεν είναι αρκετός για να γίνουν όλα, αλλά είναι αρκετός για να αποδείξει η πόλη στον ίδιο της τον εαυτό ότι μπορεί να κάνει γιγάντια βήματα και να μην σταματήσει να εξελίσσεται. Το 2021 δεν είναι ο προορισμός, αλλά μία στάση σε ένα μεγάλο ταξίδι που ξεκινάει η Καλαμάτα. Ενα ταξίδι που απαιτεί συμπόρευση, συμμετοχή, τόλμη και κουράγιο.
Αυτά τα «απαιτούμενα» για μία αλλαγή απαντούν και στο δεύτερο «γιατί». Φυσικά μπορούμε να μιλήσουμε για τα δεκάδες πολιτιστικά κατορθώματα της Καλαμάτας, όπως τις σχολές της "Φάρις" (ΔΕΠΑΚ), το Διεθνές Φεστιβάλ Χορού, τις αναρίθμητες ερασιτεχνικές καλλιτεχνικές ομάδες, τους εκατοντάδες νέους (και όχι τόσο νέους) που απέκτησαν καλλιτεχνική παιδεία. Μπορούμε να ανατρέξουμε στην ιστορία της Καλαμάτας, τις επιρροές του διαφωτισμού στην πόλη, την αρχιτεκτονική της και άλλα πολλά προτερήματα. Εγώ όμως θα σταθώ μόνο σε ένα: τον κόσμο της πόλης. Τους κατοίκους που ξαναέχτισαν την Καλαμάτα σχεδόν από το μηδέν μετά τους καταστροφικούς σεισμούς του 1986. Τους κατοίκους που αγαλλιάζουν τόσο με τις «κλασικές» τέχνες όσο και με το οτιδήποτε καινοτόμο. Τους κατοίκους της Καλαμάτας που συμμετέχουν με ενθουσιασμό στην πολιτιστική ζωή της πόλης, στα δρώμενά της, στην ανάπτυξή της, ανεξαρτήτως δυσκολιών και οικονομικών συγκυριών. Τους κατοίκους της πόλης που αποδεικνύουν ότι η πολιτιστική αποκέντρωση είναι και δυνατή και αναγκαία. Τους κατοίκους της πόλης που συζητάνε με την Ευρώπη για τα κοινά τους προβλήματα, τις κοινές αξίες και τις κοινές λύσεις.
Γιατί λοιπόν η Καλαμάτα να γίνει Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα; Η απάντηση για μένα είναι η ίδια και στις δύο εκφάνσεις της ερώτησης: για τους κατοίκους της (μόνιμους και μη). Γιατί αυτοί θα ωφεληθούν πάνω από όλα με τη διατήρηση και την ενίσχυση των πολιτιστικών τους κεκτημένων, γιατί αυτοί είναι που θα σπρώξουν την πόλη να κάνει 10 βήματα μπροστά.
Για εσάς (και από εσάς) λοιπόν η Καλαμάτα θα γίνει Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα το 2021.
Καλό μας ταξίδι.
